Dins los ans 1970, l’escrivan occitan Sèrgi Viaule s’exprimiguèt en occitan davant un tribunal coma objector de consciéncia, que refusava de far lo servici militar obligatòri a aquela epòca. Lo tribunal li volguèt pas donar un traductor. Lo 17 d’octòbre de 2014, una jutgessa del tribunal de proximitat de Pau acceptèt pas la declaracion en occitan d’un militant de Libertat que lo jutjava aquel tribunal. Segon la magistrata, las paraulas dichas en una autra lenga que lo francés equivalián a de silencis.
 
Lo 21 de julhet de 2020 foguèt lo primièr còp que se poguèt declarar en occitan davant la justícia. Mireia Boya s’exprimiguèt davant lo jutge e lo procuraire en lenga nòstra, amb un interprèt que ne fasiá la traduccion consecutiva en catalan.
 
Aquel drech, que Boya l'aviá pas quand deguèt declarar a Madrid, l’avèm gràcias a las politicas lingüisticas de la Generalitat de Catalonha que s'es batuda per la dignitat de la lenga occitana coma o a fach per la lenga catalana. Dins aquel sens, dempuèi febrièr passat los formularis juridics son meses a la disposicion dels avocats araneses e catalans per poder agir en occitan davant los tribunals. Conquistar lo drech d’emplegar la lenga dins la justícia es pas una tòca aisida.
 
 
Una mascarada politica
 
Lo procès contra Mireia Boya e lo burèu del Parlament de Catalonha de 2017 se tenguèt los 21, 22 e 24 de julhet e foguèt una autra mascarada politica. Boya e los deputats del burèu son acusats de “desobesissença” per aver complits lors engatjaments electorals; per aver seguits de programas electorals coneguts dempuèi 2015 e aprovats per las autoritats de l’estat. “Perqué sò ací setiada?”, çò demandava al jutge Mireia Boya en son occitan aranés. “Perque èm majoritat”, çò concluguèt ela meteissa.
 
Dins lo darrièr jorn de l’audiéncia, Mireia Boya diguèt net e clar, aquel còp en catalan, que lo fach que l’independentisme aguèsse la majoritat dels deputats del Parlament de Catalonha aviá espaventat l’estat espanhòl qu’a reagit coma o fan los “estats totalitaris”. A la fin, la partida civila constituida del partit ultradrechista Vox s’es vista obligada de levar l’acusacion d’organizacion criminala contra los deputats acusats e los an jutjats per desobesisença. Riscan una pena d’inelegibilitat e de gròssas multas.
 
Abans que lo procès comencèsse, Mireia Boya afirmava que los jutjaments contra los elegits catalans èran “ua pantomima politica”. Convencuda que los jutges an declarats colpables los independentistas abans que comence quina sesilha que siá, Boya a profechat de la mascarada per se far entendre. Son jutjament es estat emés per la television e atal a denonciat sens trantalhar tot çò que pensa en acusant la justícia espanhòla d’èsser pas justa. A mai, a fach un grand pas endavant per l’occitan.