Dins lo 20n anniversari de l’Euroregion Pirenèus-Mediterranèa, celebrat a Barcelona lo 7 de novembre passat, avèm rescontrat lo jove escrivan galèc Vicente Vázquez Vidal e avèm parlat amb el.

D’en primièr, cossí te sès sentit en tot representar los joves de l’Euroregion Galícia-Nòrd Portugal dins un eveniment coma lo 20n anniversari de l’Euroregion Pirenèus-Mediterranèa a Barcelona?

Foguèt una experiéncia plan instructiva. D’un caire, per la possibilitat d’escotar los testimoniatges de çò que s’es a far dins d’autras euroregions, e d’autre caire, per la possibilitat de se connectar amb de personas d’autras regions d’Euròpa qu’ajan de projèctes e de sinergias plan similaras a las nòstras. Me foguèt tanben de grèu l’abséncia d’un jovent o joventa per representar la partida nòrd de Portugal, per tal de miralhar melhor la diversitat dins nòstre euroregion.
 

En general, diriái que son fòrça pauques los territòris monolingües dins lo Mond e que lo plurilingüisme es mai la nòrma que l’excepcion

As agut d’experiéncias internacionalas divèrsas, coma de sojorns a Lion, en Arkansas e a Nancí. Cossí creses qu’aqueles sojorns an influenciat ton vejaire sus la cultura e las lengas?

Foguèron totas d’experiéncias plan divèrsas e, en mai d’aquó, dins de moments plan formators de ma vida. A Lion, rescontrèri de personas que temptavan de promòure l’arpitan (francoprovençal), que se tròba dins una situacion plan critica. En Arkansas, trabalhèri al près de la professora Linda Jones, qu’organiza dempuèi d’annadas de programas per que lo cherokee siá ensenhat dins aquela universitat. A Nancí, s’ausís pas pus lo lorenc, e se cal anar luènh dels centres urbans per ausir los darrièrs parlaires, mas pas gaire luènh, trobam l’alsacian o lo platt. Pasmens, l’experiéncia mai instructiva foguèt mon erasmus a l’Universitat de Leipzig, ont existisson de pòstes de legeires de galèc, catalan e basco. Trobar ma pròpria lenga mairala tan luènh foguèt un vertadièr plaser. En general, diriái que son fòrça pauques los territòris monolingües dins lo Mond e que lo plurilingüisme es mai la nòrma que l’excepcion. En realitat, son plan pauques los païses dins lo Mond ont se parla una sola lenga. Tre que se comença d’enquistar un pauc, se tròba de personas o de grops socials que, siá per de rasons migratòrias, siá de substrat, comunican en d’autras lengas.

La creacion dels estats-nacion modèrnes jos l’eslogan erronèu qu’un estat deu èsser una sola nacion, aver una sola cultura e una sola lenga, a creat una situacion d’abandon per tota lenga que corresponda pas a aquela causida pel projècte nacional

Coneisses l’occitan e sa situacion?

Veni d’una formacion universitària en filologia, e aital soi mai familiarizat a l’importància de l’occitan dins lo panorama medieval europèu. Del meteis biais que lo galèc-portugués a diferentas epòcas, foguèt una de las lengas literàrias prestigiosas, e i a de tèsis qu’indican que cèrts elements del repertòri galèc an lors originas en los trobadors occitans. En Galícia, coneissèm los cants d’aqueles trobadors, en partida gràcias a las traduccions de Darío Xohán Cabana. Coma dins lo cas del galèc, la creacion dels estats-nacion modèrnes jos l’eslogan erronèu qu’un estat deu èsser una sola nacion, aver una sola cultura e una sola lenga, a creat una situacion d’abandon per tota lenga que corresponda pas a aquela causida pel projècte nacional. Actualament, la situacion inegala de l’occitan se manifèsta per diferents grases d’oficialitat en foncion de l’estat en question (França, Itàlia, Espanha): dins l’estat espanhòl, gaudís d’una situacion melhora que dins l’estat francés, malgrat que cobrisca un territòri lingüistic fòrça mai pichon. Pasmens, existís una fòrta diglossia que favorís tant l’espanhòl, l’italian o lo francés, respectivament, dels dos costats dels Pirenèus e dels Alps. Per tornar a la poesia, fa qualques annadas, aguèrem l’astre d’escotar Aurélia Lassaque recitar d’unes de sos poèmas en occitan pendent lo festenal Poetas Di(n)versos a La Coronha.

Per que ieu pòsca exercir mos dreches lingüistics, las institucions devon complir lors devers e fornir als parlaires un quadre ont aqueles locutors pòscan viure normalament sens èsser obligats de cambiar de lenga

Dins ton parladís a l’anniversari de l’Euroregion, mençonères que “la conservacion es per las boitas de sardas”, que cal que las lengas sián vivas, e non pas las preservar dins un musèu. Es justament çò que l’estat francés voldriá far amb l’occitan en lo reconeissent pas coma lenga oficiala mas en lo declarant “patrimòni de la Republica”. Quinas accions concretas creses que nos caldriá far per far viure las lengas minorizadas dins la vida vidanta?

L’expression de la boita de sardas es plan utilizada en Galícia per illustrar precisament aquel apròchi erronèu de la question de la politica lingüistica. Quand parlam d’aquelas questions tan transversalas e qu’afèctan tant de domenis de la vida de las gents, puèi que las questions lingüisticas son a l’encòp plan intimas e plan publicas, fa besonh de las tractar amb de metafòras que miralhen clarament çò que nosautres volèm exprimir. Godard auriá dich aquò: cal confrontar d’idèas imprecisas amb d’imatges clars. Las lengas son un patrimòni del pòble que las parla, aquò degun o discutís pas. Mas son pas solament aquò. Lo fach que fagan part del patrimòni significa pas que devon èsser tractadas coma d’òbras d’art a expausar dins un musèu: de vestigis del passat, inaccessibles e, fin finala, inutils dins la vida vidanta. N’es pas aital. Dins aquel sens, l’occitan es pas lo cendre d’un fuòc qu’es ja atudat, es un fuòc que cal manténer alucat. Las lengas vivas contunharàn de viure tant que lors pòbles las parlaràn e, per que lors pòbles las parlen, cal que las institucions garantiscan que lors locutors las pòscan utilizar normalament dins totes los domenis de lor vida. La creacion literària e artistica es un d’aqueles domenis, de segur, mas las gents an de realitats e de besonhs materials mens poetics: anar a la banca, èsser pres en carga per un mètge que parla (o almens compren) la lenga, estudiar la fisica e la quimia al licèu, pagar d’impòstes, accedir a l’informacion sus Internet, anar al supermercat e, quitament, èsser perseguit en justícia dins la lenga que parlan. En definitiva, los dreches e devers lingüistics se configuran d’un biais complementari: per que ieu pòsca exercir mos dreches lingüistics, las institucions devon complir lors devers e fornir als parlaires un quadre ont aqueles locutors pòscan viure normalament sens èsser obligats de cambiar de lenga.

L’avenidor del galèc o de l’occitan passa evidentament per la transmission intergeneracionala de la lenga dins las familhas, un procès dins lo qual las escòlas mairalas e l’escòla jògan un ròtle fòrça important

As agut dich en d’autras escasenças que te preocupan los dreches lingüistics. Cossí veses lo futur del galèc e d’autras lengas minorizadas coma l’occitan?

L’avenidor del galèc o de l’occitan passa evidentament per la transmission intergeneracionala de la lenga dins las familhas, un procès dins lo qual las escòlas mairalas e l’escòla jògan un ròtle fòrça important. Las nòvas tecnologias e Internet, lo fach qu’existisca de contengut variat en aquelas lengas, e lo fach que s’adreiçar a l’administracion en aquelas lengas siá de bon far e non una complicacion suplementària, son tanben de factors importants. Cal pas sosestimar los neolocutors, las personas que, malgrat que sián pas de locutors natius d’aquelas lengas, son interessadas e començan de las aprene. Es important d’explicar als parlaires de tota autra lenga qu’aprene lo galèc o l’occitan permet d’aver una melhora relacion amb lo territòri d’aquelas lengas, de far part del pòble, de melhor comprene una cultura e una faiçon d’interpretar la realitat tan valida, rica e modèrna coma quina autra que siá. En tèrmes de santat, es tanben provat que parlar mantuna lenga preven l’aparicion de malautiás neurodegenerativas. Mai especificament, dins lo cas del galèc, las darrièras enquistas suls usatges lingüistics en Galícia mòstran una diminucion del nombre de locutors, en particular demest los mainatges. Aquò es preocupant.

Parlem de ta trajectòria literària. Quines subjèctes o inquietuds son constantas dins tos libres, coma Ani(vers)ario e Os afluentes?

Ani(vers)ario foguèt mon primièr libre e senti fòrça afeccion per el. Dins aquel libre, son exploradas las diferentas facietas d’una solitud que se poiriá qualificar de “generacionala”, amb un usatge de la lenga quotidiana, sens artificis e sovent en recorrent a l’umor. Os afluentes es una òbra jos forma d’aforismes, e data de l’epòca ont viviái a Lion, una vila ont dos rius se jonhon e, coma dins una relacion de parelh, i a de còps un que desapareis per balhar son cors, son aiga, a l’autre. Aquò m’a totjorn paregut plan trist e plan poetic, que lo Sòna se jonga al Ròse e, aquí, desaparesca completament per se liurar al Ròse.

As ganhat divèrses prèmis, comprés lo recent Prèmi Nortear amb Profundo sem nome. Nos poiriás parlar d’aquel relat e de çò que significa per tu aquela reconeissença?

Lo prèmi Nortear de l’Euroregion Galícia-Nòrd de Portugal es estat plan important perque gràcias a el, mon òbra es tanben arribada en Portugal. Ai escrich Profundo sen nome coma un dialòg entre un paire e un filh defuntat, dins lo qual la relacion, precària e distanta entre los dos, recep una nòva escasença de se tornar escriure. Dins aquel dialòg, los remembres partejats son reviudats e modificats al lum de çò que foguèron pas jamai estats capables de se dire l’un a l’autre. La familha m’interèssa fòrça coma aquel luòc ont se produtz de causas meravilhosas, mas tanben òrras.

Ton darrièr prèmi amb O conto da leiteira te confirma coma una de las voses joves de la poesia galèga. Quines projèctes literaris as dins l’avenidor?

O conto da leiteira foguèt premiat en mai de 2024, mas es una òbra escricha fa ja qualques annadas, pendent las èrsas del coronavirus. Dempuèi alara, ensagi de me virar cap al roman o al raconte cort, malgrat que dins mas relecturas de çò qu’escrivi dempuèi aquela epòca, tot me semble insuportablement poetic, coma se costèsse fòrça de me destacar de las formas liricas e de passar a la pròsa.

Ai l’intuicion que los rets socials e los nòus gorós de l’entrepreneiriat, la cultura de l’hustle, los gymbros, de còps amb de discorses pròches de la misoginia e del racisme, poirián èsser a l’origina d’aquelas actituds antidemocraticas

A mai d’èsser escrivan, sès tanben professor de lenga e literatura. Quines valors o concèptes te semblan essencials de transmetre als joves?

Existisson d’enquistas recentas menadas al près de las generacions novèlas que mòstran la manca d’acceptacion de las valors democraticas en los mai joves, en particular en los òmes. Mai de quatre parts dels sondats tres afirman preferir “dins cèrtas circonstàncias, l’autoritarisme a la democracia”. Son d’idèas plan perilhosas, e me demandi qui n’es lo responsable. Imagini que lo problèma es immensament complèxe, mas ai l’intuicion que los rets socials e los nòus gorós de l’entrepreneiriat, la cultura de l’hustle, los gymbros, de còps amb de discorses pròches de la misoginia e del racisme (e que veson dins las avançadas progressistas e feministas una menaça per lors privilègis), poirián èsser a l’origina d’aquelas actituds antidemocraticas. Aimariái que los joves de uèi aguèssen accès a de modèls mai sans e a d’idèas mai nòblas e tolerantas.

Coma persona qu’a ensenhat dins desparièrs païses, quin creses qu’es l’enjòc màger pertocant l’ensenhament de las lengas a de joves dins de contèxtes divèrses?

Dins l’imaginari de fòrça gents, existís la cresença que i a de lengas de primièra division e de lengas de segonda division: de lengas internacionalas amb de milions de parlaires que servisson al comèrci e a l’especulacion amb las criptomonedas, e de lengas mai pichonas que servisson per parlar amb los pepins, pel vilatge. Las lengas existisson per que las gents comuniquen; al regard d’aquò, totas son tant eficaças. L’anglés complís son prètzfach comunicatiu tan plan coma lo catalan o lo breton. Lo francés, per exemple, es una lenga fòrça importanta a l’escala mondiala, amb de milions de locutors, mas tot aquò es, en granda part, degut a un fenomèn mens gloriós sonat lo colonialisme. Darrièr lo nombre de locutors d’una lenga, i a quasi totjorn una istòria violenta que cal despassar uèi. Quand nos lançam dins l’aprendissatge d’una lenga, sovent o fasèm motivats per de cresenças (fòrça d’entre elas ligadas a de questions economicas o de mercat) que, tristament, correspondon pas a la realitat. Puèi, pertocant las lengas romanicas, considèri qu’es plan important de formar e d’informar las gents sus la facilitat de l’intercompreneson entre elas e sul fach qu’un minimum d’investiment de temps per aprene una d’elas nos balha de resultats gaireben immediats. Al regard d’aquò, recomandi vivament lo trabalh de Carlos Valcárcel sus l’interlingua e sa cadena Instagram, @orlophe_interlingua.

Vos aconselhi de conéisser l’autre dins son espandida, lo pròpri dins sa prigondor, e d’ajudar tanben a portar las sacas de corsas als vesins

Fin finala, quin conselh donariás als joves occitans qu’an d’inquietuds culturalas o literàrias similaras a las tiás?

Lor recomandi que cèrquen d’explorar l’espandida del Mond e las innombrablas faiçons qu’a de se manifestar (e aicí parli pas unicament de viatjar, çò que pòt tanben èsser problematic d’un ponch de vista environamental, mas de nos raprochar de faiçon mai estrecha e intensa del territòri dins lo qual vivèm, e del qual nos aprocham sovent coma toristas). Parli de s’aprochar amb curiositat e respècte de las diferentas faiçons que las gents an de se religar a la realitat e que pòdon èsser tan validas coma la nòstra, çò qu’es uèi relativament facil gràcias a la tecnologia. En definitiva, vos aconselhi de conéisser l’autre dins son espandida, lo pròpri dins sa prigondor, e d’ajudar tanben a portar las sacas de corsas als vesins.

Per acabar, se vòs, nos poiriás contar qual es La Bisonte?

La Bisonte es ma cadena YouTube e Instagram (@la_bisonte), es mon autre “ieu” del mond de l’espectacle. Fa qualques annadas, i aguèt un moment dins ma vida ont sentiái que mon trabalh coma professor, poèta e universitari preniá tròp de plaça e qu’aviái besonh de canalizar ma creativitat d’una faiçon diferenta. Calle 13, lo grop de musica urbana de Puerto Rico, l’exprimiguèt fòrça plan dins l’una de sas cançons mai dançadas: “Cambia esa cara de seria / Esa cara de intelectual, de enciclopedia” (Càmbia aquela cara de seriosa / Aquela cara d’intellectuala, d’enciclopèdia). La Bisonte es donc un pauc una cantaira de vaudevila en pichona forma, una devinaira, aquela tanta que beu un pauc tròp pendent los repaisses de familha, mas sustot es qualqu’un que ditz amb umor e ironia çò que ieu pòdi pas o soi pas capable de dire.