Primièr coneguèri l’occitan e après lo Robèrt Aquí trabalhàvem ensems, coma una còla El aviá lo projècte d’una Euròpa de las regions ont Catalonha e Occitània se devián tornar rescontrar L’estofament francés d’Occitània arriba al punt que sovent los quites occitanistas pensan a la francesa Miquèl de Montanha non escriguèt jamai en occitan França es un país dificil. Lo centralisme, lo masclisme, la rigiditat, la tampadura dins l’Exagòn... En Itàlia ieu me soi tostemps apelada Garavini, jamai Lafont. En França èri tostemps “Madame Lafont“

Fausta Garavini es una vertadièra institucion del saber dins la siá natala Itàlia. E una dòna que non se cala pas. Aquel que li vòlga far una entrevista deu saber que non es quicòm de simple ni d’aisit: aquela dòna es un potz de sabença tan prigond e seductor que l’entrevista poiriá durar una setmana sencera. Trabalhèt tota sa vida de professora a la Facultat de las Letras de Florença fins en l’an 2000, quand decidiguèt de se retirar. En 1966 tradusiguèt integralament en italian los Essais de Montanha. Redactritz de la revista Paragone-Letteratura dempuèi 1972, Garavini a publicat un bon nombre de trabalhs de critica coma L’Empèri dóu Soulèu, I sette colori del romanzo (1973), Il paese delle finzioni (1978), La casa dei giochi (1980), Parigi e provincia (1990), Mostri e chimere (1991). Es tanben l’autora de romans celèbres, coma Gli occhi dei pavoni —qu’obtenguèt en 1979 lo prèmi Mondello per la melhora opera prima—, Diletta Costanza (1996), Uffizio delle tenebre (1998), In nome dell’Imperatore (2008), Diario delle solitudini (2011) e ven de publicar ongan Storie di donne.
 
Ploviá sens relambi sus Florença quand sonèt lo telefòn. Nos convidava a l’ostal l’endeman de tantòst. “Ieu, sabes, soi una dòna nocturna! Trabalhi de nuèit e dormissi de matin. Èra plan amusant amb lo Robèrt, perque el fasiá just al revèrs. Sovent se levava de matin e me contava quicòm mentre que ieu èri encara al lièit. E quand acabava me disiá «bon, o te tornarai contar après tot aquò!»”
 
 
La Florença de Fausta
 
Es l’endeman. Arribam e pujam l’escalièr d’aquel ostal florentin. De matin aviam pogut aprofeitar per tastar las carrièras del centre istoric d’aquela ciutat italiana qu’aviá aculhit un bon ponhat dels referents culturals de l’Euròpa Occidentala de uèi. Proclamavi silenciosament lors noms: Maquiavèl, Galilèu, Miquèl Àngel, Donatello, Leonardo Da Vinci... Totes eles avián passat per aquí. E Dante! Nos passejàvem prèp del Palais Vièlh quand la miá tèsta non podiá estancar de pensar qu’aquesta ciutat aviá vist nàisser al sègle XIII l’òme que nos ensenhèt que la nòstra lenga aviá un nom: lenga d’òc. Ironias del destin, 700 ans puèi, la meteissa ciutat aviá vist morir l’òme que nos ensenhèt que la nòstra lenga non èra un patés mas qu’aviá un nom: lenga d’òc.
 
Non aviam acabat de pujar l’escalièr qu’ela nos esperava ja amb las pòrtas obèrtas e aquel ambrosiac sorire que te fa daissar tota l’intranquillitat defòra. “Intratz, intratz, que vos mostrarai l’ostal.” Èra inevitable d’aver una mena de vertige de pensar que nos trobàvem dins las parets qu’èran estadas testimònis pendent d’annadas dels trabalhs e de las òbras de Robèrt Lafont. “Aquí es ont trabalhava lo Robèrt. E ailà ieu i aviái la miá bibliotèca occitana, que justament aquesta setmana ai donat al CIRDÒC. La bibliotèca de Robèrt lor la balhèri fa ja tres ans.” 
 
Nos sesèm sul sofà. E per la fenèstra vesi lo jardin. “Lo Robèrt aimava fòrça aqueste jardin. Quand trabalhava e aviái quicòm que trucava, sortissiá al jardin, fasiá lo torn e tornava intrar amb la bona idèa.”
 
L’entrevista amb Fausta deven rapidament una convèrsa. Una mena de debat, que sautam d’una question a una autra. D’una istòria a una autra. D’una lenga a una autra. Occitan, italian, francés, catalan, espanhòl... Ai la sensacion d’èsser davant una de la darrièras dònas de letras. Un dels darrièrs exemplars d’homo sapiens sapiens integral. Una intellectuala de primièra magnitud, d’aquelas que non se’n fan pus ja. Sabi qu’après aurai lo gròs trabalh d’ordenar coma cal tota aquela sapiença que Fausta es a me transmetre. Mas non i vòli pensar. Sonque vòli gaudir del moment. E es alara que pensi que o farai legir aital tanben als mieus lectors. Fidèl a coma se passèt.
 
 
Los primièrs contactes amb Occitània
 
Li demandi se pòdi saber cossí coneguèt l’òme de la siá vida. “Primièr coneguèri l’occitan e après lo Robèrt”, me precisa rapidament. M’estoni tot d’un còp, e li prègui se me pòt balhar mai de detalhs del sieu apròchi de la lenga occitana. “Quand acabèri los estudis de filologia romanica a l’universitat de Florença, comencèri la recèrca. Lo mieu professor me prepausèt un objècte de recèrca. L’argument èra: «Se prenèm totas las istòrias de la literatura italiana, i trobam los diferents noms dels grands poètas de la literatura ‘dialectala’ italiana. Per contra, se prenèm las istòrias de la literatura francesa, non i trobam jamai lo nom de Mistral. Perqué?»Alara per respondre a aquela demanda me caliá conéisser tota la literatura occitana. Me calguèt anar a Roma, a Avinhon, a Nimes...”
 
 
Robèrt Lafont, la còla
 
E contunha amb lo sieu ton apasimaire. “Me recomandèron de legir l’òbra Mistral ou l’illusion «d’un cèrt» Robèrt Lafont. Quand acabèri la lectura me diguèri «òc, efectivament, es un òme intelligent», e decidiguèri de li escriure una letra per li demandar se nos podiam rescontrar per que m’ajudèsse amb la miá recèrca. Lo jorn que coneguèri lo Robèrt foguèt dins un «Lycée de garçons» de Nimes, qu’el i èra professor. Per ieu èra estonant aquò dels licèus de gojats! Ieu aviái vist tostemps l’escòla mixta en Itàlia.”
 
Entrevistar Fausta Garavini a l’avantatge que non cal pausar gaire de questions, car ela soleta perseguís l’explicacion quand vei la cara de l’inexpèrt entrevistaire desirós de mai d’informacions. “Après nos èsser rescontrats, passèrem d’annadas a nos escriure fòrça frequentament, perque ieu li balhavi lo mieu punt de vista italian que per el èra interessant. Fins qu’un jorn m’escriguèt una letra d’amor de luènh, en tot ironizar un pauc perque evidentament èra una situacion impossibla. E ieu li respondèri de la meteissa manièra.”
 
M’interèssi a la vida comuna entre totes dos, que sabi que tardèt un pauc per arribar. “Escota, passèrem dètz ans que solament nos escriviam de letras! Dètz ans!” Ensagi d’imaginar cossí èra la vida vidanta en cò d’eles. Qual deuriá cosinar? “Èra lo Robèrt, tostemps. A ieu non m’a jamai fait plaser aquò, e, per contra, a el li agradava fòrça d’inventar: arribava, espiava dins la cosina, obrissiá lo frigidari, e fasiá lo dinnar amb çò que i aviá. Lo Robèrt èra creatiu amb tot çò que tocava.”
 
O pòdi plan imaginar. Aviái tostemps imaginat qu’aquel òme solament sabiá existir dins la creativitat. Non sabiá far ni èsser d’un autre biais. Amic de totes e tot levat de la mediocritat.

Li demandi cossí èra una jornada amb el. Me torna far aquel sorire que me daissa desorientadament embadoquit. “Sabes, aquí tot se fasiá amassa. Quand lo Robèrt escriviá quicòm, après ieu o legissiái. L’interessava fòrça lo mieu punt de vista d’italiana perque li balhavi una obertura. E al revèrs, ieu tanben li mostravi los mieus trabalhs. Aquí trabalhàvem ensems, coma una còla.” Ensems. Amassa. Una còla. La còla Garavini-Lafont.
 
Li parli de Montpelhièr. Me conta que i demorèron un temps. Explica, ça que la, que quand Robèrt prenguèt la retirada, venguèron viure a Florença perque ela encara èra professora a la facultat de Florença, e mai s’anavan sovent a Montpelhièr.
 
E los amics catalans de Robèrt? “Èra fòrça corrent de recebre de faxes longasses coma tot d’Amorós” (Joan Amorós), me ditz en tot rire. Conta que quand anavan a Barcelona i aviá “los amics catalans de Robèrt” que los recebián: Joan Amorós, Àlex Susanna, Jordi Pujol... Me ven al cap aquela frasa de Robèrt sus Catalonha e la li disi: “Catalonha es una Occitània qu’a capitat”. Assentís amb lo cap. “El aviá lo projècte d’una Euròpa de las regions ont Catalonha e Occitània se devián tornar rescontrar.”  

Non pòdi evitar de li demandar cossí viviá la luta occitana, una intellectuala italiana d’esquèrra coma ela. Totas aquelas energias que Robèrt despensava per la causa occitana. Que ne pensava ela? “Lo problèma es que l’estofament francés d’Occitània arriba al punt que sovent los quites occitanistas pensan a la francesa. Diguèri al Robèrt: «As dètz ans per salvar la lenga. Si que non, serà mòrta.» Qualques annadas puèi li diguèri: «As capitat!». Mas a l’ora d’ara... Sabi pas. Sabes, ieu soi una pessimista cosmica!” 
 
Li sorisi. Pessimista cosmica, çò ditz. Cosmica o non, lo sieu pessimisme es un trauc pivelaire per totes los optimistas. Demoram ipnotizats e non bolegam. Sosqui qu’es la primièra pessimista que coneissi capabla d’enamorar quitament los optimistas. Los arderoses cosmics. Qual se poiriá estonar, alara, que Robèrt Lafont, lo grand optimista arderós de l’occitanisme, foguèsse tombat amorós d’aquela dòna, per tota la vida e irremediablament?    

Me parla dels ans 70. Del “Volèm viure al País”. Me ditz qu’a l’epòca la luta sociala anava de la man de la luta per Occitània. Me parla dels menièrs. Del Larzac. De las bandièras occitanas —e la lenga!— pertot en tot pausar de revendicacions socialas. Me parla de la necessitat de politizar las revendicacions culturalas. Li demandi qual es qu’a pres la seguida d’aquela estrategia de Robèrt. “Non sabi çò que te pòdi dire. Non coneissi degun qu’aja pres la relèva de Robèrt.” Nosautres tanpauc, pensi alavetz.
 
 
Miquèl de Montanha
 
Passava lo temps e non aviam encara parlat del personatge que segurament aviá marcat mai la siá carrièra academica: Miquèl de Montanha. Sabiái que Fausta èra una granda especialista d’aquel filosòf occitan. Me remembri d’una convèrsa amb un professor de l’Universitat del Miralh que me disiá que Fausta èra benlèu la mai granda especialista sus Montanha, e mai se los franceses la citan solament dins lors bibliografias dempuèi que las òbras de Garavini son estadas tradusidas al francés. E Fausta non decep, quitament quand deu far caire las legendas. “I a un fum de mites occitanistas a l’entorn de Montanha. Per ieu i a quicòm d’evident mas que benlèu cal daissar clar: Montanha non escriguèt jamai en occitan. Montanha foguèt educat en latin! El explica que parlava melhor lo latin que lo quite francés. Per contra, disiá que li auriá agradat de parlar lo gascon, e refusava lo peiregordin del sieu canton.”
 
Li mençoni la conferéncia que farà a l’Ostal d’Occitània de Tolosa lo 17 d’abril de 2013 sul Montanha occitan. Me ditz qu’es l’Universitat del Miralh que l’a convidada. M’intriga e me triga de saber çò qu’explicarà. S’o compreni plan, ela pensa qu’e mai se Montanha non escriguèt jamai en occitan, non semblariá cresable que non parlèsse l’occitan —lo peiregordin—, pr’amor que li fariá mestièr per comunicar amb lo mond del sieu vilatge qu’a l’epòca parlavan sonque occitan e pas res de francés.
 
 
L’Estat francés
 
Èra gaireben la fin ja, mas li diguèri que voliái que me parlèsse de França, que me balhèsse la siá opinion sus l’Estat francés. Cerqui lo punt de vista d’una europèa qu’a viscut en França. “França es un país dificil. Lo centralisme, lo masclisme, la rigiditat, la tampadura dins l’Exagòn...” 
 
Interessant, pensi. Me sentissi reconfortat. Un pauc mens solet. Mas li prepausi de me parlar un pauc mai de quicòm que ieu non n’ai cap d’idèa: aquel masclisme francés. E Fausta, coma èra previsible, non a res d’amagar: “En Itàlia ieu me soi tostemps apelada Garavini, jamai Lafont. En França èri tostemps «Madame Lafont».Aviái un compte corrent dins una banca francesa e non lo poguèri metre al nom de Garavini, mas foguèri obligada de lo metre al nom de Lafont, a causa del masclisme francés! França es lo país mai masclista que coneissi.” 
 
Fa mai de sièis oras que charram que charraràs. Defòra es tot escur ja. Çò pièger es que trantalhi de partir perque soi segur qu’ai oblidat de tractar un fum de causas que ne deuriam parlar. La vesi a l’ordenador, respondre als corrièrs electronics. “A la debuta ieu non voliái l’Internet. Foguèt lo Robèrt que gaireben o impausèt. Aürosament, pensi ara!”
 
De retorn soscavi. A l’optimista arderosament convencut li caliá una pessimista cosmica deliciosament acida, del meteis biais qu’a la pessimista cosmica li caliá la jòia que brilhava als uèlhs de l’optimista arderós. Aquò èra la còla. Tandèm implacable: simbiòsi d’amor.
 
 
 
 
Marçal Girbau