editorial
Es actituds lingüistiques e er usatge sociau der aranés
Ena tardor passada, es principaus mèdies de Catalonha avertien dera inquietanta queiguda der usatge sociau der aranés. En aqueth moment, eth Conselh Generau d’Aran presentave eth Conselh Consultatiu der Aranés, un organisme qu’a de conselhar “en matèria de politica e planificacion lingüistiques”. Jornalet en parlèc damb eth sòn director, Jòrdi Suils, en ua entervista a on demostrèc eth sòn engatjament entara vitalitat sociau dera lengua. Ara, an un brave trabalh a hèr e tot eth nòste sosten.
Era Val d’Aran, era escolarizacion comence en occitan ena mairau e ena mesura qu’avancen es corsi s’incorpòre eth castelhan, eth catalan, eth francés e er anglés. Quan acabe era primària, toti es escolans aranesi pòden comunicar en occitan aranés. Totun, aquera competéncia non se reprodusís en usatge sociau a on eth castelhan ei era lengua dominanta. Segons es expèrts, es actituds lingüistiques s’aprenen, non son innades coma es instints. Per tant, qu’era mainadèra e es joeni aranesi priorizen eth castelhan vò díder que i a quauquarren que non se hè ben.
Dimèrcles passat ath ser, es Reis Magues d’Orient arribèren ena Val d’Aran. Ei ua net magica entà toti, sustot entàs mès petiti. Era mainadèra escriu letres as Reis en tot saludar e demanar presents, e les an liurades as cartèrs reiaus que son en país en temps de Nadau. Eth 5 de gèr, es tres Magues e tot eth sòn seguici se passegen pes carrèrs ena tradicionau cavaucada en tot anonciar es presents que deisharàn enes cases ena net deth temps qu’òm dromís. Ei un moment magic entà toti es mainatges.
Enguan, coma enes ans passats, es Reis an hèt eth sòn discors en castelhan. Non ei qu’eth castelhan sigue era lengua d’Orient ni qu’es reis —magues que son— siguen incapables de parlar as aranesi en aranés o en quina auta varianta dera lengua occitana. Ei tot simplament un rebat des actituds lingüistiques deth país qu’es mès petiti aprenen e que reprodusiràn ena sua vida vidanta. A fin de compdes, ei eth castelhan era lengua que pòrte era riquesa en Aran.
FM
Era Val d’Aran, era escolarizacion comence en occitan ena mairau e ena mesura qu’avancen es corsi s’incorpòre eth castelhan, eth catalan, eth francés e er anglés. Quan acabe era primària, toti es escolans aranesi pòden comunicar en occitan aranés. Totun, aquera competéncia non se reprodusís en usatge sociau a on eth castelhan ei era lengua dominanta. Segons es expèrts, es actituds lingüistiques s’aprenen, non son innades coma es instints. Per tant, qu’era mainadèra e es joeni aranesi priorizen eth castelhan vò díder que i a quauquarren que non se hè ben.
Dimèrcles passat ath ser, es Reis Magues d’Orient arribèren ena Val d’Aran. Ei ua net magica entà toti, sustot entàs mès petiti. Era mainadèra escriu letres as Reis en tot saludar e demanar presents, e les an liurades as cartèrs reiaus que son en país en temps de Nadau. Eth 5 de gèr, es tres Magues e tot eth sòn seguici se passegen pes carrèrs ena tradicionau cavaucada en tot anonciar es presents que deisharàn enes cases ena net deth temps qu’òm dromís. Ei un moment magic entà toti es mainatges.
Enguan, coma enes ans passats, es Reis an hèt eth sòn discors en castelhan. Non ei qu’eth castelhan sigue era lengua d’Orient ni qu’es reis —magues que son— siguen incapables de parlar as aranesi en aranés o en quina auta varianta dera lengua occitana. Ei tot simplament un rebat des actituds lingüistiques deth país qu’es mès petiti aprenen e que reprodusiràn ena sua vida vidanta. A fin de compdes, ei eth castelhan era lengua que pòrte era riquesa en Aran.
FM
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#8 Adixatz mossur ,nosautis qu'avem eras normas nostas, no segueixem pas eras normas alibetrinas e occitanistas jacobinistas qui vòn hèr dispareixer era Gasconha laguens d'ua "occitania mitica " d'aquras normas que'n avem arré a foter per contra s'avetz arguments en contra deth mié esposat istorique que'm haré gòi d'ac saber mès que va estar mauaisit entà vos qu'ei esposat heits istoriques dab datas tot aquerò que pòt estar verificat ! adixatz e bona serada !
#1 Correccion: "Los Reis parlan castElhan perque 'estamos en España!', i a pas CAP d'autra TRIA/CAUSIDA. España es ANSIN/ATAL, que dison los nòstres senhors.
"perdeque" : lengadocian occidental
"disen" : gascon o lemosin
#6 Grafia plena de fautas. Etz incapaç d'escríver en cap nòrma.
*cartèr: postèr, pòrtaletras, pieton, factor (com en catalan autentic, una Carta es una carta de jòc o una mapa, e non pas una Letra, qu'es un corrièr)
Adixatz, cada un qu'a eth dret de s'etsprimir e'ths de qui escotan qu'ac deven hè dab arrespect .Qu'ei tarrible totun qu'eths occitanistas e vòn a tot pètz qu'era Gasconha e sia "occitania" e'ra lenga gascona "occitan" mès tot aquerò qu'ei faus .Er'identitat gascona qu'ei multiseculara, ath sègle xeisau eth gascon coma lenga qu'etsistiva deja dab eras suas especificitats .Après era batalha de Vouillé en 507 era Novempopulania qu'esté arrestacada ath arrejaume de Francia òccidentalis coma ducat dab eths sués Ducs .En 587 eths Vascones originaris dera Navarra e ouest d'Aragon qu'envadeixen era Novempopulania eths arreis de França qu'impausan un Duc Franc aths Vascones (Genialis) , mes tard eths Vascones que son en susmauta e'th arrei de França qu'envié un Duc saxon(Aegyna) entà mestrejar eths Vascones mes aqueths vascones que s'impausan militarament, en 602 eth trata de Paris confirma qu'eth ducat devien eth ducat de vasconia qui deviera Gasconha ( dux Vasconiae) e que sera governat per ducs de soca Vasconas quauques etsemples de noms deths ducs aqueths( otso en latin lop ,semen lop, Sanche,Galindo,Aznar ,Garcia Semen , Centod latinisat en Centulle ).Er'identitat Gascona qu'ac avem deja dit qu'ei pluriseculara ,eths Gascons que's son tostemps defenits plan segur en pormor dera loa lenga particulara per arrapòrt aths parlars d'òc dab eth sué vocabulari,era sua sintatsa ,e'ra sua conjugason ua lenga qui vien deth baix latin dab un susbstrat Basco ,mès que's son sustot defenits pera loa apartiença poliltica ath ducat de Gasconha ,deth qau eras temièras qu'èran tostemps era Garona,eras Pireneas,e'ra mar grana .A maugrat que sia un subject deth arrejaume de França eth ducat de Gasconha qu'èra quasi independent deth sègle navau ath sègle onzau alavetz qu'era grana "occitania mitica " n'etsiteva pas e n'a pas jamès etsistit coma ua entitat politica unida .Er istòria qu'ei passionanta a estudiar mès no cau pas modificar-la e crear mitis qui ns'haren desbrombar eras nostas socas atlanto-pirenecas .
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari