Eth passat 17 de Junh, en Bossòst, i auec un collòqui sus era lengua e era identitat occitanes, en encastre dera Hèsta d’Aran Populara, organizada per Periferia Culturau. S’analizèc era situacion der aranés, e der occitan en generau, e i auec ua conclusion clara: er estat der aranés non ei bon e era relacion entre es dues institucions referenciaus en Aran, Acadèmia aranesa dera lengua occitana e Conselh Generau d’Aran, cau milhorar-la: talament coma ei ara non ei bon entath futur dera lengua. Enes conclusions eth podcast País Invisible ac a clar: “I a manca de dialòg entre era administracion e es scientifics; i a ua paret enmiei..., eth Conselh Generau d’Aran, ignòre er Institut d’Estudis Aranesi, e açò cause ua confusion. Peth futur dera lengua, an de comprener-se”

Er Institut d’Estudis Aranesi-Acadèmia aranesa dera lengua occitana siguec creat en gèr 2014 per miei d’un decrèt dera Generalitat de Catalonha, d’acòrd damb eth Conselh Generau d’Aran, e en compliment dera Lei der occitan, entà èster era autoritat sus era lengua occitana en Catalonha, talament coma er Institut d’Estudis Catalans ei autoritat sus era lengua catalana. Era autoritat s’exercís e s’an elaborat un pialèr de documents normatius que definisssen era lengua occitana en Catalonha, a mès de fòrça d’auti documents de literatura, istòria, lingüistica…

Entre eth Conselh Generau d’Aran e er Institut d’Estudis Aranesi existissen quauques disparitats normatives. Es diferencies representen un percentatge petit. Fondamentaument eth Conselh Generau e es autes administracions seguissen era normativa dera Acadèmia. Es petites  diferéncies, damb es acadèmies de lengua, existissen en totes es lengües, entre institucions e inclós damb persones que pòden auer leugères discrepàncies e qu’apliquen quauques normes diferenciades, que non dificulten era aplicación e era consisténcia dera norma. Aguest non ei eth problèma.

Eth problèma ei que tot e qu’eth Conselh Generau d’Aran siguec protagonista ena creacion dera Acadèmia, ara n’a hèt deishadesa. Non li da eth tracte que li tòque en un procés democratic. Non i a coeréncia damb era sua creacion. E portant, cau considerar qu’era bona relacion entre era Acadèmia e era administracion de promocion ei imprescindibla.

Eth Decret 118/2024 de 25 de juny deth Conselh Interacademic de Catalonha ditz qu’era Acadèmia aranesa dera lengua occitana a d’assessorar ath President dera Generalitat e as auti membres deth Govèrn en totes es qüestions qu’entren en sòn encastre d’actuacion. Ei atau pr’amor qu’er occitan ei ua lengua de Catalonha e era Acadèmia n’ei era autoritat. Era Generalitat de Catalonha, darrèrament, a incrementat notablament eth traspàs economic en materia de lengua ath Conselh Generau d’Aran; però, contràriament, eth Conselh Generau d’Aran a eliminat era sua ajuda ara Acadèmia. Quin assessorament a de hèr era Acadèmia s’era institucion de promocion dera lengua en territòri aranés l’ignòre?

Eth passat 6 de juriòl er Institut d’Estudis Aranesi aprovèc, en sòn Plen annau una Declaracion sus era Proposicion Non de Lei discutida e votada en Congrès des Deputats eth passat 19 de març, promoiguda peth Grop Republican, ena que se demane ar Estat era assignacion de hons estructuraus entara Acadèmia aranesa dera lengua occitana. Era proposicion compdèc damb eth vòt favorable deth Grop Republican (ERC), Junts per Catalunya, Euskal Herria Bildu, Sumar e eth Grop Popular (PP). I auec eth vòt en contra de VOX e era abstencion deth Grop Socialista (PSOE), en que s’i tròbe un deputat d’origina aranesa.

Era Declaracion agraís as grops parlamentaris, que votèren a favor e lamente eth vòt en contra de VOX, era abstencion deth PSOE e era recenta negativa deth govèrn dera Val d’Aran, d’Unitat d’Aran, partit omolog deth PSOE, a subvencionar ara Acadèmia.

Es socialistes aranesi e eth Grop Socialista en Congrès des Deputats an ua actitud negativa ara lengua occitana. Empleguen eth sòn poder en contra der occitan. Non li dan supòrt. La menspreden.

Però i a accions que mos hèn a pensar que laguens deth Grop Socialista era oposicion ara lengua occitana non ei totau. En costat positiu destacam que cèrti ajuntaments d’Aran, governats pes omològs ath Partit Socialista an ajudat, economicament, ara Acadèmia; que maugrat es contrarietats d’un sector aranés, eth Gobierno estatau deth PSOE subvencione er Institut d’Estudis Aranesi (coma resultat d’ua intervencion deth Grop Republican).

E a nivèu der Estat en cau destacar qu’eth Ministerio de Cultura deth Govèrn de Pedro Sánchez, recebec ar Institut d’Estudis Aranesi, eth passat 19 d’abriu e qu’eth sòn Ministre Ernest Urtasun, portavotz de Sumar, realizèc ua amassada damb quate membres dera Acadèmia, entre es quaus eth president, e se comprometec a mantier eth supòrt e a auer-la coma referéncia dera lengua occitana en Estat espanhòl. Aguestes dues tendéncies, era que da supòrt ar aranés e era que la mensprede son ua realitat en Partit Socialista.