"How to teach latin to John?
- John".
 
Dempui la debuta, lo Jan sap que non es pas lo son Monde…

Ja tot petiton, quan la regenta lo volèva héser contar, lo dròlle deishava s’escapar las pensadas e, sauneja que saunejaràs, mancava d’apréner…

De mei, perqué apréner? A de que pòt servir de saber çò que conta Regenta?

A l’escòla grana, quan comencèren de li ensenhar de legir, lo drollèt lèu comprenut que l’ahar non seré pas briga de las aisidas…

E pui per de qué? Pair e Mair, pas jamèi s’aucupan de tot aquò…

"Jo, quan sii gran, anirèi dab Pair suenhar la vinha, e saurèi tot deus tractors e mei deu vin"

Egau, la regenta ensajava e tornava ensajar  e un jorn, s’acabèt de saber legir, lo dròlle!
 
Mes de vertat,  tot aquò non èra pas lo son monde e d’annadas en annadas, s’eslunhèt de l’escòla. A la debuta tot doçament, s’acabèt de saunejar oradas sancèiras,  atau  se’n perdiva de seguir las leçons e chic a chic, comprenut de mens en mens,  dinc’ a pas mei compréner ren.

Lavetz, l’engueish comencèt de pujar, pr’amor que Pair e Mair volèvan qu’escadossi. Qué? Sabevan pas tròp… Eth tanpauc.

Mes egau, volèvan bonas nòtas, pr’amor de non pas aver vergnonha…E pui i avè regenta, que cridava e que, a còps, se trufava.

Atau comencèt  lo silenci…
 
Quan arribèt au colègi, Regenta n’èra pas mei aquí e onze professors que ne’n prenuren la plaça, desbrombèren aqueth petiton perdut au hons de la sala.

Tornat a l’ostau lo dessèir, dens un ostau vuide, li auré falut héser los "devers" d’escòla e, solide, enqüera pas ren compréner.

Jan non trobèt pas jamei aqueth coratge, pas jamei podut resistir a aquesta hartèra que lo gahava, quan se trobava solet davant la hulha blanca… Segur que lo lendoman, un còp de mei, qu’aurà d’afrontar las remarcas, las trufandisas e lo desbromb. Segur que lo lendoman tot serà sofrença. Mes de qué héser?

Jan que s’avè hasti d’eth medish. Las maishantas nòtas l’acompanhavan tot au long deu temps que passava com una malaudia cronica. Mes de qué héser?

Atau puja l’òdi, d’annadas en annadas, òdi deu colègi, òdi d’aqueths intelectuaus que semblan de tot saber tostemps e de tot compréner tostemps, òdi deus professors e de lor mesprés.

Fenhàs!

Lavetz, lo mainatge s’embarra dens un silenci que digun pòt pas jamei rómper. La vergonha vad un naveth amic que pega a l’amna e que se vòu pas tirar. La laissèra s’eslissa lo long de la jornada pr’amor que los sauneis, en aqueth atge, vòlen pas mei tornar com quan èra petit…

Per s’aucupar, daubuns an causit lo rambalh dab las castigas que van seguir e a la fin lo "conselh de disciplina". Eth s’agrada mei de lengaplegar e d’esperar…

Qué? La fin, la fin de l’escòla…

Va faler arribar aus setze ans! Dens quau estat de perta d’amor de si-medish? Digun s’en maina, l’escòla es obligatòria,  dinc a setze ans! Tots los mainatges auràn de saber la medisha causa au medish atge e deu medish biais.

La realitat, la diferéncia afectiva, sociau, culturau eca, s’en trufan. Sola conta l’idelogia administrativa : "Mainat, es per ton ben e se t’ic vòs pas compréner, t’i forçaram!"

Jo, me soi tostemps mauhisat deus que vòlen har lo bonur deus auts!

Lavetz com ensenhar a Jan? La sola responsa possibla es : Jan!