Nasquèri crespinat! Òc, agèri d’astre de náisser dins una familha dobla, vòli dire entremièg mos parents e mos grands; çò que fa que dins l’ostal se parlava sempre doas lengas. Una situacion complicada que mos grands parlavan pas qu’occitan entre eles, a mos parents o a ieu; mon paire e ma maire se parlavan çò pus sovent en francés entre eles mas respondián en occitan als grands e a ieu e mon fraire nos fasián en francés, gaireben sempre! Ma maire mai que mai nos voliá parlar francés, que lo sapièssem plan coma cal per anar trabalhar dins l’administracion o qualque institucion ont susariam pas la camisa coma ela o lo paire. Ça que la es ela que me daissèt lo mai d’expressions faitas o de renècs curioses. Puèi, èri enrodat d’una autra familha, lo mond del vilatge, totes los que venián cada jorn a l’ostal crompar lo pan, lo bren o las recopas pel bestial, far secar de prunas al dessús del forn, de gart tanben. Eles, gaireben jamai un mot de francés. E totjorn un mot, una paraula, pel pichon qu’èri e qu’ajudava al forn, a l’òrt o a pr’aquí a tot e a res. L’un me disiá “freta-micas” per çò qu’èri lo filh del fornièr; una vièlha masca mostachuda e pelhosa coma èri grandàs mancava pas de me dire “La missanta èrba totjorn creis!”. Aquò èra a la tota debuta dels ans 60 que las vacas passavan pel vilatge per anar páisser e daissavan de bosas pel camin que disiam bombas o tartas e que quand èran secas fasiam volar amb un bròc coma ara un ‘freezbee’.

La messa èra encara en latin mas lo rector parlava pas qu’occitan amb lo monde e tanplan amb nosaus en defòra de l’ora setmanièra de doctrina ont nos amusavem mai que mai. Fin finala i a pas qu’a l’escòla, dins aquel sanctuari, que s’ausissiá pas jamai un sol mot d’occitan. Encara que a las recreacions plan de mots nos escapavan sens saber qu’èran pas de francés coma o pensavem. ‘Escagasser’, ‘trabuquer’, ‘embourgnier’ e tantes autres èran per nosaus de pur francés alara qu’èra pas que d’occitan afrancisat tala qu’èra tanben la sintaxi nòstra que la mèstra aviá bravament de mal a corregir. La mèstra, l’escolièra coma disiam, l’occitan lo sabiá per çò qu’èra nascuda dins una bòria a quatre quilomètres. Ça que la jamai un mot li escapava pas, jamai. Seriá estat pecat contra sa ierarquia, contra la Republica, contra la França etèrna. En mai d’aquò èra secretària de la comuna e teniá a tot pèrdre a far onor a aquela republica messorguièra e escanaira, ofeganta. La vesiam tot lo sant clame del jorn e mancava pas de nos sacar un brave emplastre se jamai parlavem pas francés. Encara que un jorn ont sarclava — que teniá l’òrt còsta nosaus— diguèt a ma maire que de parlar occitan m’ajudariá pus tard, al collègi, per estudiar l’espanhòl. Ieu comencèri per l’anglés, lo castelhan l’aprenguèri pus tard amb las cançons de Paco Ibañez que cantava Lorca e Machado. Ela, pel segur sabiá pas qu’un bricon de castelhan e disiá a las familhas qu’èra aquò que caliá triar a la dintrada al collègi per çò qu’èra mai prèp de çò que sabiam totes mas que caliá pas nomenar. Enfin, l’escòla èra çò qu’èra es a dire un mòtle formator a far de bons franceses. S’ensenhava una istòria falsificada ont lo país nòstre aviá completament desaparegut, ont la lenga aviá pas d’existéncia. Per aquò far tota la cultura èra renegada: la lenga considerada coma un “patés” es a dire una non-lenga sens diccionari ni gramatica. Podiá servir per dire de colhonadas o parlar al bestial. Pas mai. La literatura èra renegada e amagada al fons de las bibliotècas sus de laissas inaccessiblas. Res a pas vertadièrament, prigondament, cambiat. Se fasiá creire al monde que parlar occitan empachava de parlar plan lo francés, d’apréner una autra lenga, d’estudiar las matematicas o que te sabi. Una espessor de messorgas acatava la realitat. Pas d’existéncia e subretot pas d’aire per polsar: l’ofegament total dins l’escurina la pus fonsa! Mas aquò èra sens comptar que i aviá una memòria de la lenga marcada prigondament —al delà del fait que lo monde totes parlavan la lenga cada jorn— la lenga èra marcada dins la toponomia. Me soveni mon paire que teniá un quasèrn amb los deutes del monde ont daissava lo pan; marcava lo nom de familha e, joslinhat, lo nom de lòc. Aital, La Gamassa, La Teulièra, l’Ostal nòu, la Bòria blanca, Le Vernhet, La Capèla, En Isarn, e tantes noms de lòcs parlavan e mon paire los m’explicava quand podiá.

Se las doas guèrras mondialas son estadas d’òbras extraordinariament potentas d’escafament de las culturas dins l’exagòn, de fabrica de dissolucion dins lo mòtle nacionalista franco-francés, de creacion d’un sentiment d’apartenéncia a un país qu’es lo mai poderós, lo mai intelligent e lo pus polit del monde i agèt dins las annadas seissanta e mai setanta una conciéncia istorica d’apartenéncia a quicòm mai. L’afar es curiós e s’amerita d’èsser notat e mai poguèssi pas l’analizar coma cal.

Pòdi afortir que i aviá una memòria inconcienta collectiva de l’istòria de la crosada contra lo país. Aquela istòria tragica, la crosada dels franceses e de la glèisa contra nosaus, borrolèt de milierats de monde, de vilas e vilatges completament abolsonats e arroinats. La populacion matrassada e l’economia destrossada. Calguèt esperar la creacion de las bastidas per tornar trobar un pauc de patz dins los còrs, de vam e d’èime. Aquela tragedia marquèt lo pòple d’aicí en prigondor e aquel malastre se transmetèt de generacion en generacion fins al sègle vinten. Tan plan que a la television Les cathares de Stellio Lorenzi en 1966 agèt un succés dels bèlses e la cronica de Michel Roquebert dins La Dépêche du Midi èra bravament seguida. Mon paire retalhava los articles d’aquel fuèlheton, notava la data e los gardava per los tornar legir. Puèi crompèt los quatre volums de Roquebert tre lor sortida a las edicions tolosanas d’En Privat. Plan solide demoravem prèp de La Vaur ont se tenguèt lo pus grand lenhièr de l’istòria e ont cada an i a encara una manifestacion, una mena de commemoracion alestida per Ferrand Gaulhet, president de la Societat Arqueologica de La Vaur ont se legisson de tèxtes istorics. En Gaulhet èra un occitanista de tria que militava per la reconeissença de la lenga e l’autonomia politica del país[1]. Jove de 15 o 16 ans i participavi e en general èri a legir los tèxtes tirats de la Cançon de la Crosada en public. Aquò se ten totjorn al mes de mai. Al mens los Vaureses sabon l’istòria de lor vila, la conquesta francesa per Simon de Montfòrt, lo martiri de dòna Guirauda de Laurac senhora de la vila, lo lenhièr ont se cramèt de centenats de monde. Lo monde sabon, mai o mens, mas an pas doblidat coma o mostrèran qualques afichas del sindicat del torisme, de publicacions tanben. La venguda de Mistral[2], los vèrses de Felix Gras[3], los poèmas de Nikolaus Lenau[4], tot aquò fa que lo monde sabon, an una cèrta conciéncia de çò que se passèt e qu’avèm una istòria amagada, qu’es pas ensenhada, absenta dels libres mas reala.

Soi nascut dins aquel contèxte d’interdiccion, d’escafament de quicòm que se pòt pas amagar, una realitat encara plan viva. Mos amics, los de mon atge, dròllas e dròlles coneisson la lenga mas la parlan plan mens que ieu per çò qu’èran pas coma ieu en contacte permanent amb la lenga. Mos grands mairals ont anavi per las vacanças parlavan pas jamai un mot de francés entre eles. E la menina me disiá totjorn “Parles pas patés que nòstre sénher te punirà!”. La malediccion diusenca me deviá assucar! Al contrari, anavi contra tota prohibicion e me fasiá plaser de parlar coma los òmes qu’anavan al cafè, que podián fumar e que menavan lors afars. Encara que las femnas governavan tot sens o daissar pensar. Anavi pertot amb mos pepins, al camp, al cafè, a l’òrt, al bòsc o a Tolosa e l’occitan èra lor lenga e la que me parlavan sens se far del francés. Lo francés èra pas una lenga de relacions, èra la lenga per l’administracion, pas mai. Èra tanben la lenga del jornal quin que siá, èra dejà plan tròp!