Griselda Lozano es presidenta de la Fondacion Ager, que trabalha amb de govèrns e amb d’ONGs que prepausa de cambiaments socials en favor dels collectius mai vulnerables en tot elaborar e promòure de projèctes socials, culturals e educatius. Al delà de projèctes de lei sus la dependéncia de las personas vièlhas, e las proposicions d’un modèl educatiu inspirat del finlandés, la Fondacion Ager tanben trabalha al salvament de las culturas que desapareisson. Un dels divèrses prètzfaches de Griselda Lozano, es justament de recercar dins los archius que, segon ela, cal numerizar completament e metre en linha. A l’ora d’ara, a donat força documents numerizats al Govèrn d’Aran e es encara a recercar. “Quand trabalhas a recuperar l’istòria d’Aran, t’arriba l’istòria d’Occitània, e en seguissent aquel fil d’Ariadna, remarcas que los occitans son un pòble, cal qu’o sàpian”. Es per aquò que decidiguèt d’escriure son roman Òc, publicat en espanhòl e en occitan d’Aran.
 
Òc explica l’istòria d’una escrivana que cèrca de documents del sègle XII per escriure un roman istoric sus la Batalha de Murèth. E mai se cèrca dins los archius de la Corona d’Aragon a Barcelona, e quitament dins los archius del Vatican, es dins una bibliotèca d’Aran, e gràcias a un curat aranés occitanista, que descobrirà la passionanta istòria d’un gojat del sègle XII. Mas la recèrca de la protagonista, ajudada per un scientific finés, serà plena de suspens, de mistèris e tanben d’amor, de coneissenças e d’esperitalitat. Pasmens, çò de mai important d’aquel roman —a mon vejaire— es sa rigor istorica, e la divulgacion que fa de l’importància d’Occitània al sègle XII. Es alavetz qu’aqueste país portèt tota la sciéncia en Euròpa, la dels classics e la dels arabis. Lo roman Òc mòstra las valors d’un país tolerant ont las femnas son importantas, ont se permet una eretgia que faguèt trebolar Roma, ont se parlava de convivéncia e de paratge, ont s’inventèt l’amor cortés, e que los manuscrits produches dins sos scriptoria difondián las arts e las sciéncias per Euròpa tota. Es benlèu per aquò que lo roman Òc foguèt definit per la delegacion finlandesa de la fièra del libre de Francfòrt coma “un roman istoric que cambiarà l’istòria”.
 
Ailà, sul balcon de son apartament, Lozano expliquèt sa relacion passionala amb la Val d’Aran, un país ont a sa segonda residéncia dempuèi totjorn. Sos parents l’ensenhèron a aimar la Val d’Aran, es per aquò que la Griselda aima la Val d’Aran e ensenha sos filhs a aimar la Val d’Aran. Tanben parlèt del paire Jusèp Amiell coma son mentòr. Aquel curat aranés es un dels actors màgers del reviscolament de la cultura occitana d’Aran e a traduch, entre d’autres, lo Nòu Testament. Gràcias a las explicacions de Monsénher Amiell, Griselda Lozano comença de recercar dins los archius istorics de pertot en tot descobrir una istòria passionanta, d’una Occitània mespresada e mal coneguda que cal difondre. Quand se recèrca a fons l’istòria d’Aran, “se remarca fòrça mai son occitanitat”. Aquò la menèt a escriure lo roman Òc, que, segon l’escrivana, ”a fach conéisser l’istòria que s’ensenha pas dins las escòlas”. “Lo fach qu’Occitània siá pas estada una unitat politica a l’Edat Mejana a empedit que s’escriguèsse una istòria oficiala, mas aquela dispersion dins l’espaci se ten encara a l’ora d’ara dins una unitat lingüistica e culturala. Aquò es un miracle. La politica càmbia l’istòria oficiala, mas çò que cal, es far conéisser la riquesa de l’istòria d’Occitània, que se divulga pas”, çò contava l’escrivana qu’amb passion apondèt que “lo sègle XII es fòrça important”. Segon ela, “sens lo sègle XII, la Renaissença dels sègles XV e XVI se seriá pas passada”.
 
Un dels afars mai importants per divulgar aquesta istòria es la lenga, una lenga qu’a perdurat dins los sègles e qu’ara li fa mestièr d’accion per que se parle. “Lo fach de parlar la lenga dels trobadors es un avantatge de compreneson dirècta”. Amb aquò, Griselda Lozano metiá l’accent sul fach que los occitanofòns avèm un accès dirècte, sens intermediaris,  als trobadors e tanben a tota la creacion artistica e scientifica en lenga occitana, nombrosa dempuèi lo sègle XII fins quitament delà lo sègle XVIII. “Una riquesa que caldriá metre en valor”.
 
“A l’ora d’ara, òm vòl aprene lo chinés, l’anglés... en metent en valor un avenir ipotetic, mas cal metre en valor d’ont venèm, qual sèm. De nos raprochar de las originas es quicòm de positiu per nos conéisser nosautres meteisses”.
 
 

 
Ferriòl Macip

---

Article publicat a La Setmana