Dins lu ans 1950 un tèrç de la populacion parlava un dialècte occitan, qu’entendiavam quin que sia l’endrech ont poguessiam anar A la Facultat de Letras de Niça i creèri lo primier doctorat d’estudis occitans Occitània es victima de la sieu istòria pròpria Pensi que cau abordar toi lu problèmas d'Occitània dins la sieu globalitat Considèri que fòra lo regrelh de l’escritura tot lo demai es que folclòre permetent a l’estat d’amusar lo pòble emb li relíquias d’una cultura populara Dins li corts d’escòlas èra escrich en francés: “Je ne crache pas dans la cour de l’école et je ne parle pas patois” (“Non escupissi dins la cort d’escòla e non parli patés”) La solucion passa per lo mestritge dei mèdias e per una aculturacion dei populacions “Au país d’Occitània, lu òmes, ont son?”

Pau Castela, professor de l’Universitat de Niça-Sofia-Antipòlis a la retirada, president fondador de l’Institut d’Estudis Niçards, autor d’obratges divèrs coma Occitanie terre conquise, un cas de sous-développement dans l’Europe industrielle; De Nikaïa a Acropolis; Occitanie, histoire d’une aliénation; Nice capitale historique; fins au sieu darrier libre Histoire du paysage niçois, de la campagne à la ville; es un intellectuau important per Occitània en generau e per l’espaci èst-occitan en particular.
 
Gaire entrevistat, siam anats au rescòntre d’aquel actor discret mas eficaç de l’occitanisme.
 

Coma vos venguèt l’interès per l’occitan?
 
Siáu niçard despí 80 ans e aguèri l’astre d’èsser elevat dins una familha que practicava lo bilingüisme despí mainat. Quora èri jove, poguèri parlar niçard embai mieus camaradas de classa a l’escòla comunala coma au licèu. Portèri interès a la civilizacion occitana dau temps dei mieus estudis superiors. Mas mon paire Pau-Francés Castela, escrivan e teatrista qu’èra amic de nombrós felibres lengadocians, provençaus e niçards, m’avia educat dins lo recòrd de l’epopèia catara e dei sieus consequéncias. En lo 1923 participèt a la fondacion de la revista literària bilingüa occitan-francés Septimanie, basada a Narbona, coma secretari generau, emb Pau Duplessis de Pouzilhac coma director e Andrèa Bertuguière de Gorgot coma capredactritz (revista pareguda fins au 1940 emb una autra còla de redaccion après lo 1930). Pi, partent dau 1926, s’ocupèt de la revista Mediterranèa publicada entre Provença, Niça e la Gavotina (pareguda dau 1926 au 1940). Dins aqueli doi revistas participavan de nombrós escrivans occitans. Lu amics de mon paire èran Max Roqueta, Joan Camp e d’autres qu’escrivian dins li doi lengas. A l’epòca li relacions embai autres escrivans èran essencialament epistolari. Èra parier emb d’artistas dei talents multiples ò d’autors coma Gustau-Adòlf Mossa, Enric Bosco, Juli Eynaudi, etc. Per nòta, Pau Albarèl dediquèt un bèu poèma a mon paire per lo sieu maridatge.
 
 
Perqué aver causit la via de l’ensenhament e non una autra via professionala ont si pòu trabalhar en lenga occitana?
 
La vocacion per l’ensenhament non s’explica, e dins lu ans 1950 ben pauc de gents si pauavan lo problèma de la recèrca d’un mestier ont si podia parlar occitan. Un tèrç de la populacion parlava un dialècte occitan, qu’entendiavam quin que sia l’endrech ont poguessiam anar.
 
 
Coma devengueriatz professor a la Facultat de Letras de l’Universitat de Niça-Sofia-Antipòlis? Agueriatz d’autri responsabilitats (associativi, culturali) e qué ensenhaments tiratz d’aqueli activitats?
 
Professor agregat au licèu de garçons de Niça —licèu qu’avia ancara la fortuna de non s’apelar “Massena”— pi doctor d’estat, passèri a la Facultat de Letras de Niça ont ensenhèri per trenta ans la geografia umana pi la civilizacion occitana. I creèri lo primier doctorat d’estudis occitans, que devenguèri pi doctor. A partir dau 1980, reorganizèri e creèri una filiera completa en occitan en estrecha relacion emb la còla ensenhaira de Montpelhièr, pi emb toi lu ensenhaires de l’ensenhament universitari de l’espaci occitan emb cu avii montat un projècte (avortat) de laboratòri de recèrca panoccitan. Vint ans de temps pilhèri la direccion de la revista Òc au moment que si pauavan d’un biais novèu lu problèmas de la sobrevivença de la lenga (espèrs decebuts per lo mitterrandisme, emb li promessas non tengudi dau discors de Mitterrand a Lorient en lo 1981); e en contacte emb toi lu escrivans occitans (quina que sia la sieu sensibilitat) pilhèri consciéncia de la poténcia dei estructuras d’estat per faire obstacle a la sobrevivença de la practica de la lenga. Ben denant que foguèsse evocada la Carta Europèa dei Lengas Regionali ò Minoritari, constatèri que la tròp vasta estenduda geografica e l’istòria complèxa d’Occitània èran d’obstacles insuperables a un prefond renovelament de la practica de la lenga, mentre que de regions mai pichoni coma Còrsega, lo Bascoat, Bretanha ò Alsàcia èran soleti capabli d’acampar una sinergia pron eficaça per mantenir una potenta cultura especifica. Occitània es victima de la sieu istòria pròpria coma m’esforcèri d’o demostrar dins un libre dau títol evocator: Occitanie, histoire d’une aliénation. Per sauvar una lenga e una cultura dins lo mond modèrne, cau dispauar de potents mejans mediatics (television, ràdio, premsa), situacion qu’Occitània non aprofechèt jamai.
 

Sus l’ensems de la tèrra, lu espacis de cada nacion son inegaus. Occitània ò Catalonha non son dau mesme espandi geografic que Bretanha ò lo Bascoat. Que pensatz dau corrent politic occitan que prepaua de far Occitània “tròç a tròç”? Valent a dire que dins un primier temps cada region occitana desvolopa la sieu autonomia en foncion dei sieus capacitats, de la sieu velocitat e dau sieu terren sociau per far renàisser la cultura occitana (la Vau d’Aran, lo Comtat de Niça ò Bearn non an la mesma dinamica que Velai, lu Escartons ò Carcin). Tot aiçò en gardar de fòrts ligams culturaus interregionaus. Dins un segond temps, lu politicians occitanistas fan ligam per reünir lu País d’Òc dins una estructura sopla, una Occitània federala, devenent independenta se lu occitans o vòlon. Es lo cas per d’autri nacions sus lo camin de l’autonomia pi de l’independéncia coma lu País Catalans. Li fòrças regionali son diferenti entre lo Principat d’Andòrra —estat independent e membre de l’Organizacion dei Nacions Unidi—, lo Principat de Catalonha qu’es sus lo camin de l’independéncia, li Illas Baleari, lo País Valencian ò ancara l’Aragon de l’èst catalanofòn.
 
Occitània es coma França: “una e indevesibla”! Pensi que cau abordar toi lu problèmas dins la sieu globalitat. Perque se fraccionam Occitània en pichins territòris, li fòrças exteriori auràn tròp de facilitats per impauar la sieu lei.
 
 
Despí lo principi de la vòstra carriera fins a ancuei, quini evolucions notabli i aguèt concernissent la vivacitat de l’occitan?
 
Considèri que fòra lo regrelh de l’escritura —mas quina es l’importància dau sieu lectorat?— tot lo demai es que folclòre permetent a l’estat d’amusar lo pòble emb li relíquias d’una cultura populara.

 
Perqué e coma si creèt lo “Departament d’Occitan- Lenga d’Òc” a la Facultat de Letras de l’Universitat de Niça-Sofia-Antipòlis e coma evolucionèt?
 
Non ai de jutjar de l’evolucion d’un departament que la facultat vorguèt jamai crear dau temps dei quinze annadas que quasi 600 estudiants frequentèron lo nòstre laboratòri a toi lu gras de l’ensenhament universitari. Lu febles efectius actuaus parlan de per elu.
 
 
Coma veètz l’impacte de la vòstra accion e dau vòstre ensenhament au nivèu de la practica de la lenga per la populacion de la vòstra region?
 
La formacion dei professors e lo dinamisme que ne pòdon faire pròva —dins la mesura que s’implican realament dins d’accions culturali— son lu solets gatges dau manten d’una practica lingüistica destinada malastrosament a s’afeblir fauta de locutors permanents.
 
 
Fòra l’ensenhament, parlatz occitan emb la vòstra frema e lu vòstres enfants au quotidian?
 
Non siáu d’una generacion victima dei ussars negres (“hussards noirs”) de la republica. Dins li corts d’escòlas èra escrich en francés: “Je ne crache pas dans la cour de l’école et je ne parle pas patois” (“Non escupissi dins la cort d’escòla e non parli patés”).
 
 
Quin avenir a tèrme mejan per la lenga occitana? Que cau faire ò non faire per cambiar la situacion? Quini vias possibli?
 
La solucion passa per lo mestritge —non projectable per aüra— dei mèdias e per una aculturacion —impossibla— dei populacions allogèni vengudi majoritari dins li vilas e de mai en mai dins l’espaci rurau.
 
 
Coma veètz lu equilibris entre lu divèrs actors culturaus, politics e institucionaus que tractan de la lenga occitana au nivèu internacionau, nacionau, regionau e comunau? Quini son li sieus fòrças e feblesas?
 
Non pòu èstre question d’equilibri. Toi lu poders institucionaus a toi lu nivèus de la ierarquia administrativa e politica entretenon l’illusion d’una defensa de la lenga nòstra en sabent que lo temps juega en la lor favor. En comparason, consideratz coma lo sistèma dei multinacionalas sostengut per lu politicians capitèt de faire desaparéisser la classa païsana en mieg sègle. Manca a l’occitanisme lo menaire capable de dominar lu partiments intèrnes e de bofar un vam de novelum. Cu imitarà lu catalans? Citi sovent la formula d’Ives Roqueta: “Au país d’Occitània, lu òmes, ont son?”
 
 
 
Laurenç Revèst