Lo problèma es pas Trump. Lo problèma es lo sistèma Als Estats Units las chifras se pòdon solament comparar amb la Granda Depression dels ans 1930 Cal intervenir sus l’economia d’una manièra qu’un govèrn capitalista pòt pas En Euròpa vos cal comprene que lo capitalisme estatsunidenc es a se desintegrar Cal portar la logica de la democracia al trabalh. S’as una societat que permet a una minoritat de prene las decisions, las prendràn per lor pròpri profiech Los sondatges dison que la mitat dels menors de 45 ans als Estats Units creson que lo socialisme seriá melhor que lo capitalisme. Mas aquelas informacions arriban pas en çò vòstre

 
 
Cossí se viu la crisi de la Covid-19 dins l’èra de Trump?
 
Los Estats Units espetan amb de positius e de mòrts per Covid-19. Serem pièger qu’Itàlia, Espanha, Iran, China. Evidentament, Trump m’agrada pas. Mas lo problèma es pas Trump. Lo problèma es lo sistèma, e los presidents anteriors, dont qualques unes èran democratas. Se parla ara del drama d’aver d’espitals barrats. Sabètz çò que se passa? Qu’o son estats pendent vint ans. Los barravan perque produsián pas de profièch. Es tant estupid e infantil coma aquò. Mas, mon amic, es l’ideologia dominanta. Es pas de Trump. Es un problèma sistemic. Ara Cuomo, lo governador de l’estat de Nòva York, es vengut famós, apareis a la television e afronta Trump. Lo problèma es que pendent d'annadas el a tanben barrat d'espitals. E d’un biais agressiu.
 
 
Un pacient qu’als Estats Units a pas de cobertura sociala, ont va?
 
Avèm doas sòrtas d'espitals als Estats Units. Los privats e los publics. Sens assegurança, anaràs dins un espital public. I a unes quaranta milions d'estatsunidencs sens assegurança. Mas maites van pas a l’espital perque an paur d’i agantar la malautiá. O pensan perilhós. I a pas pro de tèstes, de respiradors, de mascas, de lièches ni de blòdas. Per que comprengatz ont sèm: qualques espitals an licenciat de mètges e d’infirmièras que planhián publicament la manca de material. A la mitat de la pandemia los an licentiats! Als Estats Units l'isteria es totalament fòra de contraròtle.
 
 
Las mesuras economicas del govèrn: quinas son?
 
Fa doas setmanas la Resèrva Federala abaissèt los tausses d’interès de mièg ponch. Fa una setmana, los tornèron abaissar. Un ponch. L’economia contunha de davalar. Uèi de matin, s’es anonciada la chifra setmanièra dels caumaires. Se fa una setmana èra de 3 280 000 caumaires nòus, uèi de matin [lo 3 d'abril passat], se n’i apondiá sièis milions e mièg. Als Estats Units las chifras se pòdon solament comparar amb la Granda Depression dels ans 1930. La resèrva federala a fach çò que fa totjorn: a aumentat la quantitat d'argent que circula. Mas aqueste còp d’una manièra dramatica. I a pas de precedent istoric de la soma d'argent que s’es creada. E los tausses d’interès despassan a pena un 0%. Fòrça argent que se pòt crompar a plan bon mercat. Mas servís pas a res. A pas gaire de sens de manlevar d'argent per reactivar d’entrepresas, perque degun crompa pas a las botigas. Cossí los tornaràs? Tanlèu veire que la politica monetària es inutila, se son virats devèrs la politica fiscala. Malgrat qu’aquò lor agrade pas perque son de conservators, lor a calgut prene de mesuras fiscalas.
 
 
La setmana passada, aprovèron un programa de dos miliards de dolars.
 
Lo programa pus grand de l’istòria estatsunidenca. Obama en 2009 avièt un programa per estimular l’economia de 0,8 miliard. Ara es de 2,2 miliards. Per nos situar. E es solament un dels dètz programas qu’an en foncionament. La majoritat son de prèstes per las entrepresas, o de presents en forma de subvencions, e qualques unes quora los unes, quora los autres. L’idèa es que las entrepresas tomben pas. Mas a l’encòp los sondatges mòstran que lo 57% dels votants crei que lo sistèma favorís los rics e poderoses, e solament lo 32% pensa que lo sistèma es just. Doncas pòdes pas socórrer las entrepresas, çò que s’acontentan de far, fondamentalament. Te cal donar quicòm a las gents.
 
 
E qu'an donat?
 
Doas causas: primièr, un aument de la prestacion de caumatge. Los sièis milions de nòus caumaires auràn mai d'argent. Probablament 600 dolars de mai per setmana a respècte de la soma que recebián fins ara. E puèi, totes los qu’auràn pagat l'impòst suls revenguts auràn un chèc de 1200 dolars, e 500 de mai per enfant. Pas cada mes. Sonque un còp.
 
 
E cossí o avaloratz?
 
Coma un insulte a l’intelligéncia.
 
 
Perqué?
 
Saique pensan que las gents son tan desesperadas e mercejadas que per 1200 dolars se pausaràn pas la question: perqué tan pauc? Perqué tan tard? Per o contextualizar, m’agradariá d'o comparar amb la Granda Depression. Per poder comparar çò qu'an fach los republicans (e los democratas, o oblidem pas) amb çò que faguèt Roosevelt als ans 1930.
 
 
Anatz-i.
 
Roosevelt, en 1931, pendent la Granda Depression, establiguèt la seguretat sociala. Existissiá pas fins alavetz. Al dessús de l’atge de 65 ans lo govèrn te donariá un chèc cada mes pendent la rèsta de ta vida. Puèi, creèt lo sistèma de caumatge. Tanben nòu. Se perdiás ton emplec, lo govèrn te donava un chèc cada setmana pendent un an, o mai. Existissiá pas fins alavetz. D’en tresen, creèt la lei del salari minimal, qu’evitava que los entrepreneires profechèsson del caumatge per impausar de basses salaris. E, d’en quatren, Roosevelt parlèt a la ràdio e diguèt: «Se lo sector privat pòt pas o vòl pas emplegar los milions de caumaires, alavetz ieu los emplegarai». De 1934 a 1941 lo govèrn federal engatgèt quinze milions de caumaires. Lo 20% dels obrièrs d’aquel temps. Per tant, en comparason, es impensable de far una causa coma la dels 1200 dolars se sès pas un panaire, un delinquent, un abusaire violent de ta posicion politica estant. Mas los estatsunidencs comprenon pas tot aquò. Ara per ara. Mas vos pòdi assegurar que sèm fòrça los que trabalham per qu'a la fin o comprengan: aquelas politicas son tròp pauquas, e tròp tardièras. Als Estats units, la catastròfa es jos nòstres uèlhs. A Nòva York avèm de camions frigorifics ont metèm los cadavres pargats per carrièras.
 
 
Que se poiriá far, ara? Que fariá Roosevelt? Quinas mesuras imaginatz?
 
Avèm tampat las escòlas. De milions d'enfants pòdon pas anar a l'escòla. Doncas tornem als tutors. Un enfant, un professor. Un per un. Pas pus de grops. Dos mètres de seguretat dins una sala segura per evitar l'infeccion. Prengam de milions de caumaires e fasèm d’eles d'ensenhaires. Sabètz picar a la maquina? Cantar? Las matematicas? Doncas aicí avètz un enfant. O poiriam far. O la produccion. Reconvertiscam la produccion per que los trabalhadors sián a dos mètres de distància. Es solament un problèma tecnic.
 
 
E cossí se desplaçan lo mond?
 
Totas las veituras son de logacion e desinfectadas. Una veitura per persona. L’emplegas, la desinfèctan d’en naut en bas, e l’emplega lo seguent. E aital solament as de veituras netas en circulacion. E una armada d'obrièrs a netejar de veituras. Poiriam aver una societat en foncionament, e de milions de tutors e de netejaires de veituras. La rason que ne parlam pas, de tot aquò, es l’ideologia, qu’encarcèra.
 
 
Las bancas centralas, o la Resèrva Federala, crèan d'argent, que donan a las bancas privadas gaireben gratuitament. E aquestas prèstan l'argent a las gents, o al govèrn, amb de marges. Perqué se pòt pas crear d'argent, estalviar l’intermediari de la banca privada, e lo donar dirèctament a las gents, o a las administracions?
 
I sèm pas arribats aicí, encara. Malgrat que n’i aja qualques unes, pauques, a Washington, que vòlon que lo govèrn demande l'argent dirèctament a la Resèrva Federala, per evitar l’intermediari. Mas atal resòlves pas tanpauc lo problèma. Lo govèrn contunharà d’acumular de deute. Solament que serà deute amb se meteis. Per o resòlver te cal intervenir sus l’economia d’una manièra qu’un govèrn capitalista pòt pas.
 
 
Una diferéncia amb la crisi de 2008 es qu’alavetz lo mond se sentissián colpables. Disián que viviam al dessús dels nòstres mejans. E amb aquel pretèxt venguèt lo puniment. Ara non. Cap de culpabilitat. Doncas, perqué pas creire que lo mond pòdon reagir, aqueste còp? Ont es l’esperança?
 
Mon esperança es que lo mond comprengan que lo sistèma deu partir. Lo capitalisme deu partir. En Euròpa vos cal comprene que lo capitalisme estatsunidenc es a se desintegrar. E quite de pensar que lo Mond demorarà dominat pels Estats Units… Aquò es finit. Los Estats Units fan un esfòrç desesperat e isteric per manténer lor posicion. E sacrificaràn Espanha, França, Alemanha, Anglatèrra. Rai per eles. Mas aquò es finit. La Covid-19 es çò qu’o fa sautar tot. Es aquò qu’a començat.
 
 
La pandemia afècta pas solament de païses capitalistas.
 
Soi pas d’acòrdi. Per ieu de capitalistas o son totes. Se me permetètz: la revolucion francesa, l’americana, Garibaldi, cambièron lo sistèma de mèstres e sèrvs pel sistèma de patrons e obrièrs. E per aquela rason, ara, en plaça del feudalisme avèm lo capitalisme. E la reüssida de Karl Marx, e l’unica rason per la quala me considèri a ieu meteis "marxista", es qu'el diguèt que lo resultat de la revolucion es l’obstacle per i arribar. Amb las revolucions nos desfaguèrem del feudalisme, e avèm lo capitalisme, cèrtas, mas l’ironia es que l’obstacle per aténher de vertat las tòcas de la revolucion (libertat, fraternitat e egalitat, als Estats Units democracia) es lo capitalisme en se. Ara lo capitalisme es pertot perque Russia, China o Cuba (per ieu un endrech eroïc) en general tanben an acceptat la logica capitalista del patron-obrièr. An remplaçat la part privada per l’estat. E en plaça d’aver un conselh d’administracion amb d'accionaris es amb foncionaris del govèrn. I vesi ben la diferéncia. E lo melhorament. Mas es pas aquò la fin del capitalisme. La fin del capitalisme es qu’ajam pas la dinamica patron-obrièr.
 
 
D'excepcions?
 
Una qu'es près de tu: Mondragon. Una cooperativa. Per ieu, lo socialisme es pas simplament que lo govèrn planifique l’economia en luòc qu’o faga lo mercat. Te cal transformar al nivèl micro. Entrepresa per entrepresa. Botiga per botiga. Te cal democratizar l'emplec. S'a totes nos cal viure amb los resultats de las decisions presas a l'emplec, totes devèm participar a aquelas decisions. Cal portar la logica de la democracia al trabalh. S’as una societat que permet a una minoritat de prene las decisions, las prendràn per lor pròpri profiech. Quina que siá la minoritat. Es per aquela rason qu'avèm d'inegalitats. Lo capitalisme es pas una question d’eficacitat, mas de profièch. E dins aquesta pandemia s’es demostrat qu’un sistèma basat sul profièch, e non pas l’eficacitat, servís pas a res. Mas ieu ai d'espèrs. N’ai. Los sondatges dison que la mitat dels menors de 45 ans als Estats Units creson que lo socialisme seriá melhor que lo capitalisme. Mas aquelas informacions arriban pas en çò vòstre.