La lenga es lo mejan de dire au mai pròche lo sentit de nòstra realitat coma de l’imaginari M’agrada mai de parlar de creacion artistica occitana que d’occitanisme artistic Canjuers fuguèt un còntraexemple util per la lucha de Larzac que trobarà subretot sa fòrça dins la seguida dau movement de 1968 e sa conclusion amb la venguda de Mitterrand au poder Leis ans setanta fuguèron lei mai creatius tant per la cançon coma per lo teatre d’òc La còsta provençala es encuei majoritàriament poblada d’estrangiers a la region

 
 
D’ont vos ven l’interés per l’occitan provençal e la cultura occitana en general?
 
Gràcias au Calen de Marselha e a Guiu Martin descurbèri dins leis ans seissanta que la lenga que parlavi un pauc coma una subrevivéncia dau passat e sa cultura podián èstre totjorn vivas e actualas. Venguèri au teatre d’òc en seguida de mon rescòntre amb Robèrt Lafònt. Creeriam ensems en 1966 lo primier espectacle occitan d’inspiracion contemporanèa.
 
 
Quin rapòrt entre las vòstras creacions e la lenga occitana (occitan = lenga creativa, supòrt, illustracion, d’expansion...)?
 
Refusi abans tot que la lenga siegue emplegada coma simpla illustracion. Cèrqui totjorn que siegue mesa en situacion amb de personatges supausats parlar lo provençau au quotidian dins sa vida.
 
 
Perqué far de teatre en occitan provençal? Es diferent de ce que fasètz dins las lengas coma l’anglés, lo castelhan, etc.? 
 
En primier, la lenga es lo mejan de dire au mai pròche lo sentit de nòstra realitat coma de l’imaginari. Mai faire de teatre occitan es utilizar un mejan de lucha per sauvar la lenga de la desparicion. Venguèri au teatre d’òc dins leis ans setanta ont la creacion, cançon e teatre, èran considerats coma d’armas per la reconquista de la lenga e la reconoissença de la realitat d’una Occitània.
 
 
Coma l’itinerari personal qu’avètz influéncia las vòstras produccions? 
 
Dins l’escritura teatrala, subretot quora i a un engatjament militant, aquela influéncia es evidenta.
 
Engatjat tre leis ans cinquanta dins l’educacion populara, lo teatre francés èra per ieu lo mejan chausit per militar. Lo teatre occitan demorarà dins la mesma draia. Çò qu’explica un teatre engatjat socialament e culturalament.
 
 
Coma evoluiguèt e evoluís l’occitanisme per vos, entre occitanisme artistic, musical, cultural, mediatic? Quins novèls ligams possibles entre novèlas mòdas, epidemias...? 
 
M’agrada mai de parlar de creacion artistica occitana que d’occitanisme artistic. La creacion pòu èstre, o pas, un mejan de lucha, mai pas lo contrari. Aquò empacha pas que s’adapta a l’evolucion dau lengatge artistic e dei mejans novèus coma tota creacion.
 
 
D’evolucions notablas despí que creatz en occitan? (creacions teatralas,.... amb difusion TV, d’autres nivèls?) 
 
Leis ans setanta fuguèron lei mai creatius tant per la cançon coma per lo teatre d’òc. La respònsa èra forta dins lei mitans culturaus qu’animavan d’associacions mai tanben dins leis estructuras oficialas fins aus Centres Dramatics Nacionaus que nos programavan.
 
Leis ans uechanta permetèron, amb la venguda de la senèstra au poder, d’obtenir d’importants mejans dins lei primiers temps coma la creacion de nòstre Teatre per lei culturas occitanas e aquelei deis autrei regions de Mediterranèa. Mai amb l’institucionalizacion generalizada de la cultura sei novèus gestionaris van bandir lo teatre d’òc. Idem per la preséncia de la creacion a la TV. L’adaptacion d’una pèça de Robèrt Lafònt per FR3 nacionau en 1982 fuguèt l’experiéncia jamai renovelada, maugrat una critica elogiosa dins la premsa.
 
 
Avètz que tipes de retorns après los divèrses espectacles? 
 
Lo public exprimís sovent lo plaser d’ausir la lenga amb l’enveja,  de còps que i a, de l’estudiar (o faràn?) Mai s’interèssa subretot au contengut de l’espectacle.
 
 
E mai precisament per La legenda negra dal sordat O? 
 
I aguèt sovent la revelacion dau sentiment que, dins l’esperit, lei causas an pas cambiat e que lei gents dau Miegjorn son totjorn considerats amb lo mesme mesprètz amusat o lei mesmei criticas sus sa manca de seriós e son accent.
 
 
Qu’avètz de dire a prepaus de Canjuers, èra un Larzac provençal? 
 
Lo projècte de camp militar a Canjuers fuguèt acceptat amb fòrça interés per leis elegits varés e una part de la populacion ligada au comèrci. Lo jorn de la manifestacion a Bargemon, lo cònse nos reprochèt ai gents venguts de Tolon de s’ocupar de çò que lei regardava pas. Cresián que l’armada fariá marchar l’economia de l’Aut Var. A l’epòca, leis occitanistas se comptavan sus lei dets d’una man dins Var! Mai Canjuers fuguèt un còntraexemple util per la lucha de Larzac que trobarà subretot sa fòrça dins la seguida dau movement de 1968 e sa conclusion amb la venguda de Mitterrand au poder.
 
 
Vist que la situacion per la lenga occitana dins la societat es complicaia sovent,  totas aquelas creacions donèron un imatge novèl?
 
Per çò qu’es dau CDO siam passats d’un teatre de lucha dins leis ans setanta, quasiment tot en occitan coma dins Lo darrier moton (de Canjuers), a un teatre bilingüe sus de tèmas que duerbon una reflexion sus la realitat istorica, sociala, politica e culturala occitana. De segur que nòstrei creacions donèron un imatge e un resson novèus fòrça diferents de la Provença folclorizada.
 
 
De qu’es la situacion de l’occitan aüra dins lo(s) endrech(es) que i demoratz, la visibilitat, la transmission?
 
A Tolon se parla quasiment plus, a despart de quauquei mitans felibrencs e occitanistas. A l’entorn se tròba encara d’individualitats occitanofònas mai la transmission se fa quasiment plus. Fau notar que la còsta provençala es encuei majoritàriament poblada d’estrangiers a la region.
 
 
L’occitan, coma lenga, quin avenir?
 
Una lenga d’universitaris e d’assabentats. Aquò es essenciau per que subrevisque dins l’espèr d’un espandiment novèu que devèm esperar.
 
 
Parlatz occitan en familha, amb l’entorn?
 
En familha, mesclam francés e provençau. Amb l’entorn es devengut quasiment impossible, levat amb lei companhs militants occitanistas.
 
 
Coma l’occitan seria salvable, o desvolopable en massa, partent de la situacion actuala?
 
Lo jorn ont un eveniment farà se revirar lei consciéncias e renàisser la volontat de la parlar. Aquò se vetz dins l’istòria dei lengas! E es pas enebit de pantaiar!
 
 
De que son los vòstres projèctes, personals, associatius, professionals (recèrcas, escriches, autres... )? 
 
Benlèu de testimoniar d’una experiéncia artistica e militanta, çò que fau amb la publicacion d’un libre: Il fallait être fou.
 
Un film ven d’èstre fach sus l’istòria dau CDO. Se pòu regardar sus:
 

 
A 87 ans, ai plus gaire que d’èstre l’espectator dei joinei generacions.
 
 
 
 
Laurenç Revèst
 
 
 

NEYTON, André. Il fallait être fou. Edition Les cahiers de l'égaré, 2021. 206 paginas. 15 èuros.