CAPÇALERA PAIS INVISIBLE

Opinion

Lo plurau provençau en ‑ei(s)

En occitan estandard provençau, lei pluraus en ‑ei(s) son una marca emblematica. L’accent tonic es totjorn sus l’avantdarriera sillaba:
 
aquestei braveis amigas.
 
Coma chausir entre ‑ei e ‑eis?
 
— S’emplega ‑ei davant una consonanta o davant una pausa: se pronóncia [ej] o [i] (‘ei’ o ‘i’).
 
— S’emplega ‑eis davant una vocala, l’s permet de far una liason eufonica: se pronóncia [ejz] o [iz] (‘eiz’ o ‘iz’).
 
Dins un adjectiu terminat au singular en ‑e o en ‑a, lo plurau deven ‑ei(s), mai solament s’es plaçat davant lo nom. Se l’adjectiu se tròba après lo nom, s’utiliza un plurau abituau.
 
un brave tipe > de bravei tipes (pasmens: de tipes braves)
un brave òme > de braveis òmes (pasmens: d’òmes braves)
una terribla nòva > de terriblei nòvas (pasmens: de nòvas terriblas)
una terribla istòria > de terribleis istòrias (pasmens: d’istòrias terriblas)
 
Dins tota una sèria de mots aisina, lo plurau en ‑ei(s) se tròba en totei posicions —abans e après lo nom, tombant lo cas—. Aquò pertòca lei mots seguents.
 
lo, la, l’ > lei(s)
au, a la, a l’ > ai(s) — Se pronóncia [ej(z)] o [i(z)].
dau, de la, de l’ > dei(s)
 
mon, ma > mei(s)
ton, ta > tei(s)
son, sa > sei(s)
 
aqueste, aquesta > aquestei(s)
aqueu, aquel, aquela > aquelei(s)
cèrt, cèrta > cèrtei(s)
certan, certana > certanei(s)
eu, ela >elei(s)
mant, manta > mantei(s)
pauc, pauca > pauquei(s)
quant, quanta > quantei(s)
quau, qual, quala > qualei(s)
quauque > quauquei(s)
quin, quina > quinei(s)
tant, tanta > tantei(s)
tot, tota > totei(s)
un, una >unei(s) (+ d’unei + quauqueis unei)
 
Inicialament, avián costuma d’escriure quora ‑ei(s), quora ‑i(s), segon la pronóncia locala: aquela dualitat escricha èra un usatge comun a la nòrma classica e a la nòrma mistralenca. Tocant la nòrma classica, en 1972, dins lo libre de referéncia L’Ortografia Occitana: lo Provençau, Robèrt Lafont unifiquèt aquò en una forma escricha unica: -ei(s).
 
Amb la grafia unica ‑ei(s), òm rèsta liure de prononciar [ej(z)] o [i(z)].
 
— La pronóncia [ej(z)] es majoritària en provençau maritim, de la region d’Ais-Marselha fins ais alentorns de Canas e Forcauquier.
 
— La pronóncia [i(z)] es pus frequenta en provençau rodanenc, dins leis encontradas d’Arle, Avinhon e Nimes.
 
Mai aquela distribucion geografica es pas rigida e podèm trobar una meteissa persona que pronóncia [ej(z)] en parlant d’aise e [i(z)] amb un debit rapid. L’evolucion istorica se faguèt ansin:
 
— Lo provençau ancian coneissiá un plurau similar au dau gascon, dau lengadocian e de l’aupenc, amb una ‑s finala que s’ausissiá ben.
 
— Au sègle XVII, l’-s dau plurau s’amudiguèt en provençau e, per compensar aquela pèrda fonetica, se desvolopèt lei pluraus en ‑ei(s). La pronóncia [ej(z)] èra la pus anciana.
 
— La pronóncia [i(z)] apareguèt tard, benlèu a la fin dau sègle XVIII o, pus probable, au començament dau sègle XIX.
 
Una autra simplificacion grafica es la de l’accent. Lo Conseu de la Lenga Occitana a preconizat la supression de l’accent grafic abans ‑ei(s) per satisfar un usatge que ja èra vengut pron generau abans:
 
quauquei braveis amigas (melhor que: quàuquei bràveis amigas)
aquelei polideis estelas (melhor que: aquélei polídeis estelas)
 
Pasmens cau gardar sempre l’accent grèu sus è, ò per indicar qu’an pas lo meteis sòn que e, o:
 
lei bèlei veituras
de fòrtei pluejas
 
Lo niçard coneis una evolucion pròpria. Son plurau emblematic es ‑u e ‑i e non pas ‑ei(s). Es clar que lo niçard es una varietat de provençau sus lo plan dialectologic, mai a desvolopat un usatge literari distint e a vocacion de formar, d’espereu, una modalitat regionala de l’occitan estandard. Veirem l’usatge niçard de ‑u e -i dins un article avenidor.

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris

Domergue Sumien Ais de Provença
7.

#5 Òc, lei formas forcauquierencas que "lesquejan", en '-es' o '-ei', fan la transicion entre lo tipe provençau generau en '-ei(s)' e lo tipe vivaroaupenc conservator en '-s', 'los', 'las'...

  • 10
  • 3
pessamessa siverga 84400
6.

dins lo pais d'Ate e sensa dobte en provença l'evolucion en ei es recenta, ne'ntrobi pas un soulet exemple dins la literatura non-felibrenca dau rodol 'Perrin, Bernard, Seymard etc vuei encara, dins la lenga naturala parlada per leis indigènas-que ne fau partida) en ei exista, dins d'exemples donats çai-sus se ditz "ai agu de terriblo nouvello, deman toumbara de fouorto pluèio (grafia mistralenco) dins de cas coma aquèu, l'empeut en ei a pas pres.perqué ? après de grosso reflessien ou de grossei reflessien, aquo ven que l'adjectiu compta tres o quatre sillabas. s'èri lenguista professionau, mai siàu qu'un marrit amator, espelucariàu lei tèxtes pre-felibrencs de carpentras, d'Avinhon de marselha per n'aguer una idèva generalo

  • 8
  • 8
Jòrgi Mana
5.

Aduso ma contribucion sus una particularitat fòrça locala: Dins lo país de Forcauquier, les pluraus son jamai en "eis" mai siágue en "es" davant vocala ò "p,c,q,t" siágue "ei" davant les autrei letras.
- Lei filhas, les chins les cabras, les òmes, lei dorgas, lei manhans.
- Aqueles chins/cans son marrits, aquelei filhas son polidas, de bèn polidei filhas!
Bòrd d'aquela particularitat, lei gens d'Ate dién de nautres que "lesquejam" ;-) . Lo terme dau parlar me sembla Castel-Arnós d'un costat e un pauc avans Ate de l'autre costat ("l'endrech onte la rota ven melhora" d'après un estajant de Peiraruá)
Amistats
Jòrgi

  • 10
  • 0
Domergue Sumien Ais de Provença
4.

#3 Lo sègle XVII es l'epòca de l'amudiment generau dei consonantas finalas en provençau generau (mai pas en niçard), en vivaroaupenc occidentau (mai pas dins leis Aups), en auvernhat e en lemosin. Lo lingüista Pierre Gardette supausa qu'es una influéncia dau modèl de pronóncia prestigiosa dau francés...

  • 11
  • 2
Terric Lausa Quilhan
3.

Se sap per quina rason las S del plural s'amudiguèron al sègle XVIIen ?

  • 9
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article