Lhevat ua error totjamei possibla, las emissions en òc a la television se poderén comptar suus dits de la man d’un esbraçat. Ne sabem pas dinc a quan la situacion e durarà atau... Donc, quan i a un numèro sancèr de l’emission “D’Òc Show”, sus Òc Tele, es consacrat a ua “region”, n’èm pas obligats de’u mancar! Impressions suu 28u numèro d’aquera emission animada preu bigordan Silvan Carrère.
Arroganhat preu vielhèr e la malautia, Bernat Lesfargas (mort lo 23 de heurèr) n’i participèt pas, segur, mes qu’averè podut: la darrèra emission “D’Òc Show”, animada per Sivan Carrère sus la cadena Òc Tele, s’es debanada a Lemòtges. E sabem que tot lo nòrd de Perigòrd, car au gran traductor d’òbras en catalan o en castelhan, parla l’occitan lemosin, dab la soa prononciacion un chic particulara mes aisida de compréner. Lo defunt Lesfargas avè editat los trobadors dont quauques uns èran gessits deus parçans au torn de Lemòtges.
Mes adara, se gausam díser, Lemosin n’existeish pas mei pr’amor d’aquera curiosa e desconcertanta reforma territoriau de 2015... Suprimida qu’estó la region qui amassava Corresa, Cruesa e Hauta Vinhana. Adara, com lo Bascoat, Bearn, Peitau o Santonge, los sons estatjants que son vaduts “neoaquitans”. Egau, las contradas lemosinas son tostemps acaradas a la marginalizacion de l’agricultura (segon las nòrmas oficiaus...) e a l’esvaniment deus servicis publics dens las petitas comunas ruraus. L’exemple de la barradura de la petita linha ferroviària Ussèl-la Cuelha (linha Lemòtges-Clarmont d’Auvèrnha) n’es la trista illustracion, pegant bien a l’actualitat escosenta de l’SNCF. Quan pensan que los camins de hèr estóren longtemps com lo quite simbòu deu progrès per hòrt d’òmis politics, a còps sortits nombrós d’aqueras regions ruraus[1]!
Aquò n’empacha pas los abitants de practicar —“un chic clandestinament”, disè ua participanta de l’emission— la lenga ancestrau. La quau, n’es pas inutil d’ic rapelar, estó aperada curiosament “lemosin”, particularament en Catalonha e País valencian, tan famosa èra la literatura deu temps deus trobadors. Enqüèra au sègle XVIII e quitament au XIXu los catalans avèn consciéncia d’ua cèrta continuitat linguistica d’Elx a la montanha lemosina...
Resisténcia. Egau, l’arròda de l’Istòria qu’a virat. Uei, de la Marcha o d’alhors (de Genciòus e Pijairòu o Maismac suu planèr de Miuvachas, d’Usercha, de Sent Iriès o d’Orador de Glana...), e semblarén los lemosins oblidós de la lor lenga? Non! pr’amor, dens aqueth país de resisténcia, quauques valents òbran per har enténer la soa votz. E dens la beròia e modèrna “Bibliotèca francofòna multimèdia” de Lemòtges (ironia deus noms de lòcs e de cèrtas denominacions municipaus!), qu’an entenut personalitats explicar la situacion e las accions miadas, dificilament mes dab la fe, per har víver la lenga nòsta: Jean-François Vignaud (contaire e director de l’IEO Lemosin), Sébastien Péjou (païsan e jornalista), las professoras Samira Pagnoux o Aline Samouillan (anciana Reina deu Felibritge), Patricia Garnier (comediana e cantaira) o Magali Urroz qui hè musica e gavida la sola libraria occitana de la Nava Aquitània. Qu’an entenut tanben cantar lo grop La Chabra bruna qui utiliza la “chabreta” (o “cabreta”), bodega o boha-au-sac tradicionau d’Auvèrnha o Lemosin, un chic diferenta, totun, de la nòsta famosa “boha” landesa. Enfin, Silvan Carrère e la soa esquipa —dont Dàvid Grosclaude que sembla tornar au mestièr de jornalista— avèn convidat Jan dau Melhau, poèta, cantaire e fondador de las Edicions dau Chamin de Sent Jaume[2] qui editan en particular Marcela Delpastre (1925-1998).
Jan dau Melhau, vadut en 1948, establit sus las soas tèrras familiaus de Meusac en Lemosin, a las termièras de Hauta Vinhana e de Corresa, se vòu resistent de totjorn, militant libertari e pacifista, çò que lo miè a arrevirar e cantar Georges Brassens o lo poèta Gaston Couté (1880-1911). Aqueste, vadut a Beaugency, a costat d’Orléans, n’escrivè evidentament pas en occitan de Lemosin mes, montat a París, interpretava las soas cançons plenhas de fòrça dens los cabarets de la Bèra Epòca. Jan dau Melhau que las a hòrt bien arreviradas, lhevat ua, hòrt esmaventa, “Lepatois de chez nous”. Que l’a deishada en franchiman: un biaish d’escarnir la lenga oficiau...
Joan Jacmes Fénié
[1] D’auguns se sovienen d’Henri Queuille (1884-1970) chafrat lo «Petit Père Queuille», e, evidentament de Jacques Chirac e de François Hollande.
[2] Edicions dau Chamin de Sent Jaume, Roier / Royer, 87380 Meusac / Meuzac (tel. +33(0)5 55 09 96 61).
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
N'ai agut legit d'estròfas de Lesfargues. Tant pauc mès... qualitosas-qualitosas, comolas de poesia.
A costat d'aquò, ai totjorn atrapat que los limosins an una poesia e un eime singulars dinc la literatura d'Òc. An lo paraula siava e doça mès lo perpaus, amai semble simple de fes que i a, ne'n demòra emparaulat e fons, esperituau amai. Lurs entrevese una anma cèlta banhada de latinitat. Los sente coma una mena de... fòrça tranquila. E justament, la fòrça tranquila ten quicòm d'apausadís, de segur, d'eternau. Dinc la lenga qu'escrivon : me làisson de plantat dinc lo temps, coma enterpelat au pus fons de mon èsser. Amai dinc la lenga que pàrlon, dinc las vibracions reçaupegudas : i a una mena de ressòn, d'armonia que poiriái pas los definir e que m'enfachínon. Me o fan pas coma aquò las autras modalitats d'Òc. Es un cevenòu que vos o ditz. Ieu comprene qu'àgon marcat la literatura trobadorenca los limosins. E comprene qu'encara a l'ora d'ara, ni per èstre mens nombrós que los escrivans lengadocians (per esemple), los escrivans limosins ancians coma actuaus, me làisson pas ges endiferents.
Pòrta quò dedinc ela la lenga de Limosin perque es la frucha d'un viugut sus una tèrra singulara, fòrta e doça au còp. Pense que la geologia, los relèus, los poplaments e las mentalitats que lai se son construchas esplícon quel fachin que lo pòrton despièi de sègles lenga parlada e lenga escricha.
Benlèu que deuriam préner la mapa d'Occitania a l'avèrs e li far dire ce qu'oblidam de veire. Virem-la la mapa. De qué vesèm ?
Limosin e las tèrras nautas d'Òc son nòstre ròc, nòstras racinas, nòstres fondaments. La Mediterranèia es nòstre cèl, nòstre asuèlh amai nòstre imaginari comun. E los Pirenèus coma los Aups son d'envitacions a trenpassar las auturas per nosar de frairetats istoricas.
Òsca bèla au Limosin, a las tèrras montanhòlas. Se saguèron, fai bèl briu, un ponch de partença per l'aventura literària occitana, devon venir una basa fondamentala de nòstra occitanitat referenciala e d'una latinitat equilibrada.
Las nautas tèrras d'Òc e Limosin : una prioritat !
En gràcia deu partenariat enter jornalet e la setmana que légem mei de gascon sus jornalet e aquò be hè gai, tanben e'm plaré de léger mei de lemosin e d'auvernhat qu'i demòran clars ci'm par e au men degrèu.
Un petit condòt de qüate sòus, a la sorbonne qu'èi trebucat ua estudianta gessida de Corrèza, non sembla enteressà's a la lenca mes lo mot occitan que la pertòca. Tanben que'm disó lo sons mics qu'an ua tropeta de musica les " singlars".
E aqueths actors qu'èi lo plaser de descobrir dab lo d'òc show i son endà quauqu'arren o briga, n'at sèi pas mes sii com sii un brave Òsca dad eths
#1 Quauquaren mai Mossur Lachaud : "de que a, lo Limosin , a, mostrar au monde ?
Filh de lop, qu'es auselier damandar tau una besunha. Lemosin, breç daus trobadors, país de Jasep Ros qu'aviet lo novelum de la grafia classica, Lemosin, terra de tan bons autors de passat-ier, d'aier e d'auei : Roger Tenèze, Joan Mouzat, Pau-Loís Granier, Jan Rebier, Marcela Delpastre, Jan dau Melhau, Jan-Glaudi Rolet, Monica Sarrasin, Benedicta Bonet... per ne'n citar mas quauqu'uns, e daus artistas mai que bons: Jan-Marc Simeonin, Bernat Combi, Olivier Peyrat... e passe sus los Peirigòrds d'expression lemosina, Ganhaire et Chapduelh notadament. E las òbras scientificas sus la linga de Lavalada, de Joan Ros en Peirigòrd... Afen, sabe pas, me sembla que qu'es pas ren.
#6 Per çò que regarda Auvernha, doblidatz, entre autres, escrivans dels bons coma Joan Ros - Jean Roux- ( Ciutats, Champeiradas, eca...) la Calandreta Velava, eca....
Es vertadièr que mancan sus Jornalet, articles en auvernhat.
#1 E voldriái ajustar, ieu, que lo trabalh e las idèas de Jan Dau Melhau, e mai sián sieus e non pas vòstres, an bastit un imatge fòrça qualitadós de Lemosin. Ai enveja, per illustrar mon dire, de comparar aquí meteis Lemosin amb son IEO e son Chamin de Sant Jaume, amb Auvèrnha. Tot çò que sabi e vesi d'Auvèrnha, d'al pè dels Pirenèus estant, ven del Puèi de Velai e del sieu entorn. E encara d'unes me me dison qu'es una zòna "lengadociana"… A despart d'aquò, per ieu, Auvèrnha, son de Trobadors, de glèisas romanicas, de volcans adormits… e lo silenci ! Un desèrt de silenci basaltic. Auvèrnha, la vòli veire, ausir, legir, saborar, mas ont es ? Qué fa ? Quitament dins Jornalet, se'n parla fòrça pauc. Lo solet que m'aja jamai parlat en auvenhat, a ieu, o me faguèt a Barcelona, e èra un ciutadan Andalós emigrat en Catalonha qu'apreniá l'occitan pel plaser d'o far. Al mens, el, l'ai ausit, e ne soi plan fièr, estant que l'ora d'ara, es lo solet que m'aja jamai parlat atal ! Que ne siá aicí mercejat pel sieu militantisme.
Per contra, tot çò que tròbi editat per Jan dau Melhau en Lemosin, e que fa Lemosin visible, audible e tant gostós, que lo fa element indispensable de l'èime occitan viu e actual, m'es conegut, preciós e per o dire tot, coma o me disá Ives Roqueta el meteis, essencial, quora s'agís de considerar l'òbra de la granda Marcèla Delpastre. La qualitat i es artisitca, plan segur, mas tanben materiala. Fan causas bonas, mas bèlas atanben ; e amb granda rigor qualitativa. Son un exemple de seguir per tot lo mond editorial occitan, res mens. Quand faretz melhor encara, vos poiretz permetre de criticar tant rufament.
Cercatz a criticar Jan dau Melhau. Dèu èsser plan possible, estant que degun es pas perfait. Per ma part, la soleta causa que reprochariái als escrivans actuals de Lemosin, es d'èsser pas pro presents ni pro visibles dins de revistas coma Òc o Gai Saber. Nos mancan ! Res mai.
Nos disètz que Melhau "a prengut sa biaça e anet cerchar de las chansons, daus dires dins tota la region e dins los vielhs textes". Del temps que fasiá aquò, vos, qué fasiatz : la revolucion ? Disètz "qu'a fach dau bon trabalh." E plan çò mendre que se pòsca dire ! Mas ajustatz : "D'aquel temps los filhs de paisans eran plan culpabilisats; avian d'autres problems dins lòr vista per trobar dau trabalh e consacrat dau temps a la lenga dins una mentalitat ente lo frances, Paris, l'angles representavan lo progres." E alara ? Es la fauta de Jan dau Melhau, aquò ? Del temps que los "filhs de païsans" venián "d'espleitants agricòls escampilhants de pesticidis un pauc pertot" o que se resignavan, lo mai grand nombre, a quitar bòria e tradicions "neoliticas", qui, en defòra de gents milintatas coma Jan dau Melhau, ensajava de salvar lenga e tradicions, sabers e cresenças ? Vos ? De far pas mai lo païsan mas quicòm mai, aquò li permetèt de viure. Qu'aja alara ocupat son temps liure e son energia a far valer lenga e cultura limosinas lèva pas res al sieu meriti. Se seriá pogut acontentar de fintar la television e de s'adormir dins lo consumerisme ambient mai passiu, coma gaireben totes los autres.
Son que las gents activas e que bastisson l'edifici comun se fan criticar. Las autras, degun las non vei pas, non la sap pas, non las entend pas. Riscan pas de se far criticar, vertat ?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari