Fau creire qu’ai una certana passion per la lenga occitana; mai mi siáu despuei lo licèu, m-onte siáu estat iniciat a l’arabi, interessat a Magrèb e ai gardat pron de liames ailà Ma familha m’an jamai parlat l’occitan directament, senon per citacions de provèrbis, tèxtes populars, etc. Mei parents èran pas de militants culturaus, si fasiá gaire d’aquela epòca dins lei mitans modèsts, mai avián un sentiment naturau d’apartenéncia amb un grand respècte per la lenga que proclamavan coma tala en s’indignant dau tèrme de ‘patoàs’. L’ensenhament d’una lenga totjorn en estatut de libertat condicionala pòu pas subreviure sensa mobilizar a son entorn lei fòrças socialas que lo pòdon defendre La creacion dau concors especiau dei mèstres d’escòlas a facilitat la supression de la lenga regionala au concors ordinari Nos fau faire tot ce qu’es a nòstra portada per far veire, entendre e transmetre la lenga, tan pichon que siegue. Mi sembla noisible de deslegitimar lo parlar pus espontanèu a respècte d’aqueu qu’a decidit de si donar coma nòrma Lo mond qu’aprenon uei la lenga son de mens en mens embugats de substrat Si porriá pensar que l’ensenhament a besonh de nòrma. Dirai ieu qu’a besonh de referéncias Dins l’actualitat, relevarai doas cavas, leis atemptats, naturalament, e lo refús de ratificar la Charta dei Lengas Minoritàrias. Lei respònsas ai doas mi semblan ligadas Siam pas una comunautat que demanda de drechs per sa lenga; senon un simple sondatge bastariá per arroïnar aquela posicion Si devèm pas presentar dins aquela batalha coma un còrs estrangier en França, mai n’apelar a tota França per que sauvèsse un element fondamentau de son identitat

 
 
Mestier, endrech, publicacions, passions...?
 
Siáu ensenhaire de letras classicas, après l’armada ai ensenhat la lingüistica a l’Universitat de Constantina, participat an una formacion experimentala dei quadres elegits dins lei domenis agricòlas en autogestion, e alfabetizat d’adultes au Centre Comunau d’Alfabetizacion de la vila. Puei mi siáu ocupat d’organizar la formacion deis adultes immigrats uech ans de temps au rectorat d’as Ais. Ai puei presentat lo concors d’inspector e ai passat lei vint darriereis annadas de ma carriera dins lei Quartiers Nòrd de Marselha. Coma aviáu un DEA d’occitan de l’Universitat d’as Ais, m’an cargat de coordenar l’ensenhament de l’occitan amb mon regretat collèga Gui Garnier dins lo departament dei Bocas dau Ròse.
 
Rèsti despuei trenta ans dins lo vilatge de ma rèiregrand, Ventabren.
 
Ai publicat amb lo regretat Guiu Martin un Manuau Practic de provençau contemporanèu en cò d’Edisud en 2000, reeditat en 2006, e que va deuriá èstre dins pauc de temps qu’es presentament agotat.
 
Fau creire qu’ai una certana passion per la lenga occitana; mai mi siáu despuei lo licèu, m-onte siáu estat iniciat a l’arabi, interessat a Magrèb e ai gardat pron de liames ailà. Es la lingüïstica que m’interèssa fonsierament, e ai assajat de pas tròp pèrdre lo contacte amb una partida de la recèrca. Enfin, siáu membre dau comitat de redaccion d’un grop de crestians erètges.
 
 
D’ont ven l’interès per l’occitan e la cultura occitana?
 
Tota ma familha, e mai aquelei que venián de la sorsa italoligura, sabiá parlar l’occitan mai naturalament mi l’an jamai parlat directament, senon per citacions de provèrbis, tèxtes populars, etc., e naturalament tot lo vocabulari francitan. L’ai pasmens pron entendut dins ma joinesa, dins la banlèga encar pron campanharda de Marselha m-onte viviam, e naturalament ben mai a Ventabren. Mei parents èran pas de militants culturaus, si fasiá gaire d’aquela epòca dins lei mitans modèsts, mai avián un sentiment naturau d’apartenéncia amb un grand respècte per la lenga que proclamavan coma tala en s’indignant dau tèrme de patoàs [patés]. Ma maire acompanhava au piano la Pastorala Maurèl, tèxte qu’a jugat e juega encara un ròtle considerable per la subrevivença de la lenga dins la zòna d’influéncia de Marselha. Pensi que mi siáu radicalizat solet, avans de rescontrar lo movement e mai Robèrt Lafont a París (!) per lo Cieucle Occitan de Normale Sup. Après èstre rintrat d’Argeria, mi siáu integrat a l’IEO per lo Cieucle Occitan de Chantebelle, la proprietat liberonenca mitat troglodita e pron solitària m-onte rèsta ara Pèire Pessamessa, e que balhava a l’epòca an aquela institucion bailejada per Anna-Maria Poggio e Ives Turcan. Es aquí qu’ai aujat de parlar la lenga gràcias a l’ambient de joinesa frairenala e un pauc complotista de l’epòca e de l’endrech, mentre qu’avans aviáu totjorn crenta de largar una fauta. Despuei m’a ben passat, coma vesètz. D’aquí conoissèri l’accion que si cercava dins lo vilatge vesin de Cucuron m-onte una còla de joines tocats per la gràcia occitanista e menats per Magdalena Brieugne entraïnavan dins lo movement un bòn grop d’ancians dau vilatge: aquí aprenguèri lo respècte de la lenga tala coma es. Gaire de temps après començavi de l’ensenhar dins leis escòlas occitanas d’estiu d’Ate, e coma si pren lèu de galon au nòstre, venguèri secretari de la seccion regionala de l’IEO, puei president, jusca a tant qu’Alan Camelio mi n’aleugeirèsse.
 
 
Evolucion de la cultura occitana, preséncia dins l’ensenhament
 
Sus tot’aquelei subjèctes, ai paur de pas aguer de visions d’ensemble pertinentas. Mi sembla banau de dire qu’avèm conoissut una avançada espectaclosa dins lo domeni de l’oficializacion. Mi rapèli que, quand s’es parlat de revendicar un CAPES d’occitan, mi ne’n siáu trufat en disent au mond que pantaiavan. Siam estats aitant increduls quand lei Calandretas si son lançadas, e la massa dei militants pensava parier. Es una ponhada d’afogats desinibits que nos an provat qu’aviam tòrt. Aquò es encoratjant per l’avenir, car e mai quand l’orizont nos sembla puslèu encre, la vòlha e la testardesa gardan tot son poder.
 
Per l’ensenhament, leis avançadas dins un espaci m-onte la lenga èra inexistenta an empurat lei resisténcias: aquò nos sembla una regression, mai es justament l’envèrs de la conquista. Nos an mostrat tanben qu’aviam pron d’aliats insospechats. Après, an tanben revelat totei sei feblesas, la competéncia e la motivacion inegala deis ensenhaires, l’inèrcia mauvolenta de pron d’administrators. L’ensenhament d’una lenga totjorn en estatut de libertat condicionala pòu pas subreviure sensa mobilizar a son entorn lei fòrças socialas que lo pòdon defendre: associacions, elegits, sindicats, prescriptors intellectuaus...
 
Mi sembla que l’ensenhament es la question centrala, la pòrta estrecha per cunta fau passar se volèm assegurar un avenir a la lenga. Serà pas viable sensa un environament favorable, una fòrça sociala que li dona vam e legitimitat: adonc una produccion e una vida culturala, lo liame entre leis escolans e lei fogaus que fan viure la lenga: locutors naturaus quand ne’n rèsta; aumens de recuperar son testimòni coma ce qu’a començat de faire lo CÈP d’Òc, avans, ailàs, la mòrt de Joan-Pèire; artistas, creators, universtaris, erudits autodidactes... E naturalament la revendicacion de visibilitat de la lenga dins l’espaci public.
 
L’a tanben d’avançadas qu’an son revèrs. La creacion dau concors especiau dei mèstres d’escòlas a facilitat la supression de la lenga regionala au concors ordinari e l’ensenhament de sensibilizacion que la lei Deixonne aviá rendut obligatòri dins totei leis escòlas normalas: resultat, dos pòsts a Niça dins leis annadas fastas, e per nautrei, s’aviam pas reüssit quasi clandestinament de far pagar un pichon ensenhament per lo conseu regionau dins leis ESPE, auriam absoludament ren.
 
Li a adonc una premiera revendicacion de non-regression a respècte de ce que l’estat nos a acordat un jorn. Li a un autra amira: de quantificar numericament la proporcion de parlaires recuperats per l’escòla, a fin de posquer negociar un objectiu per pontins progressius amb lei poders: ce qu’entraïna la question de la reparticion territoriala equitabla dei mejans e impausa l’ambicion d’una massa critica realista per posquer pretendre an un sauvament aumens minimau de la lenga.
 
Fau pas expausar l’ensenhament au risc dei batalhas omericas qu’estraçan nòstrei movements coma totei leis autres, ce que vòu pas dire ne’n cochar lo debat, mai l’abaucar dins un esperit pacific de laïcitat ideologica, coma v’avèm assajat de faire, amb coma linha roja l’espeçament de la lenga a la faiçon dau Collectiu Provença, armats per aquò de l’oficialitat e dau consens mistralooccitan: sensa pèrdre de vista que nòstra urgéncia absoluda es la subrevivença de la lenga per totei lei mejans possibles.  
 
 
Situacion de l’occitan au nòstre, visibilitat, transmission
 
T’esparnharai lei lamentacions apocalipticas, contentem-si de dire que la situacion es per lo mens inquietanta. Se pensam qu’es irrecuperabla, vau mielhs de si taisar, inutil d’enterrar nautrei la lenga, n’i a que si ne’n cargaràn. Lo mai resonable es de si dire que de tot biais a un avenir, lòng o cort, e que la soleta cava segura es que lo conoissèm pas. Quand lei rabins aclapats per lei persecucions ensenhavan l’ebrieu, que plus degun parlava despuei lo temps de Pericles, pensavan gaire que vendriá un jorn la lenga d’un estat pron poderós per far ligueta a sei vesins, qué que pensem de sa politica; e pasmens va fasián. Nos fau faire tot ce qu’es a nòstra portada per far veire, entendre e transmetre la lenga, tan pichon que siegue.
 
Empacha pas naturalament de s’interrogar sus lei melhoreis estrategias, mai coma degun n’a una conoissença segura, assagem promier e sustot de si charpinar lo mens possible sus lo biais que cadun chaussisse de militar, e de pas maucorar leis autres de faire ce que fan a son idèa.
 
Ce que mi pareisse a ieu important es de legitimar lo pus larjament possible lei biais despariers de parlar e d’escriure la lenga. Estaqui personalament una granda valor a la referéncia que constituisse la darriera generacion que l’a parlada d’un biais naturau. Si son apoderats de la modernitat a travèrs de la lenga dominanta, lo francés, per la quasi-totalitat dau territòri, mai an pron ben giblat seis emprunts ai fondamentaus fonics e morfologics de la lenga, au contrari de ce que fa ara lo francés a respècte de l’englés. An creat una version perfiechament legitima de l’occitan, parlada e mai escricha per aquelei que n’avián lo biais. D’autres si son estudiats, partent de sei jutjaments de valor sus l’autenticitat istorica, de ne’n prepausar d’autrei versions, a totei lei degràs de purisme academic. Es son drech. Lei doas chausidas s’interpenètran pauc o pron; l’avenir nos dirà ce que ne’n resulta. Ce que mi sembla noisible es de deslegitimar lo parlar pus espontanèu a respècte d’aqueu qu’a decidit de si donar coma nòrma. Se li aviá agut una acadèmia saxona dau temps d’Ivanòe, aurián fulminat còntra lo patés mitat franchimand dei marchands de Londres qu’anava venir la lenga mondiala.
 
Dins lei responsabilitats professionalas qu’ai agut amb l’esquipa que ne’n fasiáu partida, avèm degut faire fàcia au besonh de rendre operacionaus dins leis escòlas semibilingüas o ordinàrias dau departament lei futurs mèstres qu’avián coma tota formacion 60 oras d’ensenhament de la lenga: es a dire que nos faliá faire de cirurgia de guèrra. Per lei menar au nivèu de l’espròva facultativa dau concors de recrutament, avèm determinat un nivèu fondamentau de lenga (lei nivèus dau Conseu d’Euròpa relevant de la poesia) comportant la morfologia verbala e nominala, lo peçuc de sintaxi especifica e un lexic fondat a fauta de mielhs sus una correspondéncia amb lo francés fondamentau corregit per quauquei paramètres. Sus sei 4000 entradas a pauc près, un tèrç èra veritablament especific de l’occitan, lo rèsta relevava dau vocabulari comun amb lo francés; e en delà, son viatic èra la mecanica de l’occitanizacion de sei competéncias en francés. Quiti an elei de rafinar puei son bagatge se podián, mai aquò li metiá ja entre lei mans un tipe de provençau pron eficaç.
 
Lo mond qu’aprenon uei la lenga, e mai se son origina familiala es locala o pus globalament occitana, son de mens en mens embugats de substrat. Avèm adonc pron de novèus locutors qu’utilizan, per exemple, una fonetica larjament formatada per lo francés. Mi sembla que fau regardar lo fenomèn per compareson amb ce qu’es estat lo francitan: nòstrei rèires an impausat sa marca au francés, e an creat una version dau francés qu’aviá tota sa legitimitat. S’an pas reüssit de l’estabilizar, es que lei circonstàncias li son pas estadas favorablas, au contrari de ce qu’es arribat a l’american. Rèsta que li a d’escalas de competéncia lingüistica inabotidas, sentidas coma fautivas per lei locutors elei mesmes, coma lei promiers locutors francés an degut lei produrre, jusca a tant que lo francitan trobèsse son equilibri e s’afirmèsse coma una encarnacion viabla dau francés. Impossible de destriar aquí de confronts linears per separar la competéncia admissibla d’aquela que seriá jutjada degalhada, tot aquò es afaire de regulacion dins l’usatge.
 
Si porriá pensar que l’ensenhament a besonh de nòrma. Dirai ieu qu’a besonh de referéncias. E fau qu’aqueu qu’a lo poder d’ensenhar fague conóisser que lenga a decidit d’ensenhar: la chausida de sei referéncias e la rason de sei chausidas; tanben que fague conóisser aumens l’existéncia deis autras, e aquò tre que seis escolans son capables de l’entendre, es a dire ben mai lèu que ce que si pensa d’ordinari.
 
Maugrat totei nòstrei discors sus lo chale de la diversitat, nombrós son leis amics de la lenga que ressenton son estat pluridialectau coma una infirmitat. M’estendrai pas sus aqueu debat, si trenca segon la definicion que cadun si chausisse per determinar ce qu’es una lenga. Per ieu ai fach la chausida de legitimar a egalitat totei lei variantas de la lenga, e de considerar coma noisibla tota volontat de fargar a priòri una nòrma unica o e mai quatre o cinc: l’experiéncia que n’avèm amb la valorizacion de la “lenga de Mistral” es qu’a esterilizat per cinc o sieis generacions la paraula naturala en Provença. Se la lenga retròba una vitalitat d’usatge cunta que siegue, de convergéncias si faràn bensai per la practica de la comunicacion, o se faràn pas se cadun ten a son parlar, selon lo modèl de chamges que dessenha en pus grand lo projècte tan passionant e tan pauc sostengut d’intercompreneson dei lengas romanicas.
 
Nos a faugut tanben, dins nòstra vida professionala, reglar la question dei grafias. Dins mei cors ai futurs mèstres, ai presentat de lònga e a chasca estapa lei doas grafias, classica e mistralenca, chascun aguent de chausir aquela que preferissiá per sa practica, mai estent forçat aumens de legir l’autra. Degun aguent lo poder reglamentari sus aquò, avèm recomandat d’aplicar aquel encaminament a la classa: chasca escòla determina sa grafia fondamentala dins son projècte de foncionament, e prepausa tre que possible una iniciacion a l’autra. La règla dona aumens una boina gaire contestabla. La realitat es naturalament ben mai anarquica.
 
Quand avèm montat l’assai de revitalizacion provisòria de la lenga dins lo vilatge luberonenc de Cucuron que n’ai parlat, avèm pausat coma principi que la referéncia de la lenga seriá donada sensa contestacion per lei parlaires naturaus, e que libres e diccionaris servirián d’ajuda per refrescar la memòria, donar d’idèas o completar de mancas, mai servirián pas de modèls. Per l’ortografia, aguent l’astre d’aguer leis archius medievaus conservats e en bòn estat a la comuna, avèm, va fau avoar, un pauc possat vèrs la grafia classica, mai sensa rescontrar de resisténcia maugrat lo sovenir recent d’un felibre dau vilatge pron simpatic e estimat qu’aviá escrich de poesias e de sainetes de circonstància. La grafia siguèt presentada coma un còrpus de referéncias reduchas a sei basas que nos pareissián fondamentalas. Lo prètzfach èra desenant de donar un còrpus de la lenga de l’endrech e de la posquer notar amb aquel esplech en lo manejant liurament per arribar a ne’n donar un imatge escrich que siguèsse lo mai legible possible autra part en preservant lo mielhs possible una correspondéncia realista entre fonia e grafia. Ansin siguèron abandonadas certanei proposicions jutjadas tròp utopicas, rapòrt a la situacion, dau modèl alibèrtolafontian. Lo promier lordutge passat davant la responsabilitat que li èra demandada, lei natius an jugat sa partida e si son apoderats de la gestion de sa lenga. Guiu Martin, qu’a guidat tota aquela experiéncia qu’a durat d’annadas de reünions ebdomadàrias, e l’a seguida de pròche, li a fargat son concèpte tant interessant (e tan lèu estremat sota la chapa trionfala dau conformisme academic) de democracia lingüistica.
 
Es aquela experiéncia que mi convertissèt a l’eretgia grafica. Minoritaris, mai luench d’èstre solitaris, es amb Guiu Martin qu’avèm elaborat nòstre Manuau practic de provençau contemporanèu, basat sus lo parlar d’un endrech precís e utilizant lei chausidas graficas que li son estadas fachas per lei defensors locaus de la lenga. Avèm pas inventat una autra grafia, coma va dién o va pensan aquelei que polemican aquí dessús, mai interpretat lo concèpte de grafia classica autrament que la transposicion en mirau de l’academisme a la francesa. Aquò implica de pas si representar la grafia classica coma una nomenclatura arrestada per d’autoritats autoproclamadas, dau mesme biais que lei sistèmas ortografics dei lengas estatalas, mai coma una dinamica que, partènt de referéncias istoricas, cèrca de contúnia son ponch d’equilibri entre la volontat de representar lo mai possible l’unitat de la lenga e aquela de representar lo mai possible son autenticitat. E mai visa a metre entre lei mans d’aquelei que vòlon escriure sa lenga un sistèma coerent que repausa sus una pichona desena de règlas simplas, lo rèsta estent laissat a sa libertat.
 
L’avantatge d’aquela vision es de pas enrampir la grafia dins de sistèmas rigides, mai de reïntegrar dins la representacion d’un continuum totei sei formas plus extrèmas, de la grafia Gelú en passant per la grafia mistralenca jusca a la proposicion alibertinolafontiana. Permete de donar de sens a la coexisténcia de la grafia mistralenca e de la grafia classica coma portaira d’un camin de convergéncias, e pas solament coma una confrontacion m-onte cadun espèra lo nequeliment de l’autre. Es verai que rapròcha pas la lenga de la conformitat au modèl dei lengas estatalas, mai au contrari s’apodera de son caractèr de lenga naturalament diversificada per proclamar la validitat d’aqueu tipe de comunicacion, e mai sa superioritat per promòure d’autrei biais de comunicar que la reduccion progressiva a la lenga imperiala: reveni aquí au modèl de comunicacion iniciat per lo projècte d’intercompreneson au dedins dei familhas de lengas.
 
M’escondi pas qu’aquelei chausidas pòscan suscitar de criticas legitimas e pretendi pas de detenir la veritat, encar mens de cedir a la temptacion de la polemica. Pretendi simplament que devon aguer drech de ciutat e que presentan una utilitat dins lo bagatge que trasmetrem totei ai novèlei generacions. Dins mon ensenhament coma foncionari, e mai dins nòstra publicacion amb Guiu Martin, avèm de lònga pres suenh d’indicar lei rasons de nòstrei chausidas e lei formas majoritàrias de la grafia classica quand si n’escartaviam: a cadun puei de chausir. Mai mi sembla important de pas declarar la question grafica clavada e pestelada dins l’autisme dei sistèmas: lei solucions extremistas, lei crespacions sus lei chausidas e lei tradicions empoisonan nòstre movement despuei un sègle e sièrvon, mai que mai en Provença, a empurar de guèrras que son calamitosas per la revitalizacion de la lenga.
 
 
Projèctes, reflexion sus l’actualitat
 
Ara que la fin de mon temps s’apròcha totjorn que mai, mi fau, coma ditz lo mèstre de Malhana, acampar meis olivas, e aumens numerizar lo materiau qu’ai recampat dins mei relacions amb lei parlaires naturaus e ce que n’avèm fach per assajar de lo far partejar.
 
Tant que l’atge mi va permete, contunharai de sostenir lei projèctes m-onte ai una responsabilitat: lo foncionament de l’Associacion per l’Ensenhament de la Lenga d’Òc, lo secretariat de l’associacion que publica lo mensuau Aquò d’Aquí, mon ròtle (modèst) d’administrator de l’IEO Provença-Aups-País Niçard, e mon ròtle de secretari dau Forum d’Òc. Aqueu darrier projècte a l’ambicion de recampar dins un malhum de sosten e d’informacion recipròca lei personas moralas que proclaman son estacament a la lenga, e d’assajar de ne’n faire l’interlocutor principau dei poders. Mi sembla qu’es una dei darriereis oportunitats de l’occitanomistralisme de faire frònt tant ai fanaus deis espeçaires de lenga coma au jacobinisme tradicionau.
 
Dins l’actualitat, relevarai doas cavas, leis atemptats, naturalament, e lo refús de ratificar la Charta dei Lengas Minoritàrias. Lei respònsas ai doas mi semblan ligadas. Es evident que la reaccion nacionalista ais atemptats risca de complicar nòstrei revendicacions. Sus la Charta, sai pas se lo govèrn a manobrat per far cabussar la ratificacion, m’estonariá pas, la soleta cava que mi retendriá de va pensar es que seriá li faire pron d’onor de li prestar aquela finta. Ara qu’es entarrada per lòngtemps, fau cèrtas contunhar de l’utilizar per faire lei banas au poder francés davant lo rèsta d’Euròpa, mai si concentrar sus lei mesuras legislativas. Leis atacas còntra la Charta an totei la mesma e unica sorsa: l’acusacion de donar de drechs an una comunautat. E es verai que son esperit nòrd-europèu e american pòrge lo flanc an aquela critica. Nos fau absoludament renegar tot esquèma comunautari. La revendicacion de l’occitanisme es basicament lingüistica, e son originalitat a despart d’autrei movements culturaus es que replaça aquela revendicacion dins son contèxte sociau e recomanda l’engatjament politic, sensa l’orientar autrament que dins lei boinas de l’umanisme. Siam pas una comunautat que demanda de drechs per sa lenga; senon un simple sondatge bastariá per arroïnar aquela posicion. Seriá fragilizar l’ensenhament de la lenga que de lo far dependre de la demanda parentala, e mai se la podèm utilizar ocasionalament coma mejan de pression. Siam lei defensors de la lenga que n’apèlan a tot lo còrs civic nacionau per metre en acòrd sei principis e son accion, en fasent lo necessari per assegurar lo desvolopament dei lengas de França segon lei tèrmes de la Constitucion e lei tèxtes oficiaus de l’Educacion Nacionala. Si devèm pas presentar dins aquela batalha coma un còrs estrangier en França, mai n’apelar a tota França per que sauvèsse un element fondamentau de son identitat. Aquela posicion mi sembla que nos permete de s’integrar dins l’emocion nacionala en clavelant lo bèc a l’extremisme nacionalista.
 
 
 
 
Laurenç Revèst
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---