La Val d’Aran es un país qu’a una longa tradicion democratica. Ja en 1175, una decision populara desligava lo territòri del Comtat de Comenge e lo ligava amb la Corona Catalanoaragonesa. De 1313 enlà, amb la Querimònia, i a l’atestacion escricha que los araneses visquèron dins lor país amb libertat e que s’autogovernèron amb lo Conselh General d’un biais pro democratic.
 
Al delà del brèu periòde napoleonian, ont la val faguèt partida del departament de la Nauta Garona, lo Conselh General mantenguèt l’autogovèrn del país fins en 1834, quand lo Reialme d’Espanha decidiguèt de l’abolir. Catalonha aviá perdut son independéncia e sas institucions aperaquí cent ans abans, e poguèt pas far res per o arrestar.
 
Dempuèi 1979 una bona partida de Catalonha a un modèst estatut d’autonomia que li permet un modèst autogovèrn. Mercés a aquò, e sustot a la volontat dels araneses, Catalonha aprovèt en 1990 la Lei d’Aran e se restabliguèt lo Conselh General d’Aran. Amb lo sistèma educatiu d’immersion en catalan, arribèt l’ensenhament amb immersion en occitan dins las escòlas d’Aran e, amb la normalizacion del catalan, los dreches lingüistics dels araneses evolucionèron parallèlament dins lo petit país pirenenc. Mas l’occitan en Aran a de besonh de mai de proteccion encara e, aital, venguèt en 2006 lenga oficiala dins tot lo territòri autonomic catalan.
 
Tre que lo debat independentista es estat present en Catalonha, Aran es vengut lo caval de batalha de l’espanholisme. Aital dins sos mèdias ausissèm parlar del “territòri que vòl pas èsser catalan”, del “canton catalan qu’accèpta pas l’independéncia” o qu’es “fidèl a Espanha”.
 
Aquesta setmana passada, avèm assistit amb emocion a un vòte del Parlament de Catalonha que reconeis la Val d’Aran coma realitat nacionala occitana, avent drech a l’autogovèrn, e qu’exigís de far una nòva Lei d’Aran. Nos a estonat lo vòte positiu dels partits espanholistas del Parlament, qu’an fach un recors als tribunals contra aqueles meteisses dreches pel pòble catalan.
 
Caldriá benlèu remembrar que, dins lo pòble aranés, es Espanha qu’aboliguèt lo Conselh General d’Aran e qu’es Catalonha que lo restaurèt. E qu’Espanha reconeis pas encara l’occitan coma lenga oficiala del temps que Catalonha lo reconeis dins tot son territòri.
 
Se cal pas enganar e cal prene en compte que, en plena ofensiva recentralizaira de Madrid, benlèu çò melhor que pòsca arribar als araneses es de comptar amb lo mur protector, e mai siá flac, dels catalans. E se qualque jorn Catalonha ven independenta, serà lo moment oportun de cercar un encastre politic nòu per la Val d’Aran e de trobar quin gra de relacion li cal aver amb lo rèsta dels territòris occitans.