Greta Thunberg entamenèt fa un an una tièra de protèstas cada divendres davant lo parlament suedés, amb la tòca que los dirigents mondials escotèsson las proposicions dels joves fàcia a l’escalfament climatic. Puèi, d’adolescents d’autres païses coma Belgica, Àustria, Alemanha o lo Reialme Unit comencèron d’o far tanben. Ongan, Thunberg a interromput sos estudis per prene un an sabatic. L’an escotada d’assembladas parlamentàrias, d’elegits, de caps d’estat, de responsables e ara participa a Madrid a la cima de l’ÒNU sus l’urgéncia climatica, nomenada CÒP25.
 
 “Sèm al començament d’un escantiment de massa e parlatz solament d’argent e de contes de fadas sus una creissença economica etèrna”, çò reprochèt Thunberg als dirigents mondials reünits a Nòva York en setembre passat. “Los joves començam de comprene vòstra traïson”, çò assegurèt. “Avètz raubat mos sòmis e mon enfança amb vòstres mots vuèges”. A mai, la jove activista de 16 ans remarcava que podiam encara cambiar de direccion e avertissiá: “Se decidissètz de vos mancar envèrs nosautres, o vos perdonarem pas jamai”.
 
Mentretant, lo sistèma nos vòl far creire que se fa quicòm, e organiza de conferéncias per ne parlar. La conferéncia d’ongan a Madrid es pairinada per la societat pus pollenta d’Espanha e es marcada pels non-respèctes de l’Acòrdi de París (un rapòrt de l’ÒNU assegura que lo 75% de las emissions de gases d’efièch de sarra las produson totjorn los estats del G-20). La conferéncia èra prevista en Chile, mas l’an relocalizada de l’autre costat de l’Atlantic a causa dels eveniments que viu aquel país american. A aquel moment, Greta Thunberg faguèt una crida per trobar un transpòrt per mar non polluent. Mas los participants del CÒP25 i son anats en avion, lo transpòrt que daissa mai d’emissions dins l’atmosfèra.
 
Lo mond qu’avèm mai de cinquanta ans sèm sovent acusats pels mèdias d’aver daissat una planeta tota polluida als joves qu’ara protèstan. Coma se la causa del cambiament climatic foguèsse lo non-reciclatge de las escobilhas e la subreutilizacion de la veitura per anar al trabalh. Mas aquela generacion de vièlhs se remembra totjorn de l’epòca ont se portava sas pròprias botelhas per crompar lo lach, l’òli o quitament la bièrra, quand anàvem quèrre d’aiga per beure a las fonts, quand los panèls e los mocadors èran lavables e reutilizables, quand s’estendiá la bugada, quand los vestiments passavan de generacion en generacion e que bastava una presa d’electricitat dins cada cambra.  A aquel temps, quand se crompava un daquòs se li donava sens que foguèsse emballat en plastic e carton. A mai,  lo tren èra lo transpòrt public popular e de bon mercat, i aviá mai de linhas qu’ara, e prene l’avion èra un luxe.
 
S’en plaça de reciclar se generava mens d’escobilhas? S’en plaça de l’avion se tornava promòure los viatges de bon mercat en tren? Se se tornava transportar las mèrças en tren e non pas en camion? Se tornàvem anar far las crompas amb lo panièr e lo pòt de lach? S’en luòc de punir los que non reciclan pas, s’empachava lo subreemballatge de las causas? Se luchàvem per un cambiament de modèl politicoeconomic e denonciàvem lo capitalisme ultraliberal coma la causa del cambiament climatic?