editorial
Far viure l’occitan per Nadal
Coma o disiá Mistral, téner la lenga es la clau per la subrevivéncia de tot pòble e de tota cutura. Lo fach de parlar una lenga concreta fa pas venir degun melhor ni pièger, simplament fa venir diferent e autentic. Es aquela diversitat que nos permet d’escambiar e d’èsser umans. Lo fach de veire, comprene e explicar las causas en occitan a desvolopat e desvolopa una cultura pròpria dins un territòri que li disèm Occitània e, tornarmai segon Mistral, s’estend dels Alps als Pirenèus.
Ara que Calendas arriban, cal pensar a las tradicions que se pèrdon pauc a cha pauc e a las nòvas abituds qu’avèm incorporat. Fins a fa solament una generacion, dins la majoritat dels ostals occitans, se fasiá un presep, o presepi o betlèm, amb de santons, que recreava la naissença de Jèsus; e mai se fasiá picar lo cachafuòc, o soca de Nadal, per obténer de presents pels enfants. S’agís de tradicions semblablas a las que se fan dins los païses vesins, coma Aragon o Catalonha. Ça que la, vesèm coma lo Paire Nadal, d’origina estatsunidenca, o l’avet de Nadal, d’origina alemanda, son venguts los mèstres de nòstras fèstas de Calendas e coma los enfants desiran vivament de los veire arribar.
Es per aquò que Jornalet fa una crida a sos legeires e amics per que se mantenga e se recupère las fèstas de Calendas a l’occitana. Cal pas fòrabandir lo Paire Nadal ni l’avet de Nadal, mas cal pas tanpauc qu’eles fòrabandiscan lo presep, lo cachafuòc o los tretze dessèrts. E mai poiriam citar un fum d’autras tradicions calendalas d’Occitània coma lo blat de Santa Barba, las cançons innombrablas, las dichas. I a de legendas fantasticas coma, per exemple, aquel mite lemosin, auvernhat e velaiés de las pèiras levadas que bolegan a Nadal e que laissan veire de tresaurs esconduts en dejós...
A mai, volèm prepausar als legeires de far viure la lenga e la cultura aquestes jorns e de la partejar amb los amics e los parents que rescontrarem. Saique poiriam recuperar la tradicion de mandar de cartas postalas, e d’i escriure de messatges de vòts en occitan. Saique poiriam recuperar de nadalets occitans e los cantar en còla.
De nòstre costat, podèm partejar qu’en Val d’Aran disèm “bones hèstes de Nadau e erós an nau!” e lo primièr de genièr vos direm “bon jorn des aninòs!”; en Carcin e Roergue se ditz “bon Nadal e bon cap d’an!”, puèi “vos desiri una bona annada plan granada e plan acompanhada”; en Provença, segon Mistral, la formula tradicionala es “bòna annada acompanhada de fòrça autras, de tant que lo bòn Dieu voudrà”, e abans de desirar la bona annada “bònei Calendas e bòn bot d’an”. E en çò vòstre? Cossí se celèbra las fèstas de Calendas en çò vòstre e dins vòstre occitan? S’o poguèssetz partejar amb los autres legeires, dins los comentaris, poiriam acampar un grop de dichas en occitan e las far viure en las partejant en familha o amb los amics.
Ara que Calendas arriban, cal pensar a las tradicions que se pèrdon pauc a cha pauc e a las nòvas abituds qu’avèm incorporat. Fins a fa solament una generacion, dins la majoritat dels ostals occitans, se fasiá un presep, o presepi o betlèm, amb de santons, que recreava la naissença de Jèsus; e mai se fasiá picar lo cachafuòc, o soca de Nadal, per obténer de presents pels enfants. S’agís de tradicions semblablas a las que se fan dins los païses vesins, coma Aragon o Catalonha. Ça que la, vesèm coma lo Paire Nadal, d’origina estatsunidenca, o l’avet de Nadal, d’origina alemanda, son venguts los mèstres de nòstras fèstas de Calendas e coma los enfants desiran vivament de los veire arribar.
Es per aquò que Jornalet fa una crida a sos legeires e amics per que se mantenga e se recupère las fèstas de Calendas a l’occitana. Cal pas fòrabandir lo Paire Nadal ni l’avet de Nadal, mas cal pas tanpauc qu’eles fòrabandiscan lo presep, lo cachafuòc o los tretze dessèrts. E mai poiriam citar un fum d’autras tradicions calendalas d’Occitània coma lo blat de Santa Barba, las cançons innombrablas, las dichas. I a de legendas fantasticas coma, per exemple, aquel mite lemosin, auvernhat e velaiés de las pèiras levadas que bolegan a Nadal e que laissan veire de tresaurs esconduts en dejós...
A mai, volèm prepausar als legeires de far viure la lenga e la cultura aquestes jorns e de la partejar amb los amics e los parents que rescontrarem. Saique poiriam recuperar la tradicion de mandar de cartas postalas, e d’i escriure de messatges de vòts en occitan. Saique poiriam recuperar de nadalets occitans e los cantar en còla.
De nòstre costat, podèm partejar qu’en Val d’Aran disèm “bones hèstes de Nadau e erós an nau!” e lo primièr de genièr vos direm “bon jorn des aninòs!”; en Carcin e Roergue se ditz “bon Nadal e bon cap d’an!”, puèi “vos desiri una bona annada plan granada e plan acompanhada”; en Provença, segon Mistral, la formula tradicionala es “bòna annada acompanhada de fòrça autras, de tant que lo bòn Dieu voudrà”, e abans de desirar la bona annada “bònei Calendas e bòn bot d’an”. E en çò vòstre? Cossí se celèbra las fèstas de Calendas en çò vòstre e dins vòstre occitan? S’o poguèssetz partejar amb los autres legeires, dins los comentaris, poiriam acampar un grop de dichas en occitan e las far viure en las partejant en familha o amb los amics.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Sus los ròcs que bujan lo ser de Nadau, en Lemosin, aviá fach paréisser sus mon blòg la legenda daus ròcs de Pueichaud (bilingue occitan-francés, emb l'enregistrament): https://daquidalai.blogspot.com/2021/05/conte-bilingue-limousinfrancais-los.html
#3 e doncas sètz un especialista dau subjècte? Volètz escriure e mandar un article de fons sus la causa? Esitessetz pas puslèu que de far cagar lo monde amb vòstres retintons penibles e irrecpectuoses.
Al còr de las tradicions de Nadal, en França en general e en Occitània en particular, i a la messa de mièjanuèch. D'aquí ven lo ressopet, d'aquí tanben la soca de Nadal de garric o al chocolat.
Lo Paire Nadal a succedit al pichon Jèsus per far la distribucion de joguinas. Jèsus èra pus sarreta, lo Paire Nadal es pus largassièr.
La grépia nos venguèt d'Itàlia, e l'avet, arbre de vida, de païses nordics.
Vosautres, en Espanha, fasètz los cadèus per l'Epifania. A cadun son biais, e tan melhor.
Nòstres aujòls, los Romans, festejavan per Nadal la victòria del jorn sus la nuèch.
Un còp èra se disiá :
"per Nadal los jorns creisson d'un pè de gal" (dicha plan coneguda e dins fòrça variantas).
Las dichas de Nadal es un sens-fin, mas plan documentat.
Los aigats ? Quals aigats ?
Per me lo jorn de l'an, las tradicions d'autre còp eran oblidadas dempuei longtemps. Demorava la costuma de passar dins tota la maison dau vilatge per festejar la bona annada. Aquilh que reçaubia, ofria lo cafè per las femnas e la nhòla per los òmes. Se disian bona annada e subretot la santat que quand la santat vai, tot vai. A l'epòca la nhòla era pas char e festevam dins l'aloòl.
Mas uei, a l'ocasion d'aquel an novel , tornaretz ben prener un pauc de mathematicas? Coma zo sabetz, dins un triangle las tres nautors se rencontran en un seul punt. Pas de que n'en far una boreta, Mas, quò es un remembre.
Ente nos menan sciença, medecina e matematica d'uei? Vers una annada mens malaisada tertant que se poguessa, accompanhada de tot çò que te faldria per trobar la surtida definitiva d'aquela morositat maugrat tot çò que voldria lo marrit demiurge.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari