E mai se lo referendum independentista del 1r d’octòbre que ven concernís Catalonha e Aran, en aquel país occitan se’n parla pas gaire. D’efièch, mai d’un aranés pensa qu’es un afar dels catalans, e que los concernís pas. D’autres son ja contents amb l’estatut actual. Totun, la comuna de Les a romput aquel silenci per tocar un sicut que cresèm fòrça important per l’avenir del país. D’un costat, Les es la sola comuna qu’a aprovat una mocion de sosten al referendum, quitament amb los vòtes del cònsol màger e dels conselhièrs d’Unitat d’Aran en tot metre en question l’opinion oficiala de lor pròpri partit. De l’autre, l’8 de julhet que ven, a 19h, la sala d’actes de la comuna aculhirà lo primièr debat sus l’avenir d’Aran dins l’encastre de l’eventuala nòva republica. Les marca lo camin de seguir per tal que se pòsca menar a bon tèrme un debat dins tota la Val, que cresèm qu’es necessari, perque los eveniments que portarà l’avenir pròche pòdon èsser decisius.
 
Lo dilèma que rescontraràn los araneses amb aquel referendum es pas solament de decidir se vòlon far partida de la nòva republica independenta, o ben se vòlon contunhar d’èsser restacats a l’estat espanhòl. Çò de vertadièrament important son las consequéncias d’aquela decision. Cal veire çò que trobarián los araneses dins una situacion o dins l’autra.
 
Amb l’estat espanhòl, Aran a rescontrat una prosperitat economica basada sul torisme. A l’ora d’ara lo torisme d’origina espanhòla es la principal font de riquesa del país. En contrapartida, aquel modèl economic menaça l’environament, l’economia tradicionala e, sustot, la cultura e la lenga del país qu’an patit una davalada considerabla. Cal pas oblidar que lo govèrn del PP vòl empachar que l’aranés siá la lenga d’usatge preferencial administratiu, qu’Aran pòsca pas far partida de cap d’autra division administrativa qu’ela meteissa, que los araneses pòscan decidir lor futur mejançant de consultas popularas e quin autre aspècte que siá ligat a la defensa de la personalitat pròpria de la Val. Per totes aqueles motius lo govèrn espanhòl a denonciat la Lei d’Aran, e tanben la Lei de l’occitan, davant lo Tribunal Constitucional.
 
Per contra, los araneses an ja vist lo tractament que recebon de la Catalonha autonomica: autogovèrn e oficialitat de l’occitan pel primièr còp dins l’istòria. En mai d’aquò, lo Parlament de Catalonha a reconegut a Aran lo drech a l’autodeterminacion.
 
Cresèm que la participacion al referendum del 1r d’octòbre es importanta perque la clau del futur politic de la Val d’Aran serà, pel primièr còp, exclusivament entre las mans dels araneses.