Jamai non me faràn creire que la lenga occitana es una lenga mòrta despuèi lo sègle dètz e uèch, coma aquò se ditz qualque còp dins de libres que se pretendon “universitaris” Fin finala, la diglossia es una mena de “bilingüisme racista” ont es convengut que “lo tèrme inferior” es una “non-lenga” L’occitan medieval es non solament la prestigiosa lenga literària dels trobadors, mas tanben la lenga administrativa d’un país que va de Bordèu a Niça e de Clarmont-Ferrand a la Val d’Aran L’occitan estandard es pas un projècte irrealista. Es una forma d’occitan que s’emplega de mai en mai e ont totes los que nos ocupam de la codificacion d’aquela forma de lenga nòstra avèm de mai en mai de convergéncias

 
 
 
D’ont venètz?
 
Soi nascut dins la comuna de Gimat, a “La Maison d’En long”, en 1939, qualques mesadas abans la declaracion de guèrra entre França e Alemanha, dins una familha d’agricultors. Gimat tòca a Bèumont de Lomanha, vilòta de 3765 abitants. Es dins la partida gascona de Tarn e Garona, es a dire a la riba esquèrra de Garona.
 
Soi l’ainat d’una familha nombrosa.
 
Coma dins totas las autras “bòrdas” de Lomanha (e coma dins tota Occitània) la lenga que los adultes parlavan entre eles èra l’occitan gascon lomanhòl. Dins aquela forma de lenga nòstra, una frasa banala coma “La vegèri ièr e parlèri amb ela; me diguèt que sabiá pas se fariá la sopa de mongetas o de caulets” se ditz «La vesoi asièr e parlèi damb era; me digoc que sabèu pas se haré la sopa de mongetas o de caulets».
 
Los adultes de la familha, en 1939, l’annada de ma naissença, èran “la Menina Capdèta”, nascuda dins las annadas seissanta del sègle XIX, mon pepin nascut en 1890, ma menina nascuda en 1895, mon paire nascut en 1913, ma maire nascuda en 1920.
 
Jamai non me faràn creire que la lenga occitana es una lenga mòrta despuèi lo sègle dètz e uèch, coma aquò se ditz qualque còp dins de libres que se pretendon “universitaris”. En 1966, lo bèlga Léon Thoorens (1921-1975) publiquèt aquesta informacion: «Mistral était un francophone né en milieu francophone. [...] [Il] atteignit des intellectuels ayant appris le provençal, et non ce même peuple qui ne le parlait plus.»[1]
 
Pòdi testimoniar que, dins ma familha, la qu’apelàvem “la Menina Capdèta” èra coma totas las personas nascudas a la campanha e dins las vilòtas d’Occitània dins la primièra meitat del sègle XIX: sabiá pas parlar francés e mascanhava fòrça per lo comprene. Mon pepin e ma menina se parlavan en occitan. Mon paire e ma maire se parlavan en francés, s’adreçavan totjorn en occitan a lors parents mas me dreçavan a ieu e a mos fraires e sòrres a parlar francés. Cal dire que s’èran maridats a una data ont qualques cobles joves comunicavan en occitan e d’autres en francés. Las doas lengas èran a lor disposicion, a pauc près exactament coma lo tu e lo vos son a vòstra diposicion quand començatz d’aver una relacion amb qualqu’un. Mas, de segur, quand avètz començat de tutejar qualqu’un, vos anatz pas metre a lo vosejar! E, passar del vos al tu, es complicat tanben! Pels païsans d’aquela epòca, i aviá pas mai de dificultat tecnica a emplegar l’occitan o lo francés qu’a dire tu o vos a qualqu’un. Lo blocatge èra psicologic; èra pas lingüistic. Dins una situacion diglossica, de segur que l’ideal èra de parlar francés, mas, coma disiá lo poèta latin Ovidi, Meliora video, proboque, deteriora sequor. (Aquò vòl dire, mot per mot: «Çò melhor, o vesi e o aprovi; çò pièger o seguissi»; se pòt dire tanben: «Compreni lo ben que cal far e soi d’acòrdi, mas fau lo mal.») E far lo mal èra parlar occitan, del punt de vista de la massa dels parlaires diglossics.
 
 
Qu’es aquò, la diglossia?
 
Es un fenomèn social. I a diglossia quand dins la meteissa societat i a siá doas formas de la meteissa lenga (coma en Grècia la katharevousa opausada a la dhemotiki), siá doás lengas diferentas coma, en cò nostre, l’occitan e lo francés. Lo francés èra sentit per tot lo mond coma lo tèrme superior de la diglossia e l’occitan coma lo tèrme inferior.
 
Fin finala, la diglossia es una mena de “bilingüisme racista” ont es convengut que “lo tèrme inferior” es una “non-lenga”. Consequéncia: l’occitan èra designat pel tèrme pejoratiu de patés e tot lo mond èra persuadit de l’inexisténcia d’una literatura en lenga occitana; e de l’inexisténcia de l’occitan administratiu medieval qu’èra pres per una mena de “vièlh francés”. Los païsans incultes e occitanoparlants èran pas los sols a aver aquelas idèas faussas dins lo cap. Cap a 1965, un collèga de Leitora, qu’aviá una excellenta cultura filosofica, musicala e teologica, un jorn que m’ausissiá parlar de la literatura occitana, me faguèt: «S’il y avait quelque chose, ça se saurait!» E èrem dins la vila de Pèir de Garròs, lo grand poèta leitorés del sègle XVI! Coma lo collèga filosòf sabiá pas res, ne tirava la conclusion que ieu desparlavi! Aquel òme aviá pas legit res en occitan mas sabiá l’occitan de Gasconha: èra la lenga que parlava amb los autres caçaires quand anava a la caça!
 
En Occitània, la diglossia implica una immensa incultura.
 
 
Se l’incultura s’aplica tanben a d’autres domenis que la lenga e la literatura?
 
Òc! Per èsser diglossic cal tanben èsser persuadit que sèm franceses despuèi totjorn, que tot vièlh papièr es en vièlh francés e que l’inferioritat de l’occitan al respècte del francés es ontologica.
 
Cal ignorar, per exemple, qu’al moment de la fondacion de la bastida de Bèumont de Lomanha (Gimat e Bèumont son doas comunas que se tòcan), es a dire a la fin del sègle XIII, los lomanhòls èran franceses despuèi sèt ans, e non pas despuèi totjorn!
 
Una bastida es una vila qu’es lo resultat d’una volontat politica: Montalban, Tolosa, Leitora èran luènh, e un centre urban èra necessari a aquel endrech situat al nòrd-oèst de Tolosa. L’abat de Grandselva e lo rei de França Felip l’Ardit decidiguèron donc d’acordar de “costumas e privilègis” a la vila novèla; lo tèxte d’aquelas “costumas” es conservat. Es en occitan: «Aissò so las costumas ehl prevelègi e las franquezas que nòstre sénher lo rei de Fransa et Mossé l’abbatz de Granselva donèro als habitadors de la bastida de Bèlmont sobre Gimona.» (Reprodusissi fidèlament lo tèxte qu’es del 8 d’agost de 1278, e que foguèt publicat en 1888 per Gustave Babinet de Rencogne, dins Le livre juratoire de Beaumont-de-Lomagne.) Las doas causas pus extraordinàrias — que sembla qu’an pas estonat degun! — son d’una part que lo tèxte d’aquela organizacion de la vida municipala a Bèumont es pas dins l’occitan local (es a dire lo gascon) mas dins l’occitan estandard de l’epòca; d’autra part qu’a la fin del tèxte se legís: «Aissò fo fag a París en l’an de Nòstre Senhor M e CC. LXX. VIII el mes d’aost.» (Cal legir: «1278, al mes d’agost».) Lo còr d’Occitània, es a dire las tèrras del comte de Tolosa, èra passat jos dominacion politica francesa despuèi la mòrt de Joana de Peitieus, en 1271. Lo rei de França compreniá ben qu’aviá conquistada una autra nacion qu’aviá sa lenga administrativa e èra realista de prene en compte aquel fach e donc d’aver a París una cancelariá (ara diriam “un secretariat”) amb de mond capables d’escriure la lenga administrativa tradicionala de la nacion conquistada de fresc, per las armas. (Èra la consequéncia de la dramatica Crosada dels albigeses qu’aviá fach benlèu un milion de mòrts.) Impossible, sul còp, de menar una politica d’assimilacionisme lingüistic: aquò vendrà plan pus tard. Se sap qu’al mes d’agost de 1539, lo rei Francés Ir signarà l’edicte de Villers-Cotterêts que serà la fin oficiala de l’occitan coma lenga administrativa. (Serà pas aplicat sul còp! Se’n manca de plan! Doas generacions après, i aviá encara de notaris qu’en plena illegalitat escrivián dins la lenga que tot lo mond compreniá: l’occitan.)
 
L’occitan medieval es non solament la prestigiosa lenga literària dels trobadors, mas tanben la lenga administrativa d’un país que va de Bordèu a Niça e de Clarmont-Ferrand a la Val d’Aran.
 
La diglossia actuala es la consequéncia de la dominacion de la nacion occitana per la nacion francesa assimilacionista.
 
 
Cossí faguèretz per èsser pas diglossic?
 
Individualament, la diglossia qu’es un fenomèn social, se suènha per la cultura. Arribat a l’adolescéncia, m’interessèri a la lenga qu’aviái pas apresa a l’escòla mas qu’aviái apresa a legir en m’abonant a la revista Òc. Foguèri de mai en mai un “anticonformista lingüistic”. A Tolosa, foguèri estudiant del grand dialectològ Joan Seguí e del grand òme d’accion qu’èra Josèp Salvat.
 
E ai passada ma vida a ensenhar l’occitan, a Montalban e a Tolosa, en utilizant l’occitan coma lenga d’ensenhament. Es la lenga qu’ai totjorn utilizada lo mai sovent possible en familha, dins sa varietat gascona. (M’adreci totjorn en occitan gascon a la femna e als quatre mainats qu’avèm aguts — e qu’ara son bèls.)
 
Lingüisticament, ai pas causida la collaboracion mas la resisténcia.
 
 
L’occitan gascon e l’occitan estandard son compatibles?
 
De segur!
 
E, pensi pas èsser totalament irrealista en estimant que la Gramatica occitana de l’occitan estandard, que veni de publicar (sortiguèt lo 12 de febrièr de 2021), seriá estada fondamentalament identica se l’autor èra estat lengadocian, provençal o lemosin e se son “occitan de familha” èra estat, de segur, un occitan totalament diferent de nòstre “occitan lomanhòl”.
 
Efectivament, consultatz l’autra Gramatica de l’occitan estandard, del collèga Florian Vernet (sortida pauc de temps abans, en 2020): las inevitablas divergéncias marginalas empachan pas una unitat fondamentala. Auriái dich e auriái escrich exactament coma lo Florian: Pèire camina per la vila; Vesiá que s’anava negar; Fa totjorn parièr; Parla despuèi tres oras (pagina 68). Dins ma gramatica, lo preterit d’èsser es lo meteis: foguèri, foguères, foguèt, foguèrem, foguèretz, foguèron. (Dins lo nòstre parlar lomanhòl disèm: estoi, estós, estoc, estom, estotz, eston.) Lo gascon es d’occitan; mas lo cal prene coma es: es pas d’occitan estandard!
 
L’occitan estandard es pas un projècte irrealista. Es una forma d’occitan que s’emplega de mai en mai e ont totes los que nos ocupam de la codificacion d’aquela forma de lenga nòstra avèm de mai en mai de convergéncias.
 
Quand parli en familha, emplegui l’occitan gascon. Quand m’adreci a un public panoccitan emplegui l’occitan estandard, coma es lo cas aicí.
 
Èsser bidialectal es pas ni una monstruositat, ni una vergonha, ni un pecat. Es una condicion realista per èsser del costat de la vida o, coma disiá Pèir de Garròs, l’immens poèta de Leitora, «per l’onor deu país sosténguer e per sa dignitat manténguer».
 



Laurenc Revèst

 


 
 

TAUPIAC, Jacme. Gramatica occitana. Segonda edicion. Associacion Antonin Perbòsc, 2021. 192 paginas amb cobèrta cartonada. 19 èuros + còstes de mandadís