L’aviá doas lengas dins nòstre parlar quotidian familiau mai en realitat ne’n fasiá qu’una per nautrei Ai publicat vira-torna 1160 cronicas en provençau entre 1983 e lo 1r de genier de 2010 L’audiéncia per aqueleis emissions siguèt dau 25% e de còps mai lei promiers ans... tant qu’a París s’èran pensats que l’estatistica èra estada mau facha! En 84 ai intrat dins la còla de Vaquí, puei en 1991 m’es estat prepausat de participar a l’urosa aventura de Midi 3 nomenada puei Midi Méditerranée Siáu estat lo promier capredactor e un dei paires d’Aquò d’Aquí que va plan-plan sus sei 30 ans e que cadun tròba ara sus la tela Se de mond comprenon encara lo provençau a Ròcabruna, siam pas mai de 20 per lo parlar cada còp que l’ocasion si presenta Lei promiers responsables son lei ròcabrunencs que tre leis annadas 20 an chausit de parlar francés ai nistons

 
 
Andrieu, cu siás?
 
Andrieu Abbe (1944) d’una familha païsana de Ròcabruna (Var). Mon paire aviá aprés lo francés a l’escòla e parlava provençau amb ma maire, mai avián chausit de parlar francés a mei sòrres ainadas, puei amb ieu. L’aviá doas lengas dins nòstre parlar quotidian familiau mai en realitat ne’n fasiá qu’una per nautrei. A faugut qu’aguèssi un trentenau d’ans que mei parents consentèsson de parlar provençau amb ieu; aviáu dich qu’aquò mi podriá servir dins mon mestier, per donar de pes a ma demanda. Avèm puei pus jamai parlat francés ensems.
 
Après lo regiment, ai chausit una malaisada dobla activitat: trabalhar amb mon paire sus lo vinhau familiau e córrer lo mond a la mòrta sason amb l’idèa de vendre de fòtos per pagar lei viatges. Viatjar m’agrada encara fòrça maugrat lo vielhum que m’aganta. A l’epòca, la fin deis ans 60, que lei libres passavan d’una illustracion blanc-negre a la color, faguèri ma traucada dins lo mestier de fotograf-illustraire. Ai barrutlat un pauc d’en pertot. De jornaus puei m’avián demandat de tèxtes per acompanhar mei fòtos e plan-plan ai escrich per la pressa de Chrétiens dans le Monde Rural(Agri7, Clair Foyer, Ruralies...) puei per L’Agriculteur Provençal ente, en mai dau francés, ai publicat vira-torna cronicas en provençau entre 1983 e lo 1r de genier de 2010...
 
Tot aquò m’aviá permés d’obtenir ma carta de jornalista e es ansin qu’ai tombat dins “l’occitanisme de mestier” en 1983. A Marselha, lei sindicats de jornalistas s’èran planhuts que lo cronicaire en provençau, que parlava dins l’encastre dau programa d’informacion, èra pas jornalista e qu’aquò èra pas normau. En urgéncia m’èra estat demandat de remplaçar Andrieu Ariès abans que la dicha cronica siguèsse suprimida.Cinc collègas, felibres e occitanistas, avián intrat elei a la ràdio per lei programas “magazine” que demandavan pas una carta professionala. En 1985, que començavi de ben conéisser lo mestier de la ràdio, avèm totei partit, levat un de l’esquipa. Tirariá tròp de lòng de dire lo perqué de nòstra fugida, es pas lo subjècte dau jorn.
 
D’aqueu temps, Radio France Provence e France 3 èran dins la mesma bastissa pròche lo Velodròm. En 84 ai intrat dins la còla de Vaquí que Miquèla Bramariá bailejava, puei en 1991 m’es estat prepausat de participar a l’urosa aventura de Midi 3 nomenada puei Midi Méditerranée. Sampiero Sanguinetti aviá vougut que l’occitan aguèsse sa plaça dins un programa en francés, aquò èra una avançada extraordinària. Aviáu doas casquetas aquí dins, coma Joan-Pèire Belmon. Aquela de “productor” de l’emission, es a dire aguer la responsabiltat de 5 programas de 25 minutas dau diluns au divendres; e aquela de “picapebre”, cronicaire per doas minutas au mitan de l’emission, en òc amb un peçuc de francés. Exercici fòrça malaisat per aquelei que va vòlon ben faire. Es çò que m’a lo mai interessat dins mon aventura audiovisuala. L’audiéncia per aqueleis emissions siguèt dau 25% e de còps mai lei promiers ans... tant qu’a París s’èran pensats que l’estatistica èra estada mau facha!
 
Aquí tanben sariá tròp lòng de contar lo detalh deis eveniments, que l’afaire siguèt complicat e de còps dolorós. La direccion a París decidiguèt en 2000 de donar nòstre temps d’antena a l’informacion. Èra la fin de de Midi Med’. Ai trabalhat per Vaquí dos ans de mai e en 2002 la direccion de France 3 mi prepausèt d’anar pintar de gàbias pus luenh per quatre sòus d’estrena. Consentiguèri amb la satisfaccion de laissar plaça en una joina.
 
 
Perqué e coma escriure en occitan?
 
Per escriure en occitan —dialècte provençau maritim—, aviáu chausit la grafia dicha de Cucuron de mon amic Alan Bathélémy, grand saberut, agregat de gramatica. Una grafia classica simplificada que mi semblava mai aisada per lei legeires de L’Agriculteur Provençal. Dirai que l’ortografia es pas per ieu una prioritat. Patissèm pron dau colhonitge de l’ortografia francesa e avèm agut tòrt de tombar dins lo mesme trabuc amb l’òc.
 
Per lo parlar a la ràdio e a la television aviáu chausit de gardar aqueu de ma familha e de mon vilatge en assajant de lo rendre comprensible per totei leis ausidors. A Ròcabruna ges si pronóncia “ié”. Aviáu chausit de dire “ges” a l’antena per èstre comprés d’en pertot.
 
Aviáu chausit tanben de prononciar leis r clars, lo r banhat varés que fa d’un ara un “ala” (quasi) pòu mau endralhar leis ausidors.
 
Impossible ailàs de contentar lo mond! Un dimenge de 1985, mon vesin Pau Galfard mi ditz “Ai regardat Vaquí ièr, es pas mau mai tu parlas pas ben coma nautres, es l’occitan que parlas?” Un pareu de jorns pus tard, a Marselha un collèga mi ditz: “Ton maritim varés es tròp particular, deuriás adoptar un parlar pus estandard a l’antena. Oblides pas que nos captan fins a Montpelhièr e Valença.” Qué que diguèssi escapavi pas ai criticas.
 
 
E lei dardenas?
 
En 1989, ai abandonat l’agricultura, en sachent qu’interessava pas mon enfant per la seguida. Èri pròpri cuech de fatiga. En 1991, ai degut laissar de caire mon activitat de fòto e de pressa escricha, ai gardat que la cronica en òc de L’Agriculteur Provençal. Pasmens aviáu agut d’òbra per faire la traucada dins aquelei mestiers e tot aqueu benefici es estat perdut. La television preniá l’equivalent d’un temps complet e voliáu pas amolonar leis oras de trabalh. Per lei dardenas, aquò a gaire chamjat lei cauvas. Si ganhava la vida a la tèle coma la ganhavi abans. Per la qualitat de vida èra pas parier. Jornalista pigista èri mon mèstre, menavi mon barquet coma mi conveniá. A la television èri dependent d’un fum de mond, pres dins un salabre ente eriam totei de favolhas... Encuei regrèti d’aguer vougut bessonar trabalh e militantisme per assajar de faire avançar la reconquista occitana. Ai perdut de temps, d’energia e d’illusions. Avèm tornat a la situacion de 1982 a la television regionala. Encuei l’a pus ges de plaças per de joines que voudrián faire son mestier en òc dins lo servici public de l’audiovisuau.
 
Mi rèsta una satisfaccion pasmens. Siáu estat lo promier capredactor e un dei paires d’Aquò d’Aquí que va plan-plan sus sei 30 ans e que cadun tròba ara sus la tela. Aviáu prepausat aqueu nom per sa sonoritat japonizanta. Aquò d’Aquí sariá kachikochi (dins un torneg sumo es aqueu qu’a mai de victòrias que de desfachas) .
 
 
Militant encara?
 
Ai intrat dins lo movement occitan gràcias a Danieu Daumàs, a la debuta deis ans 70. L’ai seguit a la Bugada. A Lucha Occitana, puei au Partit Occitan, ai empegat d’afichas mai jamai aguèri de responsabilitats dins aqueleis organizacions.
 
Dempuei 1980, organizi amb un pareu de collègas una conferéncia mesadiera en occitan a Ròcabruna. Ne’n siam ara a 350; la fina flor de l’occitanisme e dau Felibritge es venguda parlar davant lo public dau “Comitat d’Estudis Provençaus”. Lei conferenciers son sensibles a la qualitat de l’escota, an ges de besonh de faire d’apondons en francés. La manca de sòus nos permete pas de convidar d’amics de luenh. Restam entre provençaus. Lei subjèctes son mai que mai culturaus, mai economia, agricultura, actualitat son tanben tractadas.
 
Se de mond comprenon encara lo provençau a Ròcabruna, siam pas mai de 20 per lo parlar cada còp que l’ocasion si presenta. En 1980, quora avèm començat lei conferéncias, eriam mai de 1000. L’estat francés, l’escòla publica an de responsabilitats dins aquela cabussada... mai lei promiers responsables son lei ròcabrunencs que tre leis annadas 20 an chausit de parlar francés ai nistons, sensa que degun li aguèsse demandat. Vai comprendre.
 
Òsca la reconquista. Mon enfant vòu qu’aprengui lo provençau a mei tres felens. Passam pas mai de tres setmanas ensems dins l’an e en mai d’aquò rèstan a Montpelhièr ente lo parlar es pas ben-ben coma mon provençau maritim. Vòstrei conseus per mi despatolhar sarián lei benvenguts!
 
 
Fa pas mestier, mai per acabar nos vòs donar una recèpta ròcabrunenca?
 
Vaquí lo sausson que marida ametla e anchòia. Siam dins lo manjar aigre-doç qu’èra comun a l’Atge Mejan mai una raretat aquí encuei, levat per leis afogats de coïna vietnamiana. Mon tèxte es tròp lòng. Ai vougut respòndre ai demandas lo mielhs que podiáu. Anaretz pescar la recèpta sus la tela. Ne’n trobaretz mai d’una.
 
M’agrada gaire de parlar de ieu, auriáu preferit que quauqu’un m’entrevistèsse a l’orau [NDLR: l’entrevista fuguèt facha principalament per escrich].
 
 
 
 
Entrevista menada per Laurenç Revèst