Las aventuras de Çubran (Ciprian), o l’òme qu’agissiá totjorn subran

Avertiment al legeire

Totas las anecdòtas amassadas aicí son autenticas. Son estadas reculhidas al sègle XXn (entre 1960 e 1970), dins un vilatge devengut ara una vila d’una region que se pòt situar entre la Gavotina maritima (Mentan) e Lengadòc (costier). Per fins de tocar un public larg en Occitània avèm decidit de las adaptar en occitan estandard. De mai, las avèm leugierament adaptadas solament per preservar l’anominat dels protagonistas. Nòstre unic eròi se sonarà Çubran, un òme dirècte, espontanèu, que fa e ditz sens far semblant. Es un jòc de mot entre aquela forma del prenom Ciprian e lo mot subran, equivalent de “sus lo còp “.

Aquelas istòrias contadas d’aicí d’ailí per los diverses membres de la comunitat del vilatge, per galejar, son tanben una facieta de l’estereotip de l’òme occitan vist coma lo miegjornal —un pauc “Maurin dei Mauras “—, granda maissa e per los quites occitans. D’un costat son l’expression de l’autoderision positiva coma negativa dels occitans que se focalizan sus los personatges o comportaments familials, originals o mai aquels a la talvèra del mòde de vida “normal” de la massa de la populacion. De l’autre son de còps l’expression de la reaccion espontanèa d’una comunitat fàcia a un mond que càmbia lèu a l’entorn d’ela e que deven per exemple una gròssa “Còsta d’Azur “. E Çubran es un pauc al sobran (varianta subran) de tot aquò, coma resistent malgrat el fàcia a aquel ''mond (autoproclamat) nòu”.

Capítol I
Del temps dels caganises

1.1 Revista de premsa

D'aquela temps, al començament del sègle, los jornals èran nombroses e de totas causidas. Mas, Çubran èra encara jovenòt per compréner tot. De còps, Çubran jogava a legir seriosament las revistas esparpalhadas pel taulièr del salon de sa mamet. Un ser, concentrat sus la fòto d’un article, li diguèt:

— “La veitura es malauta...

— Perqué manhac?

—... perqué es sus la teulissa...

— Diga, 'fanton, capvira ton jornal e ten lo drech!”

1.2 La Sieisena

Per una jornada d’ivèrn, sorna e freja, l’estudi finissiá. La grand de Çubran que l’èra venguda quèrre, demandèt a la regenta:

— “Uèi, lo pichon a ben trabalhat, a ben? ”.

L’escolanòt venguèt palle. Aquel jorn èra lo de la dictada, e s’èra passat... d'un biais pas perfièch. Mentre que l’ensenhaira respondiá per detalhar sas cinc fautas, aquel se mendrissiá totjorn de mai... Subitament, monhant son felen, la grand s’exclamèt:

— “Te, aquí es la sieisena!”.

1.3 La lesca de l’Oncle

Frequentament, la família al complet se recampava en cò de la mamet a l’entorn d’un bon repais. Tot lo rebalum èra sus la taula e, plan lèu dins los estomacs: olivas, anchoiada, cambajon de l'aut país, salsissòt d’alh, salsissòt sens alh, eça.... Del sieu costat, pasmens, Çubran èra bregós. Alara, se demandèron - boca plena - çò que non anava plan. Lo pichon respondèt:

— “Vòli la lesca de l’Oncle!

—... de qué ditz, quina lesca...??

—... vòli la lesca de l’Oncle!

— A! diguèt son paire, ai comprés! Metètz li un tròç de salsissòt espés coma tres dets, coma l’Oncle Guilhèlm a la costuma de se'n copar”.

E nhac!

1.4 Lo mèstre

Una annada Çubran se trobèt dins la classa de sénher Làser al C.E.1. Aquel mèstre devòt e fòrça competent contava d’istòrias imaginàrias per faire, d’aquel biais, son cors de morala. La classa tota èra pivelada per los racontes de trèvas, mascs, “magues”, cossas, bruèissas mortalas... Cada còp, Justícia, Libertat, Onor amb Onestetat triomfavan.

Un dijòus, en aquela epòca lo dijòus èra vacant, Çubran e son paire partiguèron pausar de laces dins las còlas (o digatz pas, es sempre enebit).

— “Diga, papà, qual t’a tan plan mostrat la tecnica?

— Qual? respondèt lo paire, es lo mieu amic lo mèstre d’escòla Làser!”.

1.5 Lo marcian

Çubran fasiá los onze ans, e amb de companhs jogava sovent sus la plaja. Un après-disnar, qu’èran totes fòrça ocupats per lors jòcs, la vista de Çubran foguèt captivada per de trelusors luminosas emergentas a qualques mètres de la riba de mar. Subte, una fòrma extraterrèstra se tirèt de l’ondada e espauruguèt tota la banda...

Fòrça temps après, Çubran e qualques coratjoses tornèron prudentament sus la grava. S’èra aital format un rodolàs d’adultes a l’entorn de l’ “extraterrèstre”. S’enquilhant a travèrs la tropa, nòstres pelandrons descobrèron alara un... escafandrier.

Capítol II
Remembrança d'armada

2.1 Vist?

Çubran faguèt lo sieu servici militar en la marina. Un còp, remplacèt un companh maquinista partent en permission per la dimenjada. S’agissiá de gerir las tudelariás de la nau. Lo soldat, despachatiu, li mostrèt lèu lèu lèu totes los emplaçaments. Tanben, li expliquèt dins un virat d’uèlh quines grifols e martelariás caliá obrir o barrar... Çubran non ausèt demandar mai d’explicas. Obesissent a sas preconizacions, capitèt a se desbrolhar del laberint de tubes. La jornada tota, efectuèt las operacions necessàrias coma poguèt. Es l’endeman de matin que l’istòria se compliquèt. Un oficièr, mièg desbraiat, lo sabon de barba al menton, calèt a la maquinariá e, fòrça colerós, se metèt a romegar:

— “Qual nèci copa l’aiga mentre que me lavi?!... Quatre jorns de consigna, quatre!”.

2.2 Confidencial- defensa

A la cantina de l’armada, Çubran non manjava sovent a sa fam. Aital, escrivent a sas gents, per donar de nòvas. Escrivassejava sas letras dins sa lenga, amb un còdi especial per non se faire compréner d’una gaire ipotetica censura. Finissiá aital: “Mandatz totas mas saludacions a monsénher e madòna “Ai. FAM.”, signat: lo vòstre pichòt “Aitalentassa...”.

2.3 Grands debats

De fin de servici, Çubran tornèt en cò sieu en trin. Èra amb un amic. En viatge, discutèron:

— “Cresi que sèm pas encara sortits d'afar sus tèrra, amb totes aquestes malaürs!.

— Pff, pensas! E nòstras maires que prègan lo Senhor Dieu per arrestar totes aqueles chaples. An pas ancara arrestat de pregar... Acabarà tot aquò lo jorn qu'aqueste negre, al latz de tu, vendrà blanc”.

Al terminus, la persona de color, quitant lo trin coma eles, lor diguèt dins un provençal perfièch:

— “Non sabi se vendrai blanc un jorn, mas vos desiri coma a ieu un monde melhor! ”.

Capítol III
Quina vida !

3.1 Al “Doç repaus”

Çubran que sabiá far maçon, trabalhava amb Aigòuf a la bastisson d’un cabanon, pròche lo cementèri. Mas, las peiras venguèron a mancar.

“Sabes ont se pòt trobar una bona peirièra? diguèt lo collèga.

Bolegues pas, diguèt Çubran, te rameni çò que cal! ”...

E aital, de longas annadas, se posquèt legir sus la faciada del maset:

• Aquí repausa ”.

3.2 Plen camp

Aqueste mes de julh, d'òbras importantas s’èran obèrtas del latz de l’ostal de Çubran. Se prefondiá un vièlh ostalàs per bastir un estatjament nòu. Maças, martèlpics, pala mecanica èran en accion. Dns la jornada, s’ausissiá un tarabast d’infèrn e lo vesinatge subissiá de vibracionassas. Çubran demorava en cò sieu, estoïc. Un matin, volent s’adobar lo desjunar, anèt quèrre los cobèrts dins lo vièlh armari encastrat... Estupefaccion! Son camp de vision, al fons de l’encastrada, s’alargava a pèrda de vista: los obrièrs del vesin avian fach tombar la paret mejanenca!

3.3 ” Zému ”

La campanha electorala municipala aviá conoissut ben de succès. Dins la sala comunala, l’aürós elegit pogèt galhardament los escalièrs de la tribuna. Davant lo public amassat, per començar, s’escridèt en un francés perfièch (a n-aquela epòca lo francés èra la sola lenga administrativa, tot aquò cambièt perqué èra devengut entre temps un país de democracia lingüistica):

“Je suis ému...”.

Tanlèu, un espectator ripostèt amb fòrça:

“Viva Zèmu, Viva Zèmu” picant fòrt de las mans. De segur, l’autor d’aquel jòc de mot podiá èsser que Çubran.

3.4 Al balèti

A Çubran li agradava balar. Anava al balèti, dins los vilatges e a la ciutat, pereu per furar. I anava sempre a vèlo mas, per faire lo quèco davant las domaisèlas, teniá totjorn un parèl de gròssas claus, coma las de veituras, que fasiá virar en l'aire. Convidant una joventa per una dança, arremarquèt que lo monde risiá e se trufava ostensiblament d'el. Puèi, mentre que brandejava totjorn sorisent a sa partenaria, li parlèt de son bèl veïcul. A aquel moment, la domaisèla lo plantèt aquí!

Subre sas braias, aviá oblidat de levar las pinças de vèlo!

3.5 Veiturier!

Desirant anar a la fièra de Marsilha a gratis, Çubran convencèt un companh de lo menar amb el. “Òc, zo, es partit! ”. Coma a Çubran li agradava préner sos aises sempre, s’installava sol sus los sètis darrièr. En rota, l’amic de Çubran enveiturèt un pedostopaire. Lo viatge se passèt plan. Mancant jamai una ocasion de bofonar, en quitar lo pedostopaire, Çubran descendèt tanben e, diguèt auturosament a son amic:

— “Veiturier, tornarai dins una ora. Non siatz tardier coma lo còp passat!...”.

Capítol IV
Sempre per galejar

4.1 Los pofres

A aquela epòca, Çubran trabalhava en usina. Un jorn, un obrièr de sa còla - incorregible vanturle - declarèt que pescava regularament los pofres mai magnifics del relarg: pouposes e tendres se laissant facilament agantar, etc. Coma lo vantaire servava sas presas dins lo frigidari collectiu, lassats per aitant d’orguèlh, sos cambaradas de trabalh decidèron de li en faire una. D’una idèa de Çubran, clavelèron al solelh lo plus bel pofre sus d’una planca e lo metèron al congelator. Quand la campana senhalèt la fin de la jornada de trabalh, nòstre orgulhós anèt quèrre sos famoses paquets al frigidari per los sortir discretament sota sa vèsta. Deguèt renonciar, aquel ser, de portar sa plus bela presa en cò sieu. La bèstia semblava mai a una ròda de vèlo qu’a una bèstia marina.

4.2 La Cosinièra

Çubran, per un jorn, venguèt vendeire d’electromainatgièr. Aguèt aital de liurar una cosinièra de gaz. Arribat en cò del destinatari amb un aparelh de color blanca, s'apercebèt que s'èra enganat: lo modèl comandat èra de color castanha.Tornèt amb la bòna maquina e la metèt en servici. Coma los brutladors d'origina èran prevists per lo gaz de ciutat, Çubran placèt los botafuòcs per lo gaz butana. Coma aqueles non fonccionavan, tornèt metre los brutladors adaptats al gaz de ciutat que faguèron lor ofici. Al final, al moment d'installar los plats dins lo bac de rengament previst sota la cosinièra, coma los platasses non dintravan, Çubran diguèt a la dòna:

— “Avètz qu’a faire coma ieu, tot aqueles plats, ieu los meti dins l’armari”.

4.3 Aiga viva

Çubran, dins sa bastida, non se refusava res, a l’image d’una banhadoira darrier crit. Dins una sala de banh immensa e ben ventolada, aquesta banhadoira aviá un sistèma automatic d’emplissatge, e de voidança. L’aiga non li costava car, lo calfatge nimai. Tanben, si podiá lavar totplen de còps per jorn, dependiá de la metèo. Mas, aquelas caracteristicas d’avant-garda non èran vertadièrament l’òbra del progrès. D’efièit, Çubran aviá abandonat sa primièra banhadoira blanca al mièg de l’òrt.

4.4 Proprietat privada

D’estiu, Çubran amava jogar lo guida toristic dins sa comuna. E, immancablament, li plasiá de sosprendre las gents. Aital, se trobant amb eles subre lo planastèl del vilatge, respondiá gentament a lor demandas divèrsas. Mentre que aquestes admiravan lo panorama, Çubran, plaçat darrier d’eles declarava amb vigor: “tot aquò es mieu! ”. Sovent, los torristas estonats se viravan e descobrián Çubran si picant lo pitre amb l’index tibat. “Tot aquò es mieu! Tot aquò es mieu! ”.

Capítol V
A taula!

5.1 Convidacion

Per un còp, Çubran non fa res. Aquel dimenge d’après-disnar, jos una platana charrant amb los collègas de tot e de res. Còp sec se leva e s’avisa que s’es levat de la memòria qu’una amiga, coneguda quand èra pòrtafais, es venguda exprès dins la region per lo véser. Avián apuntament a una ora manca un quart per manjar amb ela! Demandèt l’ora:

— “Es una ora manca un quart.

— Bèla ora! Me cal despachar. Soi pro en retard coma aquò, zo, ciao!

— O, espera me soi enganat.

— A?

— Ma mòstra avança, es miègjorn vint!

— Bon, ben, alara, ai encara de temps!”.

5.2 Un o dos?

Un còp, Çubran èra partit per far una virada del latz de las valadas Valdesas amb sa familha (varianta família).

Passèron qualques jorns en cò de pròches cosins, faguèron amb eles un pauc de torisme per alenar l'aire montanhard. Faguèron tanben de compradissas e lo jorn de tornar arribèt. Calguèt passar la frontièra “administrativa”.

— “Qualqua ren de declharar? demandèt un doanièr.

— Non, respondèt Çubran.

— Non de botelhas de vin (o d'arcòl), de jòias compraas dins las valadas?

— Òi! es ver, anavam oblidar, avem comprat una o doas botelhas.

— Una, o doas?

— E, bé,... cinc”.

5.3 L’oliva tresena

Un jorn, de fin mercat, un grop s’arrestèt davans una banca de legumes e frucha tenguda per Çubran. Pareissèron absorbits a la vista d’aquela, e demandèron d’un ton condescendent:

— “Mon brave, quina espècia es aquesta... causa?

— Aquò’s vengut del canton, del mieu òrt pròche la ciutat, se ditz... òi, ai oblidat, esperatz, vau cercar lo nom dins mon libre especialista ès frucha e legumes.

Çubran que sentèt l’ocasion de ríser, prenguèt un catalògue, e se metèt a recitar de noms imaginaris de frucha:

— Magicum circusest,... Tornatus paginam,... Calçaduras pudisent. A, a! vaquí Jozibaest segurecòno, popularament nominada, joziba, de la meteissa familha que las olivas vèrdas e negras. Fruch pro rar. Se la pòt considerar coma espècia intermediària entre aquestas. Es tot... A, non utilizacion, secat: en calfatge coma lenha o en pasta coma dentifrici per los amstèrs.

Alara un diguèt:

— Mas òc, o sabiái ben, es aquò es ben çò que pensavi, vendetz-me pron lo vòstre canastron de merça, que ne soi alabre!”.

5.4 Orsinada

Çubran rintrava tornava al sieu après una jornada de trabalh. Sortiguèt dels dòcks, mas l’agent contrarotlaire l'apercebent, volguèt inspectar l’equipament e lo pac de nòstre amic.

— Zo! vistalhas. Fasètz pas lo comic, ieu agent vint e dos, soi pagat per luchar còntra los raubatges”. E mandèt la man dins los saquets per furnar. Per son malaür, Çubran e son collèga avián pres d'orsins entre miègjorn e doás.

5.5 Per tastar

Las vendémias acabavan fin setembre aqueste  an. Lo vesin de vinha de Çubran aviá agut una gròssa recòlta e, aital, li prepausèt de tastar un pauc de son chuc recentament tirat. Çubran l’anèt visitar a sa campanha, li plasèt plan. Lo vesin fieè del sieu produch, li ofriguèt qualques litres de sa cròta. De fach e de dich, Çubran partiguèt cercar una bombona e tornèt per li laissar emplir una damajoana de cinquanta litres, just per tastar!.

5.6 Pisto e alhòli

Dins un famós restaurant de la vièlha ciutat, Çubran comandèt un repais per lo sera:

— “Una sopa al pisto e un pichòt alhòli. Totes dos sense alh, se vos platz”. Lo garçon susprés li diguèt:

— “Sabes qu'un pisto e un alhòli sens alh, son ges de sopa al pisto e d'alhòli! aquò's desnaturar l'esséncia meteissa del repais!”. E l'autre, non vesent l'afront culinar que fasiá aital al cosinièr, tranquilament respostèt:

— “I fa pas res. Servissètz-me pasmens sens alh. Perque aqueste ser me’n vau al balèti”.

Capítol VI
Jòcs e lésers

6.1 Lo vèlo de mar

Çubran non preparava lo giràs d’Occitània, mas mentretant, d’estiu barrotlava amb son vièlh vèlo. Lo circuit èra sempre identic, passava per la còsta tant coma per los vilatges. Nòstre òme avançava plan planin per non se rompre las braias. Un pastre rencontrat, vesent la graissa e la polsa recampadas qu’aviá depertot sus son vèlo, li diguèt:

“Ne manca pas de graissa.

— A, a! sètz inculte mon paubre amic. Sense aquela graissa e aquela polsa, l’aire de la mar, l’aire marin cargat de sal me lo manjariá mon bèl vèlo en una virada d’uèlhs. Lo rovilh, marrit coma lo gram, auriá lèu fach de lo faire càser en pichòts tròces de fèrre”...

E Çubran explicacion facha, continuèt de rotlar amb son vèlo brut per tot lo país.

6.2 Mistèri e bolagoma

Las marridas lengas dison que las bòchas son per nosautres, provincials, la segonda religion après lo balon e la siola, avans lo cristianisme. Es vertadier que per gasanhar, los “petancaires” fan de tot.

Çubran amb sos amics, inscriches a un concors local, foguèron immediatament arremarcats per lor qualitat de juòc e arribèron en finala.

Los dos grops èran de nivèl similar, totes avián estraforçat e mostravan de signes de lassitge. S'anuechava ja, e s’i vesiá pas res. Coma los concurrents gardavan l'avantatge, a qualques lançars de la fin, Çubran faguèt una darrièra temptativa: discrètament rapegava subre sa darnièra bòcha un blin de mastegoma qu'aviá totjorn dins la boca. Aquèla se tanquèt ben de costat del bochin. Degun aviá res vist. L'equipa de Çubran arranquèt la victòria.

6.3 La caça

Sovent, a Çubran li agradava caçar sol al bòsc. Preniá sempre son fusilh - un detz e nòu cents cinquanta cinc- podiá traucar lo ferum a mai de cent passes. Caçava tanben l’aucelilha, coma la salvatgina de tèrra e d’aiga. Mas, per èsser segur de non préner la vergonha en cas qu’aja fach fogaça, Çubran aviá lo gaubi per sempre se’n tornar amb qualque caçum. Preniá de patas de conilh o de tèstas de becassa preses de fresc, que fasiá sortir de sa saqueta per marchar aital dins la grand carrièra del vilatge. Se disiá lo “Simon de la caça”.

6.4 Sota los fòcs dels projectors

Colrad lo nebot de Çubran, afeccionat per los espòrts automobils, s’èra inscrich per lo “Ralig” de Provença de mil nòu cents setanta. Amb son oncle, avián montat sa veitura tota, desempuòi lo motor de cent dètz e nòu cavals tractadors, als pneumatics de quaranta centimetres de larg especials rotas d’aut país, passant per una carroçariá renforçada, entrò l’encastre subrebaissat. E los accessòris!

Lo nombre de concurrents es de l’òrdre de setanta quatre e la concurréncia sempre ferotja.

Las primièras estapas si passèron plan per nòstres raligaires. Mas, dins una especiala, a qualques quilometres de la linha es l'auvari, casent dins un barrenc prigond. Per eles: fin del percors e arribada dels primièrs secorses. Colrad bramava.

“Quietatz vos, sètz salvats. Non bolegatz, va plan... “ diguèt l'infirmièr.

Colrad bramava sempre: “ A, Sant Cristòl! Coquin de sòrt … A, Sant Cristòl! Coquin de sòrt …ai manlevat los antinèblas a un amic!”.

Capítol VII
Ocupacions

7.1 Lo desmainatjaire

Çubran èra un brave òme, fòrça de la natura. Cal téner en ment que podiá portar mila blòcs en doas jornadas. Mai una vetz, aviá pogut auçar de tèrra una molonàs de fèrre de tres cents trenta cinc quilogramas. Mas, lo mai fòrt es aquò: un bèl dimarts de sant Miquèl, qu’ajudava un amic a desbagatjar. Çurban prenguèt lo refrigerator del collèga, e partiguèt sol - sens si se fatigar coma totjorn - vers la pòrta de sortida. A un moment qualqua res lo retenguèt! Òc, çò qu’es? E Çubran de forçar per de bòn. Zo, anèm... i aguèt un grand brug mas Çubran e lo refrigerator passèron pasmens. Aviá simplament emportat amb el lo cambril de la pòrta.

7.2 Peissonièr

Pauc après son experiéncia de mercant merchand de fruches e legumes primeirencs, tornèt començar mas aquèste còp coma vendeire de peis e peissons. Un jorn que las afaires non marchavan coma voliá, Çubran aviá encara qualques quilos de bolhabais e cridava coma las peissonièras - o mai pièger -, bramava amb un pòrta votz:

“Mas qu’esperatz per venir véser mon peis, non son cars mos peisses e peissons pescats de matin, encara de fresc! Tè, sénher, es pas bèl mon peis?”

Subte Çubran passèt per via un òme. Çubran l’interpelèt en disent:

“Òu l’òme, ta maire a pres comanda per de bolhabais, bòrd que serètz nombroses per manjar aqueste miègjorn. Cal que mi pagues que te donèssi lo tot.

— Ma paura maire, fa dètz ans qu’es mòrta, lo podètz mandar al Paradís vòstre peis!”.

7.3 Liurason

Çubran trabalhava un temps coma correirista per liurar los colises voluminoses. Aguèt a bailar de maquinas industrialas, mòbles, etc... Un jorn, deguèt bailar un enclutge: mas es aquí que i aguèt un problèma, èra mandada dempòi França a Monsieur/ Sénher DEGUN, prenom Causit...

7.4 Lo ressaire

Çubran èra estat anat liurar de farina amb son comís. Un còp fach, decidiguèron de se trufar del mond: avent portats “la loba” amb eles, faguèron coma - fòrça seriosament - copar un arbre, lo pin de Bertaud[1]. Sortiguèron lo grand jòc, amb lors afars, la merenda e semblavan començar. Arribèt alara la locomotiva e lo sieu trinòt de las pinhas. Los viatjaires indignats biscavan e lo Çubran d’aturar - sens estat d’anma -:

— “Nosautres, sèm pagats per desquilhar lo pin, reparar e quitranar la rota al nom dels Pònts e Calçadas, ponch”... Lo trin se’n anèt amb sos passatgièrs espantats, los quals calèron a Sant Tropètz per prevenir la gendarmariá. Aqueles a vèlo s’aroncèron cap a Bertaud... Un còp arribats, trobèron degun, fòra qualquas qualques brigas de pan. Çubran aviá descampat.

[1] en 1945, lo mai aut d’Euròpa - seissanta metres - amb una figuièra que avia créissut dedins

7.5 Poma de desacòrd

Çubran retirat, sovent passava lo debut d’apres disnar assetat sus la plaça a charrar amb un “collèga d’escòla”. L’autre li sortiguèt una poma. “Aquèla poma que ti doni, es la melhora que i aja sus la tèrra, ven del mieu jardin”. Çubran la tastèt, e la trobèt bòna mas diguèt qu’aquela non valiá las sieunas. Lo companh afirmèt:

— “Te’n portarai d’autras e me’n diràs de nòvas”.

Pauc après se retrobèron, e l’autre li faguèt tastar cada jorn una poma melhora que la precedenta. Mas, cada còp, recebèt la meteissa respòsta de Çubran:

— “En çò mieu n’i a de melhoras”. Alara, al cap de doas setmanas, lo collèga qu’aviá pron rigut diguèt:

— “Grand colhon, vènon del tieu pomier las pomas! T’ai pres aquèlas aqueste matin, avans de venir.

Capítol VIII
Cinc galejadas de Çubran
 

8.1 Lo fial de l’istòria

Lo maridatge es per totes un moment fòrça important. Aquel jorn representa una soma considerabla de trabalh, d’argent e subretot de pensaments. Colrad, lo mecano de Nimes, nebot de Çubran, aviá vint  e quatre ans. Anava s’amolherar amb Aleonòr, obrièra dins una estamparia pròchi Tanh-l’ermitatge. Lo jorn solemne arribèt. Aleonòr, polida coma un cèl d’azur, se donava lo darrier còp de penche quand sa maire li cridèt:

— “ Sès lesta?

— Òc, arribi! Defòra, lo carri de nòvis seguit del cortègi esperava.

— Aleonòr, se te plai, despacha-te ...”. Aleonòr, trotèt, trotèt ; trissòt menuda e, davans la glèisa se placèt bèn de drech. Intrèt planplan amb ceremonia e non sens emocion. S’arrestèt davans lo preire, per escotar lo sieu sermon. Mas, semblava pas en camba.

— “ Qu’as: diguèt sa maire. Aüra, diga-me un pauc...

— Ai lo “fil” que...

— Lo filh (prononciar [‘fil])? lo f... a! Jesus, Maria, Josèp, Lo filh! aquest Colrad, quin bèl òme, coma son oncle !

— Mas, mas non...

— Taisa-te e avança que lo sènher curat benesís tot lo mond”. E los dos nòvis, sortiguèron vesiblament uroses jos una pluèja d’espelta, manca la maire.

— “ Mas, me pòdes explicar çò que me voliás díser vertadièrament per “ ai lo fil que...”.

— “ M’as pas laissat lo temps de parlar, te voliái díser que non aviái pogut destacar lo fial ligant mos sabatons ”.

8.2 Consèlh financièr

Lo Sènher de Sant Nasari, pretzfachièr aviá besonh de dardènas per agrandir sas unitats de produccions. Venguèt trobar Çubran, per un financiament. Çubran, en grand besonhaire non prestava volontièr. E sabiá ben, sens o díser, cossí refusar. Aital fasiá, amb son debitor. Anava a la cròta, ailà disiá:

— “ Aquí ai un conselhier qu’es de bòn vejaire. Li vau demandar. Se metiá a bramar:

— Alara, senhèr De Grossasdardènas, el qu’es aicí, es un bon pagaire?

— Pas gaire, pas gaire, respondiá lo resson.

— Òc, òc: fasiá Çubran que continuava. Òm li pòt prestar o non?

— O Non!, o non! repliquèt lo resson.

— Ailàs! Veses, mon conselhièr me ditz de ges te prestar de dardènas. Cal mielhs escotar çò que me conselha. Alara, adiussiatz! e coma sès aquí, passant, non oblides de me rendre çò que me deves ja! ”

8.3 Dieu e ieu, o sabiam

Çubran aviá trobat una plaça de varlet en Avinhon al servici d’un ric borgés. Cada matin, lo caliá revelhar (per l’ora) dins sa cambra - un palatz dels Papas-, li díser lo temps que fasiá, adobar sos vestits, e preparar lo desjunar. Çubran, del diluns al dimenge desrevelhava l’òme disent: “Uèi bèl temps “, o “ Uèi bofa lo Mistral, aquel vent magistral de Provença «. E l’autre respondiá sempre: “ Grandmercés mas, Dieu e ieu o sabiam”. Aquò donèt plan lèu los nèrvis a Çubran. Tan plan qu’un bèl jorn, lo revelhèt disent coma d’usança lo temps que fasiá: “ Ancuèi, Uèi  chavana! ”. Avètz devinat que la respòsta foguèt: “ Grandmercés, Dieu e ieu, o sabiam ”. Mas, alara, Çubran de díser: “ Té, Dieu e vos, sètz dos braves colhons en meteorologia, perqué fa bèl solelh e un temps de prima!”.

8.4 La pesca miraculosa

Sul pòrt, parlavan dos pescadors. Charravan de lor presas mai  susprenentas. Lo mai jove ne descriguèt una:

— “ Èra un ton enòrme, de mai de mièja tona tant aut e long coma un camion. D'escaumas coma de lausas escarlatas, d'aletas e una coa granda coma de panèls de publicitat, e una carn que te disi qu'aquò”.

L'autre que non voliá èsser de rèsta afortissèt:

— “ Escota, ieu ai pojat dins ma ret fa gaire, una moto de 1919, una Alcion vertadièra. E, non me vas créser, sos fars èran encara aluaats”.

Lo jove que semblava anujat, prepausèt:

— “ Bòn, alora, ieu redusi l’anfòssa mieua, e tu atudas lo tieu far”.

8.5 Lo tresen còp

Çubran non èra un caçaire coma los autres, aviá l’uèlh... e lo bon. Aquel còp Demètre son collèga de caça èra malaut e Çubran, li contèt sa darrièra caça.

— “ Sabes, la darrièra vetz, cochàvem un anet salvatge, aquèl magnific de castanh e verd clar. L'avèm perseguit, e de nuòch, nos a escapat. E, bèn escota l’ai tornar vist dins lo bòsc del Volpàs, dijòus passat.

— Ò, per exemple! E l’as agantat?

— Òc, mas espèra. Caminavi sol silenciosament, quand subte ausiguèri un brug, bensai un singlar,... non èra tròp pichon. Alara, ausiguèri lo sieu crit caracteristic! Era a mens de cent mètres. Sulpic aprochèri de la cacilha! Mas, m’avisèt e aquela bèstia extraordinària me parlèt. Non aviái aitant aigat lo mieu past! Fugiguèt e se trufava de ieu quand la mancavi. Assajavi de la sègre, en corrent. L’ai mancada doas veses, e riguèt bèn... doas veses. S’anuechava lèu, mas me pensavi, lo tresen seriá lo bon, per ieu de segur!

Vèrs, 9 oras de ser, l’ai suspresa s’aprochant d'un riu. Sens bruch, l’ai contornada, tirèri: pin, pòu! veguèri l’anet s’afalar. Non ausissiái res mas vigilavi de vetz que faga una rusa. En me clinant, l’ai vist obrir un uèlh e m’a dich: Çubran, m’as agut!

Puèi es mòrta quand e quand... a de bon!

— Mi Me dises de galejadas!

— S’o creses pas, vai-te’n li demandar!”.

Capítol IX
Per ren oblidar...

9.1 Las canetas

Çubran qu'èra pichòt -cinc ans- partiguèt amb la maire véser la sieuna mairegrand en un vilar pròche. I restèt mièja jornada. D'aquèl temps, son paire demorava a l’ostal per gardar lo frairòt qu'avia dos meses.

Al moment de partir de’n cò de la sieua grand, Çubran li diguèt:

“ Te pòdi manlevar las tieunas canetas?

— Per de qué!

— Per que amb aquò, lo mieu fraire poiriá marchar, coma tu!

9.2 Lo miralh

Quora Çubran voliá anar faire una virada en vila, fasiá sempre a gratis lo trajècte en veitura. Aquesta vetz, aviá poscut anar a Carpentràs amb lo camion d’un collèga transportaire professional. Mentre la passejada se volguèt penchenar e pimpar. Mas non vesiá ont podiá s’agachar, quand e quand veguèt lo miralh exterior drechier del camion: l’agantèt, lo torcèt de biais que se posquèsse veire. Lo collèga, un perfeccionista e professional de la menadissa quora veguèt aquò li diguèt de tot, que el aviá passat mai d’ una ora a reglar l’axe de vision per lo menaire, que li serviá per se parcar o per faire camin en reire, ecc.

E Çubran quiet coma las neblas, lo laissèt parlar sensa ren bolegar e s’endormiguèt.

9.3 Ras de capelada

Çubran, a la fin dels fens, acabava de far de cucas de fen sus remòrca amb son paire. Subte, veguèron lo cèl s'escuresir. La pluèja s'anonciava. Coma non volián banhar la remorcada, finiguèron a la basta que siá e partiguèron lèu lèu. A l'intrada de la campanha familiala, endralhèt l’equipament sota lo ceirièr vièlh. S'ausiguèt qualque fremiment dins lo folham mas Çubran continuèt son trajècte. Al cap de qualques mètres sus la via, s’ausiguèt un bram. Aviá laissat lo sieu paire penjat sus d’una branca dins lo folham de l’albre!

9.4 Lume

Çubran, quora se'n anava per una setmana al salon de l'agricultura, laissava sempre tot alucat, al sieu, de nuèch tant coma de jorn. De segur, aquò podiá testimoniar de qualque preséncia e aluenchava los raubaires.

9.5 Shut the back door, baby boy!

Un jorn que Çubran partiguèt amb son cosin per una fièra. Al sortir del sieu domeni, explicava la problematica:

“ Aquí mi soi assegurat que l'ostal siá ben claus. Soi passat en cada canton per verificar fenèstras, fenestrons, pòrtas: serralhas ; portegues d'envans, d'òrt e mai l'estable: parier, que i meti de filanha perqué ai pas brica de cadaula.

— O, respondiá lo cosin, ton ostal es ben barrat! manca l'estable!

— Diantre, que non. Ai fach de noses, barrat, ligadurat, gansat, tot ben tancat, e coma lo fial es defòra, lo mond vetz ben que non i soi!