A Montpelhièr, dins los ans 1950, se podiá ausir encara l'òc per carrièras De Mai 68 a Montpelhièr, garde lo sovenir de Robèrt Lafont, Ives Roqueta e Joan Larzac qu’animavan de debats sus la “revolucion regionalista” dins las facs Los cantaires catalans, interdiches de cantar en Catalonha, venián a Montpelhièr portar son messatge de resisténcia La reconoissença nacionalitària èra recebuda de totes L’eleccion de Mitterand en 81 aviá tancat lo projècte d’espandiment dau camp militar sus Larzac, mas marquèt tanben la marginalizacion de l’occitanisme politic Ara, l’Estat jacobin aprofiècha una reforma dins l’Educacion Nacionala per escanar l’ensenhament de las lengas istoricas de França “Lo sauvatge es aquel que se sauva”, çò disiá Leonardo da Vinci. E l’occitan ten encara quicòm d’un pauc sauvatge, quand escapa a l’esperit de capèla o de sècta

 
 
D’ont vos ven l’interès per l’occitan e la cultura occitana en general?
 
Per osmòsi lenta. Una lenga que, de pichòt, ne sentissiái foscament la manca. Paire occitan, maire còrsa parlant lo còrs quand anava en Corsega, nos parlavan francés a l’ostau. A Montpelhièr, dins los ans 1950, se podiá ausir encara l’òc per carrièras. E de mots e d’expressions que sabiái pas occitans rebalavan dins lo francés que parlàvem entre companhs. Un jorn, mon paire me passèt Lo Libre de Catòia de Joan Bodon, que me bailèt lo desir de lenga. Dins aquel libre, e dins la segonda edicion, a cò de Dupuy, de Verd paradís, aprenguère a legir l’occitan, a còps de diccionaris. Puòi, coma tant d’autres, m’embeguère de las cançons de la Nòva Cançon occitana, Martí, Mans de Breish, Patric. Fasiái d’estudis de matematicas, mas anère seguir quauques corses a la facultat de las letras, de Pau Fabre que nos legissiá e comentava los trobadors, de Robèrt Lafont qu’aviá lo gaubi per rendre son erudicion accessibla a totes, atisant la curiositat e l’imaginari. Los corses de lenga se fasián en estúdio: caliá repetir “Demòri carrièra Pairolièra” dich per Leon Còrdas que rotlava las r d’Aude comme un gaudre sos còdols, mas, pecaire, podiái pas ieu rotlar las r; escapère a aquela trista fatalitat quand m’avisère que se rollavan pas ni mai dins los parlars montpelhierencs. Mon passatge a l’oralitat comencèt vertadièrament a l’escota dels estudiants d’occitan a la fac que venián un pauc de pertot en Occitània, coma Sèrgi Carles, que jamai parlèt pas amb son paire autrament qu’en lenga d’òc, dins lo Vilafrancat carcinòl, pas luònh dau Segalar de Bodon. Es pas que sus lo tard, que me venguèt l’enveja de retrobar la lenga de Verd paradís, la dau montpelhierenc.
 
 
E per l’occitanisme?
 
En familha, de pichòt, mon paire èra un òme secret que parlava quasiment jamai de sas activitats occitanas. Pasmens passavan a l’ostau de figuras istoricas de l’occitanisme coma Carles Camprós e Robèrt Lafont, Ives Roqueta o Joan Larzac. E de catalans coma Batista i Roca, ambaissador dau govèrn catalan en exili, qu’obravan a la realizacion literària e tecnica de Vida Nova.
 
M’aviá marcat prigondament lo Montsegur de Zoë Oldenbourg, que contava l’istòria de la Crosada, e sa descripcion de la mecanica de l’Inquisicion. Aquò me faguèt receptiu pus tard au “Montsegur, te dreiças pertot” de Claudi Martí, fasent dau puòg e dels martirs dau Camp dels Cremats “sabent çò que viure vòl dire” un simbòl de lucha universau: “Indians de totas las colors / descolonizarem la Tèrra”.De Mai 68 a Montpelhièr, garde lo sovenir dels jovents que manifestavan amb lo transistor pegat a l’aurelha per seguir las novèlas de París. E tanben de Robèrt Lafont, Ives Roqueta e Joan Larzac qu’animavan de debats sus la “revolucion regionalista” dins las facs. Los cantaires catalans, interdiches de cantar en Catalonha, venián a Montpelhièr portar son messatge de resisténcia: Llach jovenèl cantava L’estaca, Raimon denonciava la patz franquista: “De vegades la pau / no és més que això/ una buida paraula per a no dir res”, e empusava los recalius: “D’un roig encès  voldria les cançons / D’un roig encès voldria la vida / D’un roig encès tots els amors / I dir les coses tal com són”. Mon primièr estagi occitan de l’IEO, lo faguère a Uzès en 1969. Dins un passacarrièra revendicatiu, una joventa me diguèt: “Òc, Verd paradís, aquò es plan, mas avèm pas besonh de sovenirs d’enfança. Ara, nos cal viure au present!… ”E vertat que l’ora èra a la batèsta mai qu’a la nostalgia: las cançons de Martí e lo Teatre de la Carrièra portavan l’espèr occitan au còr dau País que vòl viure; los poèmas de combat de la colleccion 4 Vertats, coma L’estrangièr del dedins de Joan Larzac, Res non val l’electrò-chòc de Joan Bodon, e Avèm decidit d’aver rason de Rotland Pecot respondián a l’espèra de l’ora. Pasmens, es un article dau quite Pecot, paregut en francés en 1981 dins la revista Connaissance du Pays d’Oc, sus la primièra revirada francesa per Alem Surre-Garcia de Verd paradís, que me dubrirà los uòlhs sus çò qu’una tròp granda proximitat familiala m’aviá empachat de veire, e m’empaïsarà dins l’òbra. Comprenguère alara que dins aquel “Libre de Natura”, d’una natura a l’encòp bèla e crudèla, lo poder shamanic de l’escritura tresmudava la nostalgia en vam vitau de creacion e d’imaginari, e butava a la cèrca e a l’aprigondiment dau reau. Per lo legeire, lo contrari d’un consum culturau.
 
 
Aguèretz un engatjament militant dins aquela temporada?
 
A la debuta dels ans 1970, portada per l’ondada de Mai 68, lo movement Lucha Occitana aviá remplaçat lo COEA (Comitat Occitan d’Estudis e d’Accion), creat per Lafont e Ives Roqueta a l’escasença de las caumas de La Sala en 62. I venguèron de militants de las luchas obrièras de Provença, Lengadòc o Gasconha, de las luchas dels vinhairons lengadocians, de la lucha de Larzac que començava. A Montpelhièr e en Provença, l’èime èra puslèu libertari, a Tolosa parlavan economia politica, e, dau País Niçard, Joan-Claudi Peyrolle portava la bona paraula gramsciana, amb sos concèptes fruchoses d’egemonia culturala e d’intellectuau organic. E la reconoissença nacionalitària èra recebuda de totes.
 
La lucha de Larzac contra l’espandiment d’un camp militar mobilizèt tre la debuta los militants e las militantas de Milhau e de Roergue. A la primièira manifestacion engimbrada pels païsans, sul planòu a la Cavalariá, Pecot prenguèt la paraula au nom de Lucha Occitana, e acabèt sa dicha per un “Gardarem lo Larzac” que, représ quauques meses puòi dins un discors a Rodés per un dels 103 païsans amenaçats d’expropriacion nommat Gastal, faguèt flòri. Escriguèt pus tard lo poèma Cardabèla fasent d’aquel cardon espinós a ras dau sòu dau causse, lo simbòl de la lucha, dins totas las dimensions que deviá prene dins la seguida: d’una lucha païsana a l’origina fins a l’altermondialisme dels ans 2000, en passant per las luchas ecologicas, los experiments alternatius e las luchas de pòbles minoritaris.
 
            Tèrra del Larzac / Dubèrta als quatre vents de la revòlta / coma las alas d’un molin
 
Ère cargat de la realizacion grafica dau jornau Lucha Occitana, e dels contactes amb l’estampaire Tabar a Milhau. La primièra pagina portava una formula tracha d’Avèm decidit d’aver rason: “Gardar, conquistar, inventar lo drech de viure en plen”. Los articles venián de pertot, mas tot segur, lo jornal seguissiá l’evolucion de la lucha dau Larzac, amb sos temps fòrts, coma la primièra granda manifestacion en 1973, que recampèt 80 000 personas au Rajal del Gòrp, ont Jean Huillet, un dels menaires de la “Guerra dau Vin” en Bas Lengadòc, parlèt au nom de Lucha Occitana. Per la marcha en tractor dels 103 païsans cap a París, sortiguèrem per l’escasença un numèro especiau Le Larzac en marche, redigit au jorn lo jorn per Pecot e Pierre Serre.
 
L’istòria de Lucha Occitana demòra d’escriure. E mai brèva, marquèt una generacion. Dins son blog  chroniquescathares.blog.lemonde.fr, totjorn a posita, Jean-Claude Peyrolle dubriguèt lo talh dins los ans 2000. Joan-Peire Belmon, abans sa despartida, aviá lo prètzfach de recampar los testimoniatges dels militants dins una tièira de videòs. Aguèt pas lo temps d’o complir.
 
 
Coma foguèt la recepcion de las òbras de vòstre paire pròche los non-occitanistas? E de part de l’occitanisme?
 
Per Max Roqueta, d’una autra generacion, lo periòde dels ans  1960 a 80 foguèt una traversada dau desèrt. Foguèt pas gaire ajudat pels occitanistas (a despart de Jòrgi Reboul) quand lo P.E.N. de lenga d’òc engimbrèt en 1965 un congrès internacionau dau P.E.N. en Avinhon en l’onor de Dante, ont venguèt Pablo Neruda. Quand las edicions dau Chemin Vert publiquèron en 1980 a París la revirada en francés de Verd Paradís, una peticion d’escriveires occitans circulèt per denonciar aquela “traïson”. Pasmens, aquí comencèt una traucada mediatica dins la premsa francesa que se deviá espandir amb los articles sus la literatura occitana de Philippe-Jean Catinchi dins Le Monde des Livres dins los ans  1990 fins a la despartida de l’escriveire en 2005. Max Roqueta, qu’aviá revirat en òc Dante, Omar Khayyam, Lorca, Synge e Frederic-Jacques Temple, e en francés la quasi-totalitat de son òbra occitana, pensava que traduire èra dubrir pòrtas e fenèstras per sortir dau complèxe minoritari, e partejar sa riquesa amb las culturas dau Mond.
 
 
Que deven ara lo trabalh d’escritura pairal, i a d’inedits encara de publicar? De projèctes, d’accions jos d’autras formas per l’associacion dels Amics de Max Roqueta?
 
A la mòrt de l’escriveire, sos amics se recampèron dins l’associacion Amistats Max Roqueta, dirigida per Joan-Frederic Brun, que comencèt en engimbrant fòrças manifestacions per lo centenari de sa naissença en 2008. En 2015, 10 ans aprèp sa despartida, foguèt la participacion a una mòstra de tres meses adobada per la Mediatèca Centrala de Montpelhièr: Max Rouquette, la liberté de l’imaginaire. L’associacion s’esfòrça de trapar d’editors per los libres agotats e per las òbras ineditas. Antau los primièrs 2 libres de la traduccion de Verd paradís foguèron recampats en un sol libre paregut en 2008 a cò d’Actes Sud. Las Amistats realizèron un cofret de 2 DVD, editat per lo CNDP: Max Rouquette, retrouver le chant profond, amb 3 films, de lecturas de tèxtes e d’analisis de l’òbra. Puòi espeliguèt Rasims de luna, un CD de poèmas meses en musica per Laurent Audemard e Les Manufactures Verbales; e un CD d’Eric Fraj que canta de poèmas de Lorca revirats en òc per Max Roqueta. La mòstra Secret de l’herbe, fotografias de Georges Souche sus de tèxtes de l’escriveire, circula despuòi 2015. Georges Souche a fargat un sit Internet (max-rouquette.org). E un Cahier Max Rouquette, que son n°11 sortirà a la fin de mai de 2017 amb un dorsièr sus los fotografes que trabalhèron amb l’escriveire, pareis un còp per an. Revista bilingua, ont totes los articles en òc son seguits de la traduccion francesa, per lo 95% dels occitans que legisson pas la lenga d’òc, e per far conóisser la cultura d’òc als francofòns. La revista fins ara a realizat de dorsièrs tematics alentorn de la vida de l’escriveire (l’art, la musica, los escriveires amics, la cultura populara e sa transmission, l’Escotaire Francés Deseuse, Mistral, Pèire Bèc, Catalonha, Itàlia), en posant dins sos arquius e en donant la paraula au mond que l’an conegut; lo demai es fach d’estudis sus l’òbra amb d’especialistas coma Felip Gardy, de cronicas coma la de Josiana Ubaud sus las plantas de la garriga presentas dins l’òbra, e d’articles sens rapòrt dirècte amb Max Roqueta (antau dins lo n°10 de 2016 un article de Joan-Claudi Forêt: Australie, le péché aboriginel sus los pòbles aborigèns). La revista se vòl alargar sus de tematicas mai generalas, dins lo respècte de l’esperit de l’escriveire. E demòran de publicar encara maites poèmas o tròces de romans inacabats, totes inedichs.
 
 
Cossí vesètz l’evolucion de l’occitanisme de vòstra region e d’Occitània en general despuèi que l’observatz?
 
L’eleccion de Mitterand en 1981 aviá tancat lo projècte d’espandiment dau camp militar sus Larzac, mas marquèt tanben la marginalizacion de l’occitanisme politic. Los dos mòrts de Montredon avián clavat la revòlta vinhairona. L’unitat de las luchas socialas sus lo tèma Viure e trabalhar al país en Lengadòc s’èra desfatada. La mondializacion liberala e la tecnologia numerica començavan de téisser sas telas. Ara, l’Estat jacobin aprofiècha una reforma dins l’Educacion Nacionala per escanar l’ensenhament de las lengas istoricas de França. La restriccion budgetària servís d’arma de destruccion ciblada. Per l’occitan, los sostens institucionaus se fan au mièlhs a budget constant, enebissent tot espandiment creatiu. L’occitanisme politic pena a trapar una visibilitat larga. Pasmens, s’inventan un pauc de pertot de biaisses nòus de “far país”. Dins lo reboge planetari, las linhas bolegan, res es pas segur, tot ven possible, çò bon coma çò pièger. Per l’occitanisme, una escomesa per traçar camin.
 
 
Avètz de reflexions sus l’actualitat occitana?
 
L’actualitat a donat lo nom d'Occitanie a una granda region nòva. De qué far enrabiar las autras regions occitanas e los catalans dau nord. Çò positiu es que, per lo primièr còp, lo nom apareis sus las cartas, e se grava dins las ments. Catalonha, qu’es sus las cartas lo Principat, sonque una part de la granda Catalonha d’Elx a Perpinhan, parla de Països Catalans. Saique poiriam parlar nosautres de Païses Occitans…
 
En 1945, Max Roqueta publicava dins lo Bulletin des Bibliophiles occitans un article: “ Per una Bibliotèca Nacionala Occitana”. Trenta ans pus tard, espelissiá lo CIDO, vengut ara lo CIRDÒC, qu’a recampat mai de 150 000 òbras e documents de l’Edat Mejana fins a uòi, e que se tròba ara acarat au desengatjament d’un de sos financièrs, la vila de Besièrs. L’associacion Amics del CIRDÒC s’es creada per sosténer aquela institucion, fondamentala per la preservacion e lo raionament de nòstre patrimòni culturau. Los “amics” òbran per que aqueles tresaurs sián partejats per tota la societat (despuòi 2006 lo CIRDÒC es “pòl associat de la Bibliotèca Nacionala de França”). Los cercaires dau Mond tot se pòdon brancar sus lo forum Occitanica en linha.
 
 
Quin es l’avenir de l’occitanisme politic per vos?
 
Saique es necite un occitanisme politic autonòm per bercar l’indiferéncia de cèrts elegits o lo mesprètz  dels poders en plaça, afortir sa diferéncia, escambiar las idèas, e pensar d’accions comunas capablas de marcar los esperits. La formula ausida un còp: “Una Occitània federala, dins una França federala, dins una Euròpa federala” me sembla portar una revendicacion justa e dubèrta. En sabent qu’òm se pòt pas passar d’una vision globala, quand los profechaires de la mondializacion fan dels estats sas correjas de transmission, quand lo creis energetic e demografic sens bolièras amenaça la vida sus la planeta, quand d’aranhas totalitàrias filan sas telas envescairas. Saique l’occitanisme sauprà trapar sa via dins aquel esmerador universal.
 
 
Cossí l’occitan seriá salvable a partir de la situacion actuala?
 
 “Lo sauvatge es aquel que se sauva”, çò disiá Leonardo da Vinci. E l’occitan ten encara quicòm d’un pauc sauvatge, quand escapa a l’esperit de capèla o de sècta. Lo fetichisme de la lenga, lo mot occitan repetit coma un mantra o brandit coma una bandièra, menan au confinament. Lo desir de lenga, per espelir, a besonh d’un terren favorable. D’aitan mai favorable se la lenga marca sa rica diferéncia, se quita, a l’orau coma a l’escrich, un occitan light tròp pegat au francés, per anar cap a una lenga mai enrasigada, mai carnala, sens tombar dins los idiomatismes sistematics. E se son messatge pòrta luònh e prigond. Dins lo vam que portèt – e que pòrta encara – la generacion 1968 a cò nòstre, de “visions dau Mond” se son amaduradas, que me semblan dubrir lo talh cap a l’avenidor. Antau l’obrar miugranenc d’un Rotland Pecot, antidòt radicau contra los virus mutants de las rebas totalitàrias. Antau l’accion pinhastra d’un Claudi Alranc, per quau reviudar e espandir la fèsta populara (Carnaval, Martror, bèstias totemicas,…) es reïnventar la convivéncia dins una presa de consciéncia istorica e cosmica. Antau encara l’imaginacion febrosa d’un Claudi Sicre que mena, sus lo front urban, mas en marge de l’occitanisme “oficiau”, una lucha culturala de totas las direccions per despegar la cultura populara dau plomb populista e de la podra getada als uòlhs eleitista. Quauques bossòlas per los tempses embolhoses qu’atraversam. Mas ne manca pas d’autras…