Ieu cresi que los mites, las legendas, fan partida de totas las culturas Al cinèma, ai totjorn cercat aquela possibilitat d’estendre las possibilitats expressivas

 

fffff		fffff
	Galícia es un país dins lo nòrd-oèst de l’estat espahòl amb 2,7 milions d’abitants e un govèrn autonòm qu’a de competéncias sul sector audiovisual. Lo galèc es lenga abituala del 62,3% de la populacion segon las donadas de 2018 de l’Institut Galèc d’Estatisticas; çò que representa unes 1 682 000 locutors. Segon qualques lingüistas, lo galèc es una varietat codialectala del diasistèma galaicoportugués, en formant amb los parlars de mai al sud una de las lengas pus grandas del Mond, parlada tanben en Portugal, Brasil, Moçambic o Angòla.

 
 
 
Cossí va qu’arriben tantes realizaires galècs dins las salas de cinèma espanhòlas, darrièrament?
 
Fa qualques ans qu’aquò se passa. D’efièch, lo nòu cinèma galèc a a pena 10 ans dempuèi que Martin Pawley ne creèt lo labèl, lo 1r de genièr de 2010, abans qu’Oliver Laxe anèsse a Canas amb Todos vós sodes capitáns.
 
Al començament, los filmes los fasiam amb una petita ajuda que se destinava al creator: lo primièr filme d’Oliver, o lo mieu, o lo d’Eloy Enciso, se faguèron amb un budget de 30 000 èuros e gràcias al succès internacional qu’obtenguèron, avèm pogut far de projèctes mai ambicioses.
 
Cresi que gràcias al vam d’aquela ajuda economica e al possible engenh que i aviá dins la region i poguèt aver aqueles filmes. Pauc a cha pauc, s’es pogut aprigondir.
 
 
Sès amic d’Oliver Laxe?
 
Òc, es mon amic, e mon productor Felipe es son fraire. El [Felipe Lage] faguèt los dos primièrs filmes d’Oliver, los produguèt Zeitun Films. Nos retroalimentam. Se sortís lo projècte, compti sus Diana [Toucedo] que serà ma montaira seguenta, e partejam una autra productritz, Beli Martínez, que produtz lo filme d’Eloy Enciso, mas tanben lo de [Eloy] Domínguez... I a un fòrt sentiment de comunautat e d’amistat dins lo cinèma galèc. Aquò es plan polit.
 
 
Foguèt ta decision de far los filmes en galèc?
 
A las primièras ajudas que nos donèron, òc. Puèi, amb las ajudas coma la de Lúa Vermella, qu’es una ajuda de l’AGADIC (Agéncia Galèga de las Indústrias Culturalas), “l’ICAA de Galicia” [1], se lo filme se passa en Galícia o s’i parla en galèc obten mai de ponches per aquela ajuda.
 
 

Lúa Vermella non solament se passa en Galícia, mas i mòstras la figura de las meigas, en la reïnterpretant per aquela istòria concreta. Es coma se volguèsses reviure una pensada magica. Creses qu’encara demòra una pensada magica en Galícia?
 
Pas solament en Galícia. Ieu cresi que los mites, las legendas, fan partida de totas las culturas. Que siá coma substrat o coma quicòm de viu, fa partida de l’identitat del païsatge e de l’identitat culturala d’un luòc. E es aquò qu’a ieu m’interessava, non pas tant çò que ne pòt demorar viu, mas cossí aquò fa partida de l’identitat del païsatge.
 
 
Quina relacion creses que i a entre lo païsatge e l’identitat?
 
I a un doble versant: cossí l’òme tencha lo païsatge per mejan de l’istòria e de l’activitat umana, e après cossí lo païsatge afècta las personas, la comunautat e la cultura. Son pas parièrs los mites que se pòdon generar dins lo desèrt del Sahara, qu’en Siberia, que sus la Costa da Morte[2]. Son d’imaginaris desparièrs perque dins un bòsc, un ocean, una estepa se genèra d’imaginaris desparièrs. Dins lo filme voliái aprigondir l’imaginari de la mar, mas tanben la Galícia ont se forma aquela question de mòrt qu’a congreat los mites mai identitaris coma las meigas o la Santa Compaña[3].
 
 

Sès encara fòrça afectat pel filme Costada Morte. I sès encara engatjat. Quin aspècte d’aquel projècte t’impactèt?
 
Un projècte a besonh de fòrça ans. L’idèa d’aqueste filme sorgiguèt pauc de temps après acabar Costa da Morte. Trabalham sus Lúa Vermella dempuèi 2014. La primièra de Costa da Morte se projectèt en 2013 e, doncas, idealament, se lo finançament foguèsse estat rapid, aquel filme l’auriái pogut acabar en 2015. Per tant, cresi que per aquela rason lo filme es tan connectat amb Costa da Morte. Son los dos caires de la meteissa medalha.
 
Lo filme Costa da Morte se sarra d’aquela zòna per mejan del documentari, de la realitat, del temps qu’aqueste s’i sarra per mejan del mite e de la legenda.
 
Lúa Vermella vòl  trabalhar en aquel espaci intersticial entre l’imaginari e lo real, entre mite e realitat, entre vius e mòrts. E aquel espaci-limbes es çò que cercam.
 
 
Vesi un lengatge fòrça poetic, en parlant de limbes. As de personatges que los daissas pas parlar a la camèra. Es una limitacion que t’impausas. D’ont ven aquò?
 
Es lo fach de trabalhar en doas dimensions: de vius o de mòrts... Los personatges sabon pas tanpauc se son dins un pantais, o se son defòra... Çò que m’interessava de las meigas èra lor connexion amb los mòrts. L’idèa es que las meigas pòdon escotar los mòrts, pòdon veire los mòrts o pòdon anar dins l’espaci dels mòrts. Alavetz, ieu preniái aquela capacitat de las meigas de traversar de frontièras d’un costat a l’autre mas voliái que las voses que s’ausiguèsson foguèsson solament las de las gents del pòble, alavetz elas pòdon pas intervenir en aquel luòc amb la votz.
 
 

Parla-me de ton procès artistic, que t’arriba abans: la poesia de l’escenari o l’imatge?
 
En general, ma primièra impulsion es d’explorar de nòus lengatges cinematografics, puèi ne fau la combinason amb la tematica que vòli explorar, dins aqueste cas los mites, e d’aquela combinason sortís l’istòria. Ieu voliái explorar lo temps a partir de las figuras mobilas dins lo païsatge, la figura seriá la de l’imaginari galèc. E aquí l’idèa seriá de crear un pòble ont totes se son paralisats e puèi, doncas,  explorar çò que s’es passat. Al nivèl del lengatge cinematografic, voliái explorar la malleabilitat del temps. Son de figuras que son immobilas mas abstrachas, absorbidas dins lor mond interior, es a dire defòra del temps, defòra de l’espaci. D’autre caire, lo temps es a fluir dins la natura, dins lo païsatge. Cresi doncas que per ieu arriba d’en primièr lo lengatge, après lo tèma, e lo scenari.
 
 
A prepaus dels personatges abstraches, i a fòrça preséncia del passat ancestral, mas tanben del futur ... Considèras que i a una paur del futur dins ton filme?
 
Benlèu. Dins lo filme, esperavi de congrear una ambivaléncia a respècte del temps. I a de personatges que dison: “Aquò foguèt pas ièr, aquò foguèt fa cent ans, e serà tanben deman e d’aicí a cent ans, e nosautres contunharem aicí.” Alavetz, se fa cent ans que son aicí, perqué son abilhats amb de vestits actuals? Es alavetz que... a!... sèm pas dins lo mond “real”, sèm dins lo futur d’aicí a cent ans o aquò se passèt fa cent ans. I a una ambivaléncia qu’ieu restacavi tanben non solament a la preséncia de limbes mas tanben amb un espaci de pantais, e per aquela rason i pausavi de frasas coma “sèm dins lo sòmi de qualqu’un, dins lo sòmi d’una mar endormida”. Lo mite e lo pantais son d’espacis atemporals, ont lo temps se dissòlv. Voliái jogar per aicí.
 


_{Lo trailer del FIDOCS 2017 (Festival Internacional de Documentaris de Santiago), signat per Patiño, illustra lo caire videoartistic de l’autor.}
 
 
Ta carrièra —as rodat fòrça cortmetratges e dos filmes— es tota fòrça picturala. Me poiriás explicar cossí as educat ton agach sul videoart, cossí aquò pòt espandir un pauc ton cinèma?
 
Mos parents son de pintres abstraches e ai crescut dins aquel entorn, mai que dins lo cinematografic. Mon paire escriu tanben d’assages sus la teoria de l’imatge. Son doncas de questions que m’interèssan dempuèi lo brèç. Al cinèma, ai totjorn cercat aquela possibilitat d’estendre las possibilitats expressivas, qu’es un pauc una caracteristica de l’art. I a una frasa que m’interèssa fòrça de Dominique Noguez: “D’autres biaisses de mostrar portaràn d’autres biaisses de pensar.” Poiriam tanben dire que “d’autres biaisses de mostrar portaràn d’autras biaisses de sentir”. Un filme te desvelha totjorn cèrtas reflexions, e se parlas amb un lengatge innovant aquò pòt amplificar las possibilitats expressivas. Per ieu, trabalhar dins l’espaci de l’art contemporanèu... çò que recupèri d’aquela experiéncia es la plasticitat de cercar d’imatges qu’ensagen d’atrapar cèrta beutat e mistèri, e d’autre caire çò conceptual, un lengatge qu’incluga un concèpte al delà de trabalhar dins un còde del lengatge ja assimilat, per tal d’ensajar de traspassar lo lengatge.
 
 
 
 
Zep Armentano