Actualitats
Espiada sus quauques grans ancians
Itineraris e reférencia: Vidas…, recuelh d’articles de l’istorian Felip Martèl. Quauques suspresas
De temps en quan, virà’s cap au passat permet de compréner o esclairar, haut o baish, situacions o questions comparablas de uei. En efèit, cap au devenir de la lenga nòsta, fàcia au flaquèr deus qui n’i creden pas mei, e confrontats qu’èm – qu’ic cau bien díser – a la maishanta volontat de mei d’un capulat o d’una institucion, que pòt estar instructiu de considerar debats e combats d’autes còps. Atau, la sortida recenta (junh de 2018) de l’obratge Vidas, de l’istorian Felip Martèl, apòrta un heish de coneishenças sus personatges a còps completament oblidats. Entre 1850 e 1950, per har brac, qu’avoren un engatjament entà la lenga nòsta, prometuda a l’avaliment e condemnada a mòrt per “aqueste orguelh francés” rendut vertadèrament “shens bòrnas”, com ic ditz Metternich dens L’Aiglon[1].
Lo libe (354 paginas), qu’es exactament un recuelh d’articles de Martèl pareishuts, esbarrisclats, dens revistas, actes de collòquis o de congrès. Plan coneishut suu site de Jornalet (mes quauquas precisions son totjamei bonas), l’istorian, vadut en 1951, a hèit ua tèsi (1993) suus Felibres e lo lor temps de 1850 a 1914 devath la direccion de Maurice Agulhon (1926-2014), especialista de l’istòria de la Republica qui estót tanben professor au Collègi de França. En fin d’obratge, la bibliografia de Felip Martèl que’v rend boca badanta. Qu’a donc calut triar e causir lo mélher. Qu’estó lo tribalh de Maria Joana Verny e deu Yan Lespós qui son o estóren a l’encòp collaboradors de Martèl a l’Universitat Paul Valéry deu “Clapàs” e los sons eretèrs dens la defensa de l’occitan dens l’ensenhament (se per cas un navèth legidor deu Jornalet n’ic sap pas…). Dens aqueras Vidas, trobam donc quauques itineraris biografics de personatges mei o mensh ligats o “companhons de rota”, se gausam díser, deu Felibritge.
Figuras susprenentas. Deu perruquèr Jansemin (l’agenés Jacme Boèr, 1798-1864) qui, capvath los país d’òc, anèt de vila en vila per recitar los sons poèmas, dinc a l’evocacion un chic susprenanta deu comunista Paul Vaillant-Couturier (1892-1937) qui, dens la soa joenessa, avót contacte dab lo gascon de Coserans e de Volvèstre, en passant evidentament per Frederic Mistral e Robèrt Lafont, los diferents capítols deu libe muishan aspèctes estonants de personalitats qui an comptat dens l’arrenavida, literària susquetot, de la lenga nòsta (lhevat, segur, Vaillant-Couturier…). Solide, pr’amor de quauques libes bien comòdes (entre autes lo Diccionari deus autors de lenga d’òc, deu majorau Joan Fourié, o lo tribalh “enciclopedic” deu valent Andrieu Dupuy, 1928-1998), que coneishèvan los noms deu marselhés Victor Gelu, de Josèp Romanilha, de Fèlix Gras e de Pèire Devoluy (l’un e l’aute estóren capolièrs deu Felibritge), de Filadèlfa de Gerda, gascona de Bigòrra e influenciada per lo sulfurós Charles Maurras, deu carcinòl Antonin Perbòsc, de Joan Carles Brun, gran defensor de la descentralizacion regionalista, de Josèp d’Arbaud, autor de la celèbra Bèstia dau Vacarés o deu professor Carles Camprós (1908-1994).
Mes Felip Martèl, cercaire menimós, tròba tostemps detalhs extraordinaris que permeten a còps de corregir l’imatge d’aquestes personatges o de’n descobrir facietas curiosas o susprenentas. Sovent, qu’an seguit ua rota originau. Daubuns vòlen lusir, d’autes demorar dens l’ombra. Tots son estacats a la lenga occitana, publican, viatjan per portar la soa paraula e ensajar de la defénder. En ua epòca on n’es pas aisit d’ic har. Sustot que París, dejà, es com ua pompa qui shuca los talents atirats per la capitala com becuts e chisnas per lo lampadari. N’a pas guaire cambiat, vertat? Sustot que los qui an teishut lo roman nacionau franchimand au sègle XIX, an pegat a la lenga d’òc un imatge completament passadista e endarrerit. Mentre que, clarvesents, pro d’aqueths escrivans èran, a la lor manièra, briga conservators, espiavan çò qui’s passava a l’estrangèr en tot constatar l’embarrament oficiau francés. Qu’èra ua epòca... Martèl la coneish hòrt plan pr’amor de la soa vita de recèrcas. Un libe qui, eth tanben, va har referéncia mes qui meritaré d’estar completat per d’autes obratges, balhant per exemple ua plaça mei larga aus autors gascons.
Martèl, Felip. Vidas, Des hommes et une langue, itinéraires biographiques XIXe et XXe siècles. Lambert-Lucas, junh 2018. 360 paginas. 24 èuros.
Lo libe (354 paginas), qu’es exactament un recuelh d’articles de Martèl pareishuts, esbarrisclats, dens revistas, actes de collòquis o de congrès. Plan coneishut suu site de Jornalet (mes quauquas precisions son totjamei bonas), l’istorian, vadut en 1951, a hèit ua tèsi (1993) suus Felibres e lo lor temps de 1850 a 1914 devath la direccion de Maurice Agulhon (1926-2014), especialista de l’istòria de la Republica qui estót tanben professor au Collègi de França. En fin d’obratge, la bibliografia de Felip Martèl que’v rend boca badanta. Qu’a donc calut triar e causir lo mélher. Qu’estó lo tribalh de Maria Joana Verny e deu Yan Lespós qui son o estóren a l’encòp collaboradors de Martèl a l’Universitat Paul Valéry deu “Clapàs” e los sons eretèrs dens la defensa de l’occitan dens l’ensenhament (se per cas un navèth legidor deu Jornalet n’ic sap pas…). Dens aqueras Vidas, trobam donc quauques itineraris biografics de personatges mei o mensh ligats o “companhons de rota”, se gausam díser, deu Felibritge.
Figuras susprenentas. Deu perruquèr Jansemin (l’agenés Jacme Boèr, 1798-1864) qui, capvath los país d’òc, anèt de vila en vila per recitar los sons poèmas, dinc a l’evocacion un chic susprenanta deu comunista Paul Vaillant-Couturier (1892-1937) qui, dens la soa joenessa, avót contacte dab lo gascon de Coserans e de Volvèstre, en passant evidentament per Frederic Mistral e Robèrt Lafont, los diferents capítols deu libe muishan aspèctes estonants de personalitats qui an comptat dens l’arrenavida, literària susquetot, de la lenga nòsta (lhevat, segur, Vaillant-Couturier…). Solide, pr’amor de quauques libes bien comòdes (entre autes lo Diccionari deus autors de lenga d’òc, deu majorau Joan Fourié, o lo tribalh “enciclopedic” deu valent Andrieu Dupuy, 1928-1998), que coneishèvan los noms deu marselhés Victor Gelu, de Josèp Romanilha, de Fèlix Gras e de Pèire Devoluy (l’un e l’aute estóren capolièrs deu Felibritge), de Filadèlfa de Gerda, gascona de Bigòrra e influenciada per lo sulfurós Charles Maurras, deu carcinòl Antonin Perbòsc, de Joan Carles Brun, gran defensor de la descentralizacion regionalista, de Josèp d’Arbaud, autor de la celèbra Bèstia dau Vacarés o deu professor Carles Camprós (1908-1994).
Mes Felip Martèl, cercaire menimós, tròba tostemps detalhs extraordinaris que permeten a còps de corregir l’imatge d’aquestes personatges o de’n descobrir facietas curiosas o susprenentas. Sovent, qu’an seguit ua rota originau. Daubuns vòlen lusir, d’autes demorar dens l’ombra. Tots son estacats a la lenga occitana, publican, viatjan per portar la soa paraula e ensajar de la defénder. En ua epòca on n’es pas aisit d’ic har. Sustot que París, dejà, es com ua pompa qui shuca los talents atirats per la capitala com becuts e chisnas per lo lampadari. N’a pas guaire cambiat, vertat? Sustot que los qui an teishut lo roman nacionau franchimand au sègle XIX, an pegat a la lenga d’òc un imatge completament passadista e endarrerit. Mentre que, clarvesents, pro d’aqueths escrivans èran, a la lor manièra, briga conservators, espiavan çò qui’s passava a l’estrangèr en tot constatar l’embarrament oficiau francés. Qu’èra ua epòca... Martèl la coneish hòrt plan pr’amor de la soa vita de recèrcas. Un libe qui, eth tanben, va har referéncia mes qui meritaré d’estar completat per d’autes obratges, balhant per exemple ua plaça mei larga aus autors gascons.
Martèl, Felip. Vidas, Des hommes et une langue, itinéraires biographiques XIXe et XXe siècles. Lambert-Lucas, junh 2018. 360 paginas. 24 èuros.
[1] Qu’es dens la famosa e suberrealista scèna (acte III, 7) imaginada per Edmond Rostand on lo Cancelèr d’Àustria dialòga dab lo capèu ( au “gros œil jacobin”) deu “Petit Tonut” dens l’antichambra deu Duc de Reichstadt.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari