Amb la reforma dels collègis que son a nos far passar en fòrça, me demandi ben çò que va venir lo nòstre ensenhament Uèi, me sembla que lo lectorat es mai sensible a la pròsa Tre l’atge de 15 ans, ai començat de me fargar una idèa del mond que lo vesiái voide de Dieu E ma civilizacion èra occitana… coma o èra, fin finala, la lenga del mieu papet quand parlava sorisent a ma mameta qu’amava tant Lo concèpte de “nacion occitana” non m’es util que tre qu’òm ensaja de m’impausar una “nacionalitat francesa” Vesi lo futur de la lenga occitana coma lo d’una lenga modèrna, dispausant d’una version generala per tot çò que tocarà los tèxtes oficials e sabents Cal parlar occitan als joves, tre lo brèç De l’actualitat, reteni qu’un president elegit pel pòble, Artur Mas, que demanda a son pòble son vejaire, es assignat en un simulacre de justícia per aver gausat demandar son vejaire al sieu pòble que l’aviá lèumens mandatat electoralament per o far

Se vos volètz presentar?
 
Soi nascut dins una familha establida a Tolosa, al mièg dels ans 60 del sègle XX, una familha d’obrièrs que s’enrasigava entre Albigés, Carcassés, Rasés, Armanhac, Coseran e Quercòrb. Aquesta diversitat es naturala dins las ciutats modèrnas… Vos anaretz causir un biais precís de parlar e d’escriure dins una forma o una autra d’occitan local quora avètz d’aujòls tan diversificats! De tot biais, la lenga occitana non m’es pas estada transmesa activament. Mas del costat de la maire, venguts de la Val d’Aude, mos aujòls se parlavan d’amor e de complicitat, e juravan tanben en occitan. Aquò m’a degut, al pus mendre, banhar lo còr e l’aurelha. Per aprene la lenga, m’a calgut ça que la encontrar los libres, los escrivans, los cantaires, de grands davancièrs dins lo militantisme, coma Andrieu Lagarda, Alina Dupuy, Clàudia Perdriel, que tenián la permanéncia militanta del CRÈO de Tolosa e, mai que mai, lo bon Jacme Taupiac que fasiá professor pels adultes dins la meteissa ciutat.
 
 
Quina es la vòstra profession?
 
Incitat e motivat per Gilabèrt Mercadièr, tre la debuta e per longtemps, fau professor de lenga e de cultura occitana, despuèi 1992. A l’ora d’ara, o fau per la val bassa d’Arièja, al sud de Tolosa, al nòrd de Pàmias, dins un canton de país que las gents li dison Tèrra Fòrt, plaçat entremièg Volvèstre e Lauragués. Subre cèrtas mapas, lo vesi de còps nommat Panadés, tanben. Las causas son plan imprecisas subre aqueste punt e o regrèti. E mai siá ieu nascut a Tolosa, e mai aja ieu viscut fins a l’atge de gaireben quaranta ans, aquela ciutat, per l’evolucion del còst del sieu immobilièr, m’avent fotut literalament a la pòrta, me senti, de còr, plan mai audenc, comengés, ariegés que non pas tolosan. Mos escolans, eles, venon d’un pauc pertot e ne soi encantat. Los escolans que son del país, lo mai clar del temps, causisson d’estudiar lo latin o non prenon cap d’opcion. Amb la reforma dels collègis que son a nos far passar en fòrça, me demandi ben çò que va venir lo nòstre ensenhament. Son mieunas tanben las ànsias e las interrogacions de la FÈLCO e de la FLARÈP.
 
 
Donatz dins l’escritura, tanben. Qu’avètz publicat?
 
Despuèi 1991, ai publicadas fòrça causas dins las revistas Gai Saber, Òc, e mai, un temps, Reclams. Mas ai publicats de libres, tanben. Son sortits de recuèlhs de poèmas coma Filh del Cèrç - Naissença, en 1995, Cant del Cèrç 1 - Musicalas, en 1995 tanben, La crida, en 2003, Atlàs londanh, en 2006, L’arbre de mèl, en 2010, Fòc als uèlhs ai set de brasas, en 2013 e, la meteissa annada, al meteis editor, Lai ont non l’esperavas pas. Dins aicestes dos darrièrs recuèlhs se pòdon descobrir tanben mos dessenhs, generalament simbolistas. Son pareguts de libres de pròsa: D’ara enlà, en 1999, recampa los dos primièrs tèrces d’una colleccion de novèlas, puèi La nuèit folzejada, en 2003, es un roman passat e publicat en catalan mercés al trabalh pacient e menimós d’En Manèl Zabala —escrivan barcelonin d’una sensibilitat plan vesina de la del grand Pere Calders—; enfin, Qualques balas dins la pèl en 2009 clava per ara mon trabalh de novelista. Ai participat tanben, amb d’autors de ma generacion, a dos manifèstes literaris (a Tolosa, Escrituras descobertistas, en 1996; e a Barcelona, Fora de text, en 1999). E mai se l’Acadèmia de Lengadòc m’a onorat del prèmi Godolin “per l’ensemble de mon òbra poetica”, çò que m’es estat fòrça preciós e encoratjant, o m’a atribuit per a pro pena un cinc del cent de l’ensemble de ma produccion poetica totala, çò mai clar estant tranquillament e per longtemps inedit… Uèi, me sembla que lo lectorat es mai sensible a la pròsa, çò que non fa de ieu un prosator considerable, mas ça que la plan mai considerat que non pas lo poèta que soi a de bon, coma o m’aviá totun declarat Bernat Manciet, critic despietadós e avisat, tre 1991. E ma practica poetica s’es agusada a la lectura menimosa dels vèrses de Renat Nelli, Max Roqueta, Josep Palau i Fabre, Maria-Mercé Marçal, Fernando Pessoa, Joë Bousquet e Pierre Reverdy. M’agrada mai que mai l’escòla subrerealista de Carcassona, publicada per Les Cahiers du Sud al mitan del sègle passat. Es pr’amor d’aquò qu’ai estudiadas l’òbra e la pensada del grand Nelli. Mon trabalh de tèsi es estat publicat en 2008, en omenatge al mèstre carcassonés. Mos editors son estats fins ara IDÈCO, Gai Saber, la revista Òc, Vent Terral e, mai recentament, TrobaVox. Que ne sián aquí mercejats calorosament.
 
 
L’escritura es la vòstra passion. N’avètz d’autras?
 
Los lectors del Jornalet coneisson un pauc ma passion per la fotografia. La musica ten tanben una granda plaça, un pauc la meteissa que la d’En Max Roqueta, que partejava amb ieu un autre interès, lo per la psicologia jungiana. A l’escòla de Jung, l’alquimia tradicionala a fòrça fegondat lo mieu imaginari. Dins una mesura mendre, lo cinèma (mai que mai italian) influéncia mon biais de contar en pròsa. Una autra passion, que l’aviatz endevinada, es la lenga occitana… e sa tèrra. A lor servici, ensagi plan umilament d’ajudar lo grand militant En Felip Carbona a la concepcion de la revista Gai Saber, una revista que li devi fòrça, coma o avèm vist. 
 
 
D’ont vos ven l’interès per l’occitan e la cultura occitana?
 
E mai s’aquò non es per agradar a totes (que d’aiçò, me’n chauti plan), ai servada de longa una sensibilitat a çò sagrat, a las religions en general, desveladas o pas, mai que mai al misticisme e, benlèu un pauc mai, al domeni crestian que lo coneissi logicament melhor. Mas i a plan longtemps que non ai cap mai de familha religiosa. Tre l’atge de 15 ans, ai començat de me fargar una idèa del mond que lo vesiái voide de Dieu —de l’idèa que me fasiái alara de Dieu—, estant que lo percebiái, aqueste mond, injust, crusèl, cèc, absurde e sorn. I vesiái lo mal sempre véncer, e i vesiái las gents voidas de tot escrupul, sens cap d’ombra de la mercé pus mendre, senhorejar e véncer en tota causa. Un tal mond non podiá èsser l’òbra de çò que m’agradava alara de pensar d’èsser Dieu. Dieu m’èra “quicòm mai, endacòm mai” e me’n sentiái exiliat… Aviái 17 ans quora tombèri subre un libre que parlava dels castèls medievals, que m’agradavan ja, esteticament. Un capítol subre Arièja se referissiá als “catars”. Me mainèri aital que dins las grandas linhas, lor sensibilitat èra mieuna, aicí e ara. D’aquel temps, que n’ai cap de nostalgia, anavi desesperadament enamorat d’una dròlla que ne sabiái sonque lo nom e l’anar. L’efièit que produsissiá subre ieu lo simple fait de la veire, de crosar son agait fugidissament, fasiá dire a mos amics qu’èri fòl… Fins al jorn de 1982 ont trobèri un libròt de Renat Nelli tractant dels catars en Lengadòc. I cercavi d’informacions istoricas subre l’esperitalitat d’aqueles paures crestians secutats, mas i tombèri nas e nas amb l’evocacion de la poetica e de l’erotica dels trobadors. E un còp de mai, m’i soi reconegut dedins. Non èri fòl, segon Nelli: èri civilizat. E ma civilizacion èra occitana… coma o èra, fin finala, la lenga del mieu papet quand parlava sorisent a ma mameta qu’amava  tant. Devi donc a aquela dròlla, que n’ai jamai sauput que lo nom, tota ma vocacion de professor, d’intellectual e de poèta. M’es estada un pauc coma una Laura o una Beatritz pels primièrs poètas italians modèrnes. Aiçò explica, per una brava part, que jamai non aja pas pogut aprovar cèrts apròchis tròp cinics e ipercriticistas de la poesia dels trobadors, me sentent plan mai près de la vertat en legissent Renat Nelli, Pèire Bèc, Carles Camprós, que non pas d’autres… Tanben soi estat, mai tard, fòrça sensible a cèrts aspèctes de las pensadas de Fèlix Castanh, qu’encontravi amb plaser a las amassadas de la revista Òc. A una nuança près, ça que la: s’es vertat que, coma o escriviá e disiá el, la cultura occitana es una “cultura sens finalitat nacionala”, alavetz, ma cultura, rai que siá sens finalitat nacionala, mas ni occitana nimai encara mens francesa!!! E qu’aquò demòre plan clar tre qu’òm me legirà! Lo concèpte de “nacion occitana” non m’es util que tre qu’òm ensaja de m’impausar una “nacionalitat francesa”. Ailàs, aiçò, o auretz remarcat, arriba fòrça sovent, totun. Lo demai del temps, non ne sabi que far. M’es donc coma una contrapoison a la poison nacionalista francesa assimilacionista. Ni res mai. Enfin, soi estat fòrça sensible als estudis d’Alem Surre Garcia, non pas benlèu tant coma intellectual que coma poèta. Non pòdi intellectualament èsser segur de la veracitat de tot çò que nos suggerís lo plan sabent Alem —ja qu’aquel autor coratjós obrís de camins de recèrcas, mai que d’afortir de causas ja sempre asseguradas—, mas coma poèta, ai enveja d’i creire, de tot biais. Ma cultura es de la Mar Mediterranèa, amb Nelli e Surre Garcia —en relacion, donc, amb las culturas josievas, aràbias, persanas, curdas, etc…—, e de la Mar Oceana amb Bernat Manciet —en relacion amb l’imaginari basc, portugués, celtic e britanic—. Me senti fòrça vesin dels basques, dels aragoneses de la montanha e, naturalament, de mos fraires catalans, qu’i compti d’amics francs, precioses e leials. Ont es ma nacion? Non es embarrada dins un fotut exagòn, aquò estarà segur per sempre. Après, podètz ben far tombar totas las barralhas, qu’es sus la talvera qu’es la libertat… Fin finala, en defòra de França e d’Espanha que nos denègan, ma nacion es pertot fins a las confinhas de l’univèrs. E es plan normal, ja que defendi una lenga d’òc e non pas una “lenga de non” coma lo francés…
 
 
Coma vesètz l’evolucion de la cultura occitana despí vòstra arribaa dins lo mitan occitanista?
 
Fau partida de l’Acadèmia Occitana. Tant val dire que vesi lo futur de la lenga occitana coma lo d’una lenga modèrna, dispausant d’una version generala per tot çò que tocarà los tèxtes oficials e sabents, çò que non empacharà, ges ni mica, cada autor d’escriure la lenga dins la forma que li vendrà melhor. Mas o auretz comprés, aiçò non es per agradar a totes. A aquò près que ma vida non es un concors de seduccion, mas un talhièr de trabalh e, subretot, de creacion artistica. Vesi s’opausar doas escòlas proteïfòrmas, que, de sègle en sègle, renovèlan lor lucha sempitèrna despuèi lo 12 de setembre de 1213. D’un costat, los que defendon un eiretatge de proximitat, dins un encastre d’ara enlà confidencial, lo solet que daisse lo venceire al vencut. De l’autre costat, vesi los que non accèptan pas de demorar dins lo recanton qu’abandona lo venceire al vençut e que vòlon per sa lenga çò que tot ciutadan liure vòl per una lenga sieuna: la dignitat publica, nacionala e internacionala. Soi d’aquesta segonda escòla, tanben la dels catalans de Girona, de Barcelona, de Lhèida, la de l’Acadèmia Occitana d’Aran, la de l’Acadèmia Occitana dita “Consistòri del Gai Saber”. Dins aicesta, i sèm independents dels discorses politics ambients. E aürosament qu’o sèm, estant que los discorses politics ambients son e estaràn longtemps encara francocentristas. Lo centre de la cultura occitana es Occitània, Occitània tota, e non pas lo solet recanton del papet o de la mameta —que dins l’urbanitat modèrna, non es generalament lo meteis recanton: cossís causir?—. Cal un occitan general, de comunicacion oficiala, per venir cresables internacionalament. Quant a la cultura occitana, mon punt de vista serà pro reservat. Se voliái tornar alestir un numèro especial de Gai Saber que se volguèsse comparable, en qualitat expressiva, de fons e de contengut, al numèro francofòn de LesCahiers du Sud que s’èra dit “Le génie d’oc, l’homme méditerranéen” (Marselha, 1943), seriái bravament dins la pena per trobar de calams a l’encòp tan qualitoses, variats, rics, prigonds, sabents, coratjoses e, mai que mai, estrambordats per o tornar complir. Ai sovent lo sentiment (illusòri benlèu…) qu’avèm perdut en camin fòrça riquesa. Los grands desapareguts, Max Roqueta, Renat Nelli, Bernat Manciet, Marcèla Delpastre, me mancan crusèlament. Me senti coma orfanèl d’eles… Tant lor devèm que non o sabèm pas mai!!! Aürosament qu’avèm de plumas joves coma las de Maëla Dupont, Cecília Chapduelh, Sara Laurent, Benedicta Bonet, Aurèlia Lassaque. Son las dònas que nos civilizan… Que vendriam sens elas? Una nacion mòrta, sebelida, oblidada e que s’ameritariá plan d’o èsser. Mas avèm besonh tanben de novèlas Simone Weil, coma o nos a fait recentament remarcar Matiàs Gibert dins lo quite Jornalet! Ont s’amagan de dònas aital? N’avèm crusèlament besonh, besonh d’empatia e de vista auta e prigonda per contunhar de nos definir, sempre mai umans, sempre mai solidaris societalament, e conscients de la plaça que devèm téner dins lo mond viu, per lo daissar almens contunhar de viure e de nos far viure.
 
 
De qu’es la situacion de l’occitan aüra en cò vòstre, la sieu visibilitat, la sieu transmission?
 
Pensi sovent al grand escrivan Joan Bodon que s’exilièt en Argeria per non veire morir sa lenga dins son Roergue mairal. Çò qu’el coneguèt, ieu, non o ai jamai conegut. La tèrra que tota parlariá occitan, es dins lo futur que la sòmii, que l’aprèsti, que li parli dins mos escrits, que la bastissi, amb mos companhs escrivans, professors, militants… Es pr’amor d’aquò qu’un de mos recuèlhs inedits l’ai entitotlat Ex Nihilo. Vivi lo progrès de l’occitan coma trait del nonrés que la politica xenofòba francesa nos i aviá sacats dedins. Salvar nòstra lenga passa per l’immersion lingüistica, per una volontat politica mai que fòrta, mai que determinada, mai que volontària, e ai fòrça dificultats per l’imaginar mesa en òbra dins un contèxte institucional francés… La seguida, es tota logica, la vos daissi trobar solets. Dins lo vilatge qu’i demòri, de gents i a, encara, que non lor parli jamai francés. Plan pauc. Mas fièras son d’o far amb ieu. E donc, tot es pas encara perdut ni desesperat. Cal lutar, insistir, coma o fa per exemple la valenta Maria-Joana Verny que m’agrada sempre de l’evocar coma exemple de seguir, e coma, dins una mesura mendre, nos esforçam, los occitanistas, d’o far. E mai que mai cal parlar occitan als joves, tre lo brèç. Ives Roqueta o escriguèt tan plan: “Tota lenga es la de l’ostal, o pas que bruch sens poder sul silenci”. L’escòla ensaja de transmetre çò que las familhas an gaireben totas quitat de transmetre. Mas sens immersion lingüistica fòrta e perlongada, soi fòrça pessimista e cossirós d’avenidor, coma o disiá Guiraud Riquièr de Narbona. Per prene son contrapè, m’agrada de pensar, ça que la, “que tròp soi vengut als primièrs”!
 
 
Quines son los vòstres projèctes?
 
Trabalhi a un roman de fantasy (segon la definicion plan precisa que ne donèt Tolkien) e teni sempre obèrt lo talhièr de poesia. Lèu-lèu deuriá sortir un novèl recuèlh de poèmas que se dirà, en principi, Cançonièr d’un temps esperdut, a las edicions TrobaVox. Aprestam tanben, amb aiceste editor que ne dirigissi una colleccion de poesia contemporanèa, Votz de Trobar, una publicacion del grand Jaume Privat, autor que tròbi plan injustament e vergonhosament pauc editat a respècte de sas qualitats e creativitat de plastician tant coma de poèta. Amb lo compositor e cap d’orquèstra Gerard Zuchetto, trabalham a la creacion d’una òbra musicala traita de l’Òda a Montsegur d’En Renat Nelli. Amb l’Associacion d’Estudis del Catarisme Renat Nelli, dins un contèxte militant, a gratis, doni regularament de conferéncias publicas subre la poesia occitana, tant medievala coma modèrna, e organizam cada an, pel darrièr dissabte de junh, una Jornada Renat Nelli, amb de conferéncias e d’espectacles ligats al remembre d’aquel grand pensaire e actor de la nòstra cultura, al castèl de Boissas de Rasés, dins Aude.
 
 
Quines ponches d’actualitat particulars vos tòcan?
 
L’actualitat es un subjècte plan larg. Vos parlarai de dos punts que me tafuran entre tantes autres. Lo primièr, es l’evolucion de la societat occidentala cap a las gents que lor disèm los intellectuals, mai que mai los intellectuals en sciéncias umanas. Quantes doctors de l’universitat, a l’ora d’ara, ensenhan en collègis, en licèus, amb de pagas que ne fan en general los professors mens plan pagats de totes los païses de l’ÒCDE? Non o disi pas simplassament per me plànher del pauc o del pro que pòdi ganhar personalament, mas pel messatge qu’aiçò saca al nas de la joventut: perqué donc far l’esfòrç aspre e abstrait de venir sempre mai cultivat e sabent, s’un mestieral sens gaire de diplòmas e pauques estudis ganha dos o tres còps mai de moneda qu’un professor diplomat d’un doctorat? Ai lo sentiment que l’Occident descoratja las vocacions intellectualas. Non disi tecnicianas ni engenhairalas, mas plan intellectualas. Dins la quita educacion dita “nacionala”, lo fait d’èsser titular d’un doctorat dins la disciplina qu’ensenham non rapòrta res a degun, ni simbolicament, ni estatutàriament, ni mens encara salarialament. Aiçò fa passar lo que pèrd son temps a estudiar per un ase!!! E los escolans, non s’i enganan pas mai, que se trufan sens pietat dels qu’estiman èsser d’intellectuals dins sas classas! La societat actuala descoratja las vocacions umanistas e intellectualas, çò qu’assimili ieu a una descasença, a una casuda, un degalhament de l’anar d’un pòble, una regression grèva, implicant una montada de la barbariá, valent a dire un foncionament fondat subre lo sol desir de se satisfar immediatament, en ignorant los besonhs e los desirs dels autres. Aquò me mena al segond punt d’actualitat que m’agradariá d’evocar: ai, de còps, lo sentiment, coma l’antic Sidòni Apollinari, d’assistir a la fin d’una civilizacion, a l’abausament de las democracias que m’an vist nàisser e que vesi morir. O los interèsses privats sèrvon l’interès collectiu, e bastissèm amassa una ciutat que tendrà dreit un bon moment. O alara son los interèsses privats qu’o senhorejan tot, e los ciutadans se veiràn tard o d’ora reduits a l’estat d’esclaus, coma o anonciava fa ja bèl brieu N’Aldous Huxley. De l’actualitat, reteni qu’un president elegit pel pòble, Artur Mas, que demanda a son pòble son vejaire, es assignat en un simulacre de justícia per aver gausat demandar son vejaire al sieu pòble que l’aviá lèumens mandatat electoralament per o far. Ont jai, aquí, la democracia? E de l’autra man dels Pirenèus, dins l’estat francés, de pòbles an causit un president d’esquèrra per çò que n’avián lor confle d’un president de dreita. Totun, lo novèl president, aital causit, lor servís una politica clarament de dreita, despuèi la debuta del sieu mandat, en conformitat amb las exigéncias de la dictatura europèa qu’o senhoreja tot per servir mai que mai d’interèsses privats, en despièit de tot çò collectiu e public, sens cap mai de possibilitat de ne discutir, d’o negociar nimai dins la mesura pus mendre. Ont es, aquí, la democracia? Poiriái aital multiplicar los exemples actuals… Non interèssa pas degun de saber se tròbi melhor o pièger una politica de dreita o d’esquèrra. E las generalizacions m’an sempre exasperat. Mas quora, entre dreita e esquèrra, la causida nos es confiscada, ont es la democracia? Enluòc mai… E d’aiçò vau fòrça cossirós. Per quant de pauc de temps encara nos sentirem liures, liures de nos cultivar, liures d’anar e venir, de pensar e de dire, dins un aire encara respirable? Aquel questionament contribuís un pauc a explicar l’escuresina sorna que règna ja dins mos racontes en pròsa e un grand nombre de mos poèmas mai recents.
 
 
 
 
Laurenç Revèst