Cant II de la debuta a “ausère pas ié respondre de non”

La descripcion qu’es facha d’Aiglun, de la montanha

Aquesta montanha es descricha coma dura per la cultura, e s’opausa a las planas de Provença occidentala, que la cultura i es facila coma nos o mòstran aquels dos vèrses un “terraire que reguigno/ A l’óulivié coume à la vigno”.

Aiglun es descrich coma tèrra de confinhs: “Peramoundaut vers la counfigno/ Di piemountés” a mai “Peramoundaut’ sigue pron imprecís, coma per dire qu’es qualque part luenh, luec perdut, e aut dins los Alps dins un canton que totun, la localizacion exacta ne’n val ren la pena.

Al revenge, a just títol es sus “la counfigno”, sus la talvèra e non “vers la counfigno”, aproximacion estonanta de la part d’Esterèla que i demòra totun, mas que sembla plaçar inexactament lo pòst ont viu. Benlèu Mistral vòl èstre imprecís per mai d’una rason.

Per dire que l’encastre istoric dal poèma se passa dins un temps ancian mas al meme temps non vòl perdre lo lector que lo limite a cambiat fa pauc. D’efièch Aiglun a perdut, dal temps de l’escritura preparatòria benlèu, mas de segur solament despí set ans a l’annaia de la sieu publicacion en 1867, lo sieu estatut de comuna frontiera,. La frontiera es remandaia quasi sus la crèsta dals Alps entre Vesubiá, mas una part de l’Auta Ròia.

Fins a 1860, Aiglun èra la darriera comuna de l’Empèri de França, e la comuna de Sigala immediatament a l’èst, totun de la mema valaia d’Esteron, èra ja dal Reialme de Pimont- Sardenha, dins lo circondari de la Contea de Niça. Mas cal saber que dins la valaia d’Esteron la frontiera a fluctuat. En 1388, lo vilatge d’Aiglun se retròba coma las autras vigarias orientalas de la Comtat de Provença liurament mesas sota la proteccion dal Còmte de Savòia en 1388, formant las Tèrras nòvas de Provença, que venon la Contea de de Niça en 1526.

Durant lo tractat de Turin de 1760, Aiglun ven francesa. Lo reialme de França e aquel de Pimont Sardenha procedèron a de rectificacions de frontiera e a d’escambis de territòris. Es doncas en 1760 qu’Aiglun (contunhant una dinamica amb la comuna vesina a l’oèst dal Mas que quitèt ja la Contea de Niça per anar a Provença en 1718) quita Contea per tornar al Comtat de Provença. Comtat aüra dependent dal reialme de França vist que Provença es unia a França en 1482. Al passatge, aquestas istòrias de tèrras trebolaias ansin, relèva dal tèma romantic. E mai, en rapòrt de la descripcion se polèm demandar se siguèsson que de pauras tèrras de ges de valor, coma Aiglun e d’autres vilatges dals Alps occitans, perqué dos estats se serian tant embestiat a negociar d’escambis per aquestes ‘quatre calhaus’?

Benlèu parier per evitar d’èstre esquichat per la question de la temporalitat dal poèma per èstre coërent en rapòrt de la realitat istorica. Perqué aquels faches istorics indican que la scèna se passa dins l’escritura de Mistral, sensa cambiar de país entre Cassís e Aiglun, a mai l’escritura relève de la ficcion coma polèm veire dins aquest poèma, dins un periòde entre 1760 e 1860, valent a dire a pena cent ans. Après lo reialme de Pimont existe plus tal coma.

Benlèu mai per abordar la question, recentissima, de la politica e dals cambiaments de frontieras, cal pas obliar que sèm qualques ans après la Prima dals pòbles de 1848 e dal drevelh de las nacionalitats amb de païses novèls que se crean, de cambiaments de regimes politics. Aquela question tòca encara Provença, la pròva, despí 1860 es mai granda, coma d’un temps.

La descripcion es negativa amb la mencion d’un “païs que ressènt lou ferun/ Rèn que de colo demasiado/ Tout laboura pèr d’ensarriado,/ Morne, e sièis mes de l’an agouloupa de nèu...”. Sabèm pas se son los piemonteses e/o lor país qu’es plen de ferum.

L’impression de la natura, un còup de mai ligaia al vivent uman se vei a travèrs aquels vèrses: “De pin, aubre de maigro vido/ Que rouigon la costo rafido; De sap, armado espeloufido/, Que mounton à l’assaut dis uba negrinèu”. Los arbres an una “vido”, son vius coma los òmes, an coma la capacitat de manjar e fan la guèrra coma Calendau o pòl faire.

Lo costat trist o misteriós se retròba dins los dos vèrses “la costo rafido;[...]/ uba negrinèu” per las precisions: “rafido”, “negrinèu”. Tot en aguent parlat de nèu avans, aquí s’agisse de l’efièch dal fuec que sembla evocat. Coma un país d’extrèmas entre nèu e fuec.

L’usatge per Mistral de mòts vivaroalpencs e clarament ni provençals rodanencs, ni felibrismes nimai francismes coma “chamous”, coma l’usança de mòts dins lor forma provençala maritima (oriental inclús) dins lo sieu poèma, remanda al fach qu’es anar passear e sejornar dins d’autres airals coma nos o signala Rostaing dins son estudi Commentaires de l'œuvre de Frédéric Mistral "Calendau". A cercat, coma dins un viatge romantic al biais de Thomas Mann o d’autres autors al biais de la quista iniciatica, d’informacions sus lo vocabulari de la pesca amb la pesca a la madraga que n’es un simbòl, per far coma de vertardiers renduts còmptes etnologics. La precision geografica “l’Esteroun”, e mai los detalhs de coma se mòvon aquestas bèstias “un cop s’acroco/ I verno em’i roumias que l’entravon ; un cop/ Despacienta pèr lis empacho/ Vèn blanc de ràbi, s’engavacho,/ Pièi se degolo en cataracho” eça. es per precisar coma per rendre credible la situacion, qu’es pasmens dins una òbra poetica per esséncia amb una part de fictiu. La repeticion de “un cop” permete de donar l’impression d’aver seguit l’observacion dins lo temps lòng, per notar mai d’un biais dal comportament dal camoç.

Cal relevar la mencion de “s’engavacho”, es un pauc estonanta ja que lo crit dal camoç es coma un siblament e a gaire de veire amb lo bram d’un cèrvi per exemple. E subretot, fa un resson o clinh d’uèlh en juec de mòt amb ‘gavach’ qu’a la mema origina que ‘gavòt’, de ‘gavai’, persona de la montanha (Cevènas, Alps) en manca d’iòdi, que gavòt es quasi sinonime de vivaroalpenc, e qu’aicí tomba a talh per parlar dins l’ambient alpenc. Un còup de mai la proximitat entre òme e natura se pòl constatar coma se la bèstia aguèsse l’ànima d’un uman. Coma se ve just avans amb “Vèn blanc de ràbi”. E renforçat per la seguia dals vèrses: “[...fai pauseto/ E’m’ acò ris sus li lauseto”. D’alhors la seguia amb lo discors de la dòna que parla alora d’el es brusc e se fa sensa transicion o pauc se’n manca. Avèm l’impression qu’es ela lo camoç. Entreten lo mesclum amb lo vèrs “De nosto raço aventuriero” e encara mai amb la seguia que parla de regnar dins los sèrres, coma o fa d’un biais poetic lo camoç: “Regnave dounc sus li serriero,/ Souleto [...]”.

Mas aquel biais de dire va pas fins a la critica d’un pseudo eròi dal sud, coma d’unos auràn vist una critica de l’accion devèrs los Alps de Calendau dins lo libre d’Amfós Daudet, pròche de Frederic Mistral Tartarin sur les Alpes publicat qualques ans après en 1885.

Explica tanben, benlèu lo retorn mens enfogat dal public a la sortia de Calendau, perqué Mistral èra esperat sus una òbra d’aquel terraire e d’aquel biais, que, al final non i va. Lo fach de parlar d’un autre airal que lo sieu, la Provença occidentala, mòstra un interés de Mistral per far viure aquel poèma dins una autra Provença. Geograficament, la sieu Provença es al ras de Lengadòc. E n’es un ligam natural.

La montanha alpenca es evocaia, entre una tièra de noms de nòbles provençals, a travèrs de linhatges de familhas nòbas celèbras dal país alpenc dins aquels dos vèrses “li plus bèu noum dóu païs, li Blacas,[...] li Castelano” que Blacàs son una branca de la familha dals Bauçs. E èran senhors, entre autras comunas dins los environs, das Aups, país que pòrta los Alps dins lo sieu quite nom, de Carròs, de Torenc, totas doas comunas vesinas de pròche d’Esteron. Cita tanben la familha de Castelana, senhors de Castelana, vesina de la sorsa d’Esteron. Parier per los “Barràs” dins la zòna alpenca dals Alps d’Auta Provença.

Aquesta tièra de patronimes ancians dal Comtat de Provença es tanben, en estent un pauc mens pesuga qu’aquela ja vista dals trobadors e sus los estils dal trobar, un autre biais de parlar dals famoses de Provença, que n’aviam ja agut una evocacion amb Mirabèu.

Coma apareisse Severan

Severan apareisse après un lòng desvelopament sus los pretendents nòbles de Provença que virèron entorn de la dòna e qu’ela rejetèt. Arriba après una rompeüra marcaia amb aquels vèrses “Un jour, veici que la chavano-/ D’uno esfraiouso e negro vano/ Acatavo li brè ” que dònan l’impression que los Alps son cubèrts, coma dominats per una fòrça negativa, que lo temps n’es lo rebat amb l’adjectiu “negro”, “lis uiau sus lis auturo”. La darriera ora sembla vengüa, o al mens l’intervencion divina o marria, de tal biais “Abrivant sus li front lou signe de la crous”.

Lo costat terrible tòrna dins las estròfas siguentas ansin “Lou tèms bramavo, espaventable-/ Sus mar deguè segur nega de bastimen” e fa pensar a l’image d’una chavana de l’autre monde dins los Alps que Alexandre Calame pinta sus lo tablèl Orage à la Handeck, en 1839.

Es lo moment qu’arriba “Un cavalié qu’èro pèr orto”, sota la raissa e lo tròn, moment d’arribaia que se fa dins lo mistèri, biais repilhat dins ben d’òbras literàrias fins al mai popular via la BD coma o recòrda la cubèrta d’Astérix e l’endevinhaire.

La fòrça qu’a coma sembla l’indicar “A cop de poung tuerto la porto” s’opausa a “agués pas pòu./ Siéu agarri pèr la tempèsto”. E sa feblessa es tala que sembla suplicar “Dounas-me, se vous plais, la retirado, plòu!”. Una tala pluèia es mai fòrta qu’un tal cavalier. Es un biais d’arribar tanben gaire onorific per el. S’amplificar amb la descripcion pietadosa dals vèrses “Lou cavalié, trempe de pluèio,/ Intro; aurias di que d’uno mueio/ Sourtié”.

La dòna l’observa e ne’n fa una descripcion gaire favorabla “avié ‘n carage/ De noublihoun de bon parage,/ Lou nas en l’èr, lou péu arrage”. Parla de noblilhon e fa depreciatiu. Aquel aspècte es mai present ansin “Gaugno palo, iue lusènt e bouco de rubis”, que dòna un contraste fòrt entre la gaunha e la boca... totplen estonant.

A revenge, un bassaculament coma intrigant apareisse amb “Mai dins soun iue”coma per dire que sota una aparéncia pauc graciosa i es una intelligéncia, coma ditz “mai dins soun rire/ I’avié ‘n poudé qu’es pas de dire:/ Quaucarèn de superbe e de founs” mas lo vèrs s’acaba per una tòca negra “e d’amar”. E laissa pensar a una mai qu’una manipulacion quora la dòna ditz “quand me parlavo,/ Iéu assentiéu coume uno esclavo”, pèjor, a una situacion d’inegalitat e negativa durabla.

L’empresa progressiva de Severan sus Esterello.

De la glòria passaia “De l’óupulènci peirenalo” de la familhas dals Bauç la dòna ditz que ne’n rèsta que “just lou castelet d’Eiglun”. Doncas Esterèla parte d’una situacion complicaia, perqué isolaia e en posicion de deblessa. Mas coma o avèm vist, a nega los nòbles venguts li far la cort a Aiglun.

Après aver fach, lèu lèu compliment a la dòna, Severan segue una lònga part que parla de causas negativas a de reng a la dòna: “sus lou mounde i manda li dous iue/ Li marrit-péu e li brancàci”, “lis arpian e li corb”, e que devèn quasi agressiu amb “Ai vist li loup, pèr dre de guerro,/ Sauna li fedo, e l’auco à la dènt dóu reinard...”. La dòna semblaria èstre aquela fea o auca. E l’ataca sembla la ciblar mai precisament, coma un predator fàcia a la prea que pòl ren agantar mas que vòl ren perdre la fàcia, quora ditz, amb recurréncia de “quau”: “Siegue dounc fedo quau i’agrado,/ O quau, ma fisto, èi soun astrado...”. E òc, a qual (“quau”) s’adreiça se non autrament qu’a ela?

La personificacion evocaia dins “Ame mai èstre loup!” confirma que se pilha per lo lop tot en dire d’un biais, repetant la sieu entraia: “Agués pas pòu!”. Coma se lo lop sigue entrat dins lo jaç. Lo sieu dire “Vole pas vous manja, dis, senoun de poutoun” sòna alora fausson après aver dich tot aquò e aquela tiera d’elements negatius que semblan de lo fascinar.

La reaccion de la dòna es entremesclaia. “Aquéli fraso disaverto” es un element central environat al principi de “”-Certo, novo coume ère e pau esperto” e acabat de “Me pareissien galanto e pleno d’abandoun”. Es ninòi, d’efièch e despí a pilhat de reculaia vist que ditz “pareissien” e non lo temps ‘pareguèron’ per exemple.

Mistral sembla embrolhar lo lector, quora ditz “-Fau, dis, la guerro au rèi de Franço...” tant pòl semblar ridicul per los lectors franceses cap e tot, e contrària al biais trobadoresc expausat mai avans dins lo poèma per los admirators dal temps que Provença èra un país independent.

Severan es lausengier “tant poulido”, e devèn de mai en mai insistent amb “Oh! Se vous aguèsse troubado/ Pulèu, sarias deja raubado”. Mas se posiciona coma un raubaire e non coma un seductor d’una persona liura de causir ansin.

La metafòra dal temps que passa “Tóuti si flour, car lèu lou tèms nous la ravis...” fa pensar a un poèma d’un autor ancian, Ronsard, que parla de la belessa de la frema en personificant la ròsa, biais romantic mas aquí en parlant de “Tóuti si flour”, ce que fai mens bèl, e limite pistachier de pensar a totas las flors e non solament a una flora, aquela que vòl sedurre e qu’es davans d’ela. Sembla una parodia dal biais de far la cort d’un trobador devèrs una dòna.

Acaba de se presentar en dire lo sieu nom: “Vèn d’aganta vosto garbello/ Lou Comte Severan, rèi di contro-bandié” e la mencion de “rèi di contro-bandié” lo discredita per la sieu manca de modestia e aquesta cròia. E de nòble o de noblilho, manco. Inversa la situacion al sieu profièch, estent qu’es el que s’es impausat en arribant al castèl de la dòna.

L’airal “De Niço au còu de l’Argentiero” fa que polèm pensar als famoses barbets organizats per menar la guerrilha a la tropas francesas, per lo primier còup lo barbetisme d’entre 1792 e 1814, qu’avian justament un cap sonat, lo vivaroalpenc escareasc Francés Fulcònis dich Lalin. Mas la comparason se quilha net vist que los barbets se batian per la libertat de lor territòri, sensa supèrbia ni cròia mentre que Severan se bate per l’argent amb pretencion. Al revenge, se pensam alora a Gaspard de Bèssa, per aquesto, i es lo costat predator en mens. E ni l’un o l’autre dals dos personatges abordats se prenian per lo rèi de qualqua ren, coma o fa ben Severan, el.

Justament lo mòt “croio” arriba lèu tot en minimizant l’aspècte negatiu perqué la dòna i vei “Me rapelè l’antico voio/ De mi rèire di Baus”.

La progression de l’empresa de Severan atenhe cima amb lo ponch de decision que li planta ansin Severan, quasi coma un ultimatum: “- Damo d’Eiglun! Ma destinado [...]/ Mai pòu èstre erouïco [...]/ Se voste front un jour se clino/ Sus moun espalo masculino”. En gaire de temps despí la sieu arribaia al castèl, se’n avisam que Severan a lèu fach de far la sieu demanda.

Lo retorn a Calendau se fa per lo biais de la confession coma se “Calendau! À ma treboulino/ Perdouno, ausère pas ie respondre de noun” permete de replaçar enfin Calendau a centre, que per lo moment èra Severan que s’èra impausat. Mas es necessari de cuntar lo demai per la dòna.