Belèu pr’amor que la lenga occitana es tostemps miaçada, los diccionaris ne mancan pas. Qe’us cau utilizar. Jo lo permèir, ne manqui pas de cercar dens lo Diccionari francés-occitan gascon de Grosclaude, Guilhemjoan e Narioo editat per Per noste. De verificar, bien entenut, un sens dens lo venerable “Palay”, biblia deus Gascons e deus Bearnistas patentats. En har shau, totun, puishque l’ancian capdau de l’Escòla Gaston Fèbus d’autes còps, avè redigit lo soa òbra màger en grafia fonetica, patesejanta, on ne s’i retròban pas guaire per l’etimologia. N’oblidi pas de consultar, qu’ic hèsi mantuns còps, lo Diccionari occitan-francés de Loís Alibert. Ja que sii basat suu dialècte lengadocian, qu’es en bona grafia e balha, a maugrat de quauquas incertituds, l’origina deus mots, sovent arribats directament deu latin. Per un sens locau, un objècte precís de la vita rurau per exemple – que sèrv sovent per la toponimia e l’estudi deus paisatges en generau –, ne trantalhi pas per consultar lo Diccionari de l’abat Foix e n’esiti pas tanpauc per espiar dens lo Diccionari gascon deu Felix Arnaudin,  co-editat, a l’iniciativa deu François Lalanne, per lo Parc naturau regionau de las Lanas de Gasconha  e Confluences.  S’ètz colleccionaire malautiu, que poderetz despensar ua petita fortuna entà crompar d’autas òbras de gran qualitat, en començar per Lo Tresaur dau Felibrige de Frederic Mistrau. E lo Vigneau per lo Vasadés, e d’autes lexics publicats per nombrosas associacions occitanistas, e dinc au darrèr diccionari de l’auvernhàs… Mes uei, que voi saludar lo tribalh deu Pèir Morà, lo son Diccionari Tot en gascon de 30 000 mots”.
 
En efèit lo dissabte 9 de hèurèr lo Cafè gascon de Dacs (Shalòssa) que serà suu tèma deus diccionaris e arcuelherà lo Pèir Morà. Ne sèi pas s’un jorn aqueth valent Landés de Sòrts e Òssagòr serà recompensat per quauque prèmi o manifestacion d’arreconeishença mes, qu’ic cau, constatar, qu’a tribalhat, eth. Shens bruit, pregondament, modestamente e sustot eficaçament.
 
 
Riquessa
 
Ne’s hica pas sovent en davant, lo Pèir, mes que tribalha dempuish bèra pausa. Vadut a Aunessa e Laharí, hens la Gran Lana, qu’a començat de’s har coneisher per las soas novèlas publicadas dens la colleccion “Atots” de l’Institut d’Estudis Occitans: Garbalhas burlentas per exemple…  Pensant  a l’accion pragmatica qui ne manca pas de tesicar, en principe, tot defensor e promotor de la cultura d’òc, que hè pareisher en 1994 lo son Diccionari occitan-francés segon los parlars de Gasconha (Princi Negre Editor, 245 paginas). Que soi segur que quauques amics deus cors de gascon capvath las Lanas totas n’an un vielh exemplari esquiçat, tot desperracat pr’amor de las consultacions febrilas… Uei, lo Pèir Morà nos prepausa lo son pesuc tribalh que’m rapèla, en mei complet, lo Tot en òc (IEO edicions), de M.Braç, R. Martí, A. Roch e J.-Cl. Sèrras,qui èra sortit en 2002. A destinacions deus escolaris e navèths descobreires de l’occitan lengadocian, aqueste qu’èra solide mei brac, mes illustrat d’un biaish agradiu.
 
Solide, l’editor deu Morà, au hiu d’aqueras darrèras annadas, n’a pas tròp avut lo prètzheit d’ua rigor exemplària per çò qui tòca la grafia e lo tribalh pedagogic cap a la lenga occitana. Egau, lo libe de Morà –qu’es precisat clarament dens l’abansperpaus– emplega las règlas definidas per l’IEO e adoptadas dens l’ensenhament (classas de l’Educacion nacionau, Calandretas, edicion, premsa…). Lo tribalh deu Morà qu’es de gran utilitat. La soa riquessa ne’s pòt pas contestar. Que veden que l’autor es anat passejà’s capvath literatura, publicacions, emissions de TV e radiò o premsa occitana. Qu’a comprés com a evoluat la lenga nòsta qui ne pòt pas demorar estancada, immobila, dens ua fòrma saunejada de 1850 o de 1920 quan començavan de franchimandejar a hons. Los qui an vision clara e realista de la situacion de la lenga, saben perfeitament que los locutors dits “naturaus” n’existan pas. La transmission de l’òc es un combat totjamei recomençat.
 
Totun la lenga nòsta guarda la soa capacitat d’adptacion e d’imaginacion. Lo Morà, e’m pensi, qu’a sentit aquò e atau que serà utilizat capvath Gasconha tota, de l’Arièja e deu Tolsan dinc a la Mar Grana. E los Lengadocians o Provençaus ne mancaràn pas de l’espiar. Sustot que – darrèr e important avantage – lo Morà s’esforça de balhar l’etimologia deu nòste vocabulari. Los tribalhs deu landés Theobald Lalanne, deu Miquèu Grosclaude o de l’Alibèrt, que son utilizats atau dab intelligéncia e eficacitat.  Bèth tribalh, aquera maneita! Un utís que cavarà la soa règa .
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié
 
 
 
_____
MORÀ, Pèire. Tot en gascon, diccionari de 30 000 mots. Pyrémonde, 2011. 425 paginas. 39,95 èuros.

 

Ua petita institucion landesa   Dempuish 2006 lo Cafè gascon, animat adara par la Marie-Jo Lescourret, que’s debana un còp per mes a Dacs. De temps en quan que muda dens un vilatge de Shalòssa o de la Gran Lana o sus la còsta gascona.  Qu’a lo son ligòt d’abituats qui partatjan lo plaser de pleitejar en lenga nòsta. D’auguns vienen quitament deu Bearn per tornar trobar lo plaser d’escotar bronir lo gascon, de ne tastar lo shuc e de balhar  son punt de vista sus un libe o ua question de la vita-vitanta o que tòca  a las tradicions (la caça, la corsa landésa, lo rugbí, lo pinhadar lanusquet, la hèsta…).   Lo 9/02 (cafè San Pietro a Dacs), donc, dab lo Pèir Morà, que parlaràn deus diccionaris, de la metòda de tribalh, de la situacion e de l’avenir de la lenga nòsta. Contacte: 00 33 (0)6 75 92 50 77 o  mariej.lescourret(a)gmail.com.