Las causas que se passan en Catalonha e las que passan en Corsega e en Escòcia, tot aquò nos impòrta fòrça [Lo Brexit] nos separa de nòstres fraires escoceses, galeses… Fins ara, l'Union Europèa nos aviá permés d'unir çò que Londres e París avián volgut separar. França s’es bastida sus la negacion del passat preroman. E dins aquel sens, arribam pas jamai a nos integrar Ai volgut furgar dins nòstra musica, la de totes los païses cèltas, per comprene melhor çò que sèm e çò que podèm èsser Cada lenga es un univèrs. Per exemple, en breton, França se ditz Bro-C’hall, mas aquel mot fa referéncia de biais explicit a la França que compren pas Bretanha A la fin, lo nom de Bretanha s’es mantengut, mas la region a perdut una de nòstras províncias istoricas e aquò a desvelhat fòrça consciéncias

---

Dins vòstre nòu disc, avètz cantat pel primièr còp en catalan.
 
Ai totjorn mostrat ma solidaritat envèrs las autras minoritats, mas en aqueste cas me sembla que voliái tanben indicar que soi al corrent de l’actualitat.
 
 
Es important, çò que se passa en Catalonha pels bretons?
 
De segur! Las causas que se passan en Catalonha e las que passan en Corsega e en Escòcia, tot aquò nos impòrta fòrça.
 

Imaginàvetz que caldriá parlar de presonièrs politics e d'exiliats en 2018?
 
Es plan chocant que i aja de presonièrs politics, aquò rend l'Union Europèa plan fragila. Los presonièrs politics representan lo suicidi de l'idèa d'Euròpa. Per exemple: cossí pòt l'Union Europèa exigir quicòm de Turquia dins aquestas condicions?

 
Que pensatz que significa a l'ora d'ara lo procès d’independéncia catalana per l'ensemble dels europèus?
 
En Bretanha, Yann Fouéré a parlat de l’Euròpa de las cent bandièras, e aquela es una aspiracion partejada. Euròpa deu permetre a sos pòbles de viure en libertat. E dins aquel sens, las causas que se passan aquí anticipan çò que pòt arribar en autres endreches d’Euròpa.
 
 
Mas es pas pas lo melhor moment d’Euròpa…
 
Cèrtament. Quitament, recuola. Es lo cas del Brexit, que los bretons vivèm coma la negacion del drech al recampament familial.
 
 
Cossí?
 
Nos separa dels nòstres fraires escoceses, galeses… Fins ara, l'Union Europèa nos aviá permés d'unir çò que Londres e París avián volgut separar.

 
Consideratz qu'èsser breton es una mescla d’identitats?
 
O es. Ieu ai lo ciutadanatge francés, mas soi culturalament cèlta e mon espaci es partejat amb los escoceses, los irlandeses e los galècs. I a una identitat ciutadana, mas a son costat i a una identitat culturala, nacionala. Mon passapòrt ditz que soi francés, mas se me demandatz çò que soi, ieu soi un cèlta.
 
 
Alavetz, qu'es èsser breton?
 
Sèm de nacions a caval sus las frontièras. Los bretons e los cèltas sèm d'occidentals, sèm la fin de l’occident geografic, mas sèm tanben d'orientals, perque fa mai de temps qu’i sèm. Sèm una minoritat, mas a l'encòp sèm los darrièrs galleses. Nosautres èrem ja aquí abans l’arribada de Roma. Nòstra existéncia deu èsser considerada coma un tresaur cultural. S’atròba que contrariam perque França s’es bastida sus la negacion del passat preroman. E dins aquel sens, arribam pas jamai a nos integrar.
 
 
Justament, la musica a revitalizat vòstra existéncia, e en aquò avètz jogat un ròtle determinant.
 
Ai totjorn volgut far de recèrcas. Dins lo mond cèlta i a fòrça gents que jògan meravilhosament un fum de musicas popularas perque son estadas transmesas en familha. Lo pepin la sonava e la jòga ara lo felen. Aquò es fantastic, mas de còps aquò es pas pro per interpretar çò que sèm. Per aquela rason, ai volgut furgar dins nòstra musica, la de totes los païses cèltas, per comprene melhor çò que sèm e çò que podèm èsser. Ai fach de recèrcas e soi anat delà la tradicion, ai estudiat fòrça en cèrca de l’originalitat.
 
 
I a agut una cèrta mòda cèlta…
 
... Que de còps a pas ajudat! Qualques romantics an desvolopat un concèpte fòrça ascientific del mond cèlta, neodruidista, gaireben ridicul.
 
 
La lenga, l’usatge del breton, quin ròtle jòga?
 
Es fòrça important, de segur. Ma lenga mairala es lo francés, mas aprenguèri lo breton, èra indispensable se voliái far çò que fau.
 
 
De fach, pendent de decennis, vòstre succès a dignificat la lenga bretona.
 
Me recòrdi fòrça de mon primièr concèrt a l'Olympia de París, en 1972. A aquela epòca, los bretons èrem considerats coma de païsans, de mond pauc interessants. E còp sec, dins lo temple de la musica modèrna, t'arriba un cantador en breton e que mescla lo folk cèlta amb lo rock. Foguèt un grand impacte, tanben per la lenga. Un còp, faguèri un concèrt en dirècte per una granda ràdio francesa e l’emission la seguiguèron sèt milions de personas. Probable que i aviá pas jamai agut tant de mond per ausir cossí sonava la lenga bretona.
 
 
La lenga marca l’univèrs?
 
Cada lenga es un univèrs. Per exemple, en breton, França se ditz Bro-C’hall, mas aquel mot fa referéncia de biais explicit a la França que compren pas Bretanha e, de fach, etimologicament vòl dire "la tèrra dels estrangièrs". Per tant, se pòt pas emplegar per parlar de la França que compren los bretons, perque podèm pas èsser d'estrangièrs de nosautres meteisses. Per aquò s’es inventat Bro-Frañs. Per contra, en francés o en espanhòl i a pas cap de mot per definir la nacion dels franceses franceses o dels espanhòls espanhòls. Dins la peninsula Iberica, per exemple, cossí s’apèla l’Espanha dels espanhòls, aquí ont i a pas de catalans o de bascos o de galècs? Quin nom diferenciat an? Cap. Aquò crèa un univèrs, un biais de comprene lo Mond. Eles se comprenon sonque en nos comprenent a nosautres. Aquelas causas marcan, solide!
 
 
Fa cinquanta ans que fasètz de musica, mas sètz tanben un militant politic e cultural. Cossí o compatibilizatz?
 
Ieu soi militant, mas la musica deu èsser bona. Mon intencion politica e culturala es evidenta, mas se la musica es pas interessanta, alavetz l'intencion val pas gaire. Sus aqueste tèma, vosautres avètz d'exemples magnifics. Lluís Llach es un grand militant, mas artisticament es çò que los franceses li dison un top.
 
 
Lo nòu disc, Human-Kelt, es una mena de resumit de vòstra carrièra musicala. Revesitatz de cançons istoricas.
 
Ai agut fòrça temps per far aquel disc, dins l’estúdio. L’ai pogut plan trabalhar, e aquò es estat un grand plaser per ieu.
 
 
Cossí es possible que trobetz encara de biaisses de far una version nòva del "Tri Martolod"?
 
Lo public a decidit aquela cançon! "Tri Martolod" es una pèça basada sus la tradicion mas qu'es venguda una mena d’imne. Dins aquel disc ai volgut comprimir lo temps. La canti dempuèi tant d'annadas que pensèri que poiriái far una version de las versions. La pèça a d'arrengaments fòrça desparièrs: folk, electrorock, bagad… Quitament, i a ma votz dels ans setanta per aquí darrièr, de tròces de l’enregistrament original. Es coma s'aguèsse capitat d’anullar lo temps en fasent un viatge musical dins ma vida! M’agrada de pensar qu'es coma un dels viatges que los fan los marinièrs bretons e que m’acompanhan totes los musicians que l’an fach tant e tant de còps.
 
 
Que sentètz quand de fenomèns de la musica actuala, coma Nolwenn Leroy, tornan cantar "Tri Martolod" davant de grandas audiéncias?
 
Es coma li tornar lo sens original. Coma se passèt dins los ans setanta, i a ara de mond que quand l’ausisson s’interèssan a las paraulas, descobrisson lo breton e o fan amb un sens fòrça positiu, atractiu. Aquò es fantastic.
 
 
Per tornar a la politica: la lucha per reünificacion de la Bretanha, contra la division impausada pel govèrn francés, pòt èsser un detonador per la causa bretona?
 
Aquela lucha genèra una cèrta presa de consciéncia. Nos volián escafar completament, e mai nos transformavan en "lo grand oèst", coma li disián. A la fin, lo nom de Bretanha s’es mantengut, mas la region a perdut una de nòstras províncias istoricas e aquò a desvelhat fòrça consciéncias.
 
 
Pel primièr còp se considèra de far un referendum de reunificacion.
 
Las gents devon aver la votz. Lo problèma es que los politics bretons venon dependents dels partits de París.
 
 
Mas, vist dins la perspectiva de vòstres cinquanta ans de trabalh, la realitat bretona a plan cambiat.
 
Aquò es verai. Quand nosautres comencèrem, los bretons avián un clar complèxe d’inferioritat. E ara i es pas pus; i a quitament un cèrt chauvinisme breton…
 
 
Chauvinisme, que volètz dire?
 
Que i a maites bretons que son passats del complèxe d’inferioritat a pensar que vivèm dins lo melhor país del Mond, que manjam melhor que degun, qu'avèm los melhors païsatges, la melhora musica… Mas fòrça d’aquelas gents desconeisson totjorn çò que sèm en realitat. Son pas capables de citar un sol nom dels reis bretons, per exemple. Se veson pas coma una nacionalitat o coma una minoritat nacionala, mas coma aquela causa de la "region de fòrta personalitat"…
 
 
Que vòl dire aquò?
 
E ben, i a de mond qu’opausan de "regions de fòrta personalitat", coma Bretanha e Corsega, amb de "regions de flaca personalitat" coma Champanha o Borgonha. Es un sentiment, mas sens cap de fons.
 
 
Mas totun, aquò anulla pas lo trabalh fach pendent tant d'annadas.
 
Non, segur que non. Se n’es fach fòrça, de trabalh. Fòrça.
 
 
Una darrièra question. Sètz venguts a Barcelona per participar al concèrt de Carlos Núñez al Palai de la Musica coma convidat especial. Mas quora aurem l'astre de veire un concèrt entièr d’Alan Stivell?
 
A! O sabi pas. Per ieu, es una pichona frustracion. Deu far dètz ans qu’i joguèri pel darrièr còp. M’agradariá fòrça d'i tornar.



Vicent Partal

 

---

Aqueste article es adaptat de VilaWeb amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion