Siáu naissut dins la vila plus bèla dau Monde, o puslèu de l’univèrs, que s’apèla Marselha Que mon paire disiá que voliá restar “liure”. Coma una bèla part de la classa obriera de Marselha, èra libertari! Ieu, a l’ostau, parlavi lo francitan de Marselha, coma mei gents. Mai aviáu la lenga dins l’aurelha. E l’enveja de la parlar Es l’annada dau centenari de Mirèlha. Estent desenant a Marselha, me meti en bosca d’un ròdol onte pòdi aprene l’occitan, l’occitan provençau de Marselha s’es possible. Partent d’aquela epòca, l’occitanisme complís d’avançadas. Se ganha una preséncia dins lei mèdias, tant a la ràdio coma a la television Solament, d’una faudrà un ensenhament seriós de la lenga; de dos, una preséncia socializada, publica, d’aquesta lenga. E siam luenh d’aquò, ailàs! Dins pas gaire anam pèrdre lei darriers occitanofòns naturaus. Auràn ganhat lei racistas. La transmission de la lenga aurà de se far per l’ensenhament: serà de segur un occitan nòu Occitans: RESISTISSÈTZ còntra totei lei racistas e lei faissistas, que fan camin ensems, e benlèu que ganharem

 

Aquela empega! Brave Laurenç, vòs que cònti ma vida? M’agrada pas tròp, mai estent qu’as quichat, te pòdi pas dire de non. Après tot, aquestei que legiràn çò qu’aurai marcat sus lo papier prendràn ren que lo risc de degalhar son temps. Alora, zo! I vau!
 
Siáu marselhés, qu’es en l’an de gràcia 1934, just e just lo 27 de genoier, que siáu naissut dins la vila plus bèla dau Monde, o puslèu de l’univèrs, que s’apèla Marselha, dins lo quartier obrier de la Bèla de Mai. Ma maire èra una provençala. A totjorn trabalhat, acceptant totei menas d’òbra per ganhar sa vida: triairitz de dàtils au moment de la sason, emplegaira de tram au moment qu’en 1940 mon paire èra mobilizat, lavaira de botelhas dins una usina, perruquiera, qu’èra son vertadier mestier, corduriera, serviciala, e mai mai… Mon paire, lo caganís dei sèt nistons vivents d’una familha italiana venguda a la fin dau sègle XIX, èra lo solet amb son fraire plus grand de naissut a Marselha. Aviá fach lo caufaire de taxi avans de venir caufaire a la vila de Marselha. Podretz trobar lo detalh de tot aquò dins Testimòni d’un niston de la guèrra, qu’es  lo racònte que ne faguèri.
 
Per pas far d’alòngui, vos dirai que per çò qu’es son engatjament politic, mei gents èran comunistas. Votèron totjorn comunista. Mai se marquèron jamai au PC. Que mon paire disiá que voliá restar “liure”. Coma una bèla part de la classa obriera de Marselha, èra libertari! E naturalament, ma maire fasiá coma eu! Que d’aqueu temps n’eriam pas encara arribat a l’egalitat relativa d’ara entre òmes e fremas. Encara que rèste de progrès de far…
 
Faguèri coneissença de Frederic Mistral a l’escòla comunala. En francés, dins la classa dau certificat d’estudis, dins un libre de lectura ont i aviá l’episòdi dei flors de glaujas, pescat dins lei Memòrias e racòntes. E lo mèstre d’escòla, qu’èra tanben director de l’establiment, èra un felibre, çò que sachèri que plus tard. Nos fasiá cantar La copa, aquò en occitan, çò que tapava aiçò. Puei, anèri dins un licèu tecnic, puei a l’escòla d’electronica. Es a aqueu moment que legèri dins una revista literària qu’èra defuntat Josèp d’Arbaud. Au mes de març de 1950. Amb un comentari sus lo provençau. Tot aquò m’adraièt a ma familha, que lo companh de ma grand, veusa de la guèrra de 14, parlava sovent provençau amb de gents que tenián la lenga. Ieu, a l’ostau, parlavi lo francitan de Marselha, coma mei gents. Mai aviáu la lenga dins l’aurelha. E l’enveja de la parlar.
 
En 1954 sortèt lo libre de Robèrt Lafont, Mistral ou l’illusion. Dins Le Provençal, un jornau marselhés, pareissèt una critica de Carles Mauron que legèri. Crompèri Mistral ou l’illusion per m’assabentar. Devi confessar que comprenguèri pas tot çò qu’escrivián Lafont e Mauron, que ma coneissença de Mistral se limitava ai Flors de glaujas en traduccion francesa! Pasmens, avent una formacion marxista, per ieu Lafont teniá un nivèu plus aut qu’aqueu de son critic contestatari.
 
1955, siáu oficier ràdio sus un batèu dei Messatjariás Maritimas. Liegi Cantica per lo  blat, de Max-Felip Delavouët. 1956-57, servici militar dins la Marina Nacionala, quasi tot en Argeriá qu’es l’epòca que França anava de Dunquèrca a Tamanrasset; quand siáu a Oran, me cròmpi l’òbra poetica completa de Mistral. Mon temps d’armada d’acabat, fins a 1959, siáu a navigar dins la marina mercanda. Puei intri a la Seguretat Sociala que m’agrada pas de barrutlar de lònga sus mar.
 
Es l’annada dau centenari de Mirèlha. Estent desenant a Marselha, me meti en bosca d’un ròdol onte pòdi aprene l’occitan, l’occitan provençau de Marselha s’es possible. Qu’ai integrat aqueu tèrme dins mon vocabulari. Es ansin qu’aprenguèri que se donavan de cors a l’associacion felibrenca Provença [?Prouvènço!]. Aquí, trobèri de gents qu’èran fòrça dubèrtas e que s’escalustrèron pas de mon occitanisme. Me parlèron de Jòrgi Reboul e me diguèron qu’èra son associacion, lo Calen de Marselha, qu’organizavan cada annada, a la fin dau mes de març, sus lo Plan de Lòngchamp, davant lo bust de Frederic Mistral, la commemoracion de l’anniversari de sa mòrt. I anèri, e es coma aquò que faguèri lo rescòntre de Jòrgi Reboul e que me marquèri au Calen. Aquí trevèri de monde coma Maria-Ròsa Poggio, Luciana Porte e mai mai, e intrèri en correspondéncia amb Guiu Martin qu’èra a complir son servici militar en Argeriá. Amb Guiu, se ligueriam d’una amistat que durèt fins a sa mòrt, en 2008.
 
Jòrgi Reboul me faguèt rescontrar un fube de monde tant dins lei conferéncias mesadieras que donava lo Calen coma dins leis estagis de cultura d’òc qu’organizava cada annada per lei vacanças de Pascas. Dins l’escasença d’una conferéncia que faguèt sus Victor Gelú, prenguèri lenga amb Pèire Gabrielli, ancian resistent, òme politic, president de la Caissa Primària de Seguritat Sociala dei Bocas de Ròse onte trabalhavi. Me prenguèt per secretari. E venguèri collèga amb Lucian Grimaud, jornalista a La Marseillaise, responsable de l’edicion d’Aubanha d’aqueu jornau. Me demandèt d’escriure d’articles sus la cultura occitana. Es ansin que venguèri jornalista amator car parier de mon paire, per servar ma libertat m’agradèt mielhs de far de piges tot contunhant de trabalhar a la Seguretat Sociala. Aguèri tanben la carga de mai, partent de mai de 1961, cada dimenge, d’una cronica occitana qu’arrestèri en 1999. Estent devengut lo cronicaire occitan oficiau de La Marseillaise, amb l’ajuda dau capredactor qu’èra tanben occitanista, partent de decembre de 1985, aguèri la responsabilitat d’una pagina occitana setmaniera, Mesclum, que n’ai tenguda la direccion fins au mes d’octòbre de 2013. A aqueu moment fisèri aquela pagina ai collègas Joèu Bouc e Miquèu Arnaud que tenon ara l’empenta.
 
En 1965, amb la gròssa ajuda de Guiu Martin, creeriam un jornau occitan la Sartan, títol suggerit per Jòrgi Reboul en referéncia a un jornau popular setmanier marselhés que pareissèt de 1891 a 1905. Mai estent qu’aquela nòva “sartan” èra panoccitana, ne cambieriam puei lo nom per Actualitat Occitana. Pasmens, tot aquò èra pesant e me butèt a me descargar d’aqueu jornau qu’en 1967 passèt a la direccion de Robèrt Allan. Tenguèt pas lòngtemps que me retirèri car fasiáu pas la meteissa analisi politica qu’aquesta d’aicí. Calèt lo jornau…
 
Guiu Martin, Ives Poggio e ieu adoberiam un metòde d’aprendissatge dau provençau, Parlam provençau, que foguèt publicat per lo Centre Regionau de Documentacion Pedagogica en 1971, amb un segond tiratge en 1974. Aviam experimentat aqueu metòde dins de cors publics donats dins aqueu centre.
 
Lo Calen aviá romput totei seis estacas amb lo Felibritge  e  èra lo moment de la regionalizacion. Adonc, amb Jòrgi Reboul estimeriam qu’èra ora d’aver una seccion regionala de l’Institut d’Estudis Occitans en Provença. Ne sortèt lo Centre Regionau d’Estudis Occitans-Provença (CRÈO Provença). Èra pereu lo moment de la creacion deis escòlas occitanas d’estiu. Es partent d’aqueu modèl que leis estagis pedagogics dau Calen se transformèron en rescòntres d’estiu que lo premier se debanèt a Ate (Vauclusa) en 1977. Aquestei rescòntres son encara vius!
 
Partent d’aquela epòca, l’occitanisme complís d’avançadas. Se ganha una preséncia dins lei mèdias, tant a la ràdio coma a la television. Es ansin que faguèri de ràdio e de television!
 
Basta, cresi qu’ai pron barjat sus l’activitat occitanista qu’en Provença i participèri e contunhi d’i participar.
 
Me sembla que mon estacament a la cultura occitana ven de mon estacament a la justícia. Que volètz, quand vos parlan d’egalitat, aquò vau per totei e adonc per totei lei culturas. Trobatz pas qu’i a una contradiccion de sostenir que totei lei culturas son egalas e de refusar de leis ensenhar a egalitat? E aquò me remanda ai lecturas que faguèri de Lenin que, dins seis òbras completas, explica qu’i aguèsse un solet enfant armèni o quirguiz dins una escòla, auriá drech d’èstre ensenhat dins sa lenga. De segur qu’i aguèt d’arris de complits dins l’èx-Union Sovietica. Mai per çò qu’es dei lengas, nòstreis òmes politics son de racistas e pòdon pas donar de leiçons a l’URSS onte totei lei lengas foguèron ensenhadas. E ajusti a prepaus d’aquò que Lenin s’entrachèt dei questions lingüisticas dins plus de 200 articles, çò qu’es ignorat de quasi tot lo monde…
 
Ara a Marselha l’occitan es plus socializat. Coma d’alhors dins leis resèrvas qu’èran lo campèstre onte tot es crompat per de gents vengudas de luenh mai qu’an tant de dardenas que leis indigènas pòdon pas resistir a son esquitchatge. Serián d’occitans novèus aquesteis estrangiers? Coma leis enfants dei trabalhadors immigrats qu’an fach soca amb de marselhesas? S’es d’òc, son sei pichòts que tendràn l’occitanisme amb lei pichòts deis indigènas. Perqué pas? Solament, d’una faudrà un ensenhament seriós de la lenga; de dos, una preséncia socializada, publica, d’aquesta lenga. E siam luenh d’aquò, ailàs!
 
La visibilitat de l’occitan a Marselha? Au mètro, leis anóncias son en francés amb un accent plus ponchut que la Tor Eiffel, e en anglés (pas aqueu de Shakespeare!). A Niça, la visibilitat es melhora qu’i a d’inscripcions en occitan niçard sus lei bus. Un pauc d’en pertot de vilas, vilatges, vilatjons e escarts an mes son nom en occitan. De còps es parier per lei carrieras, mai generalament dins lei quartiers vielhs.
 
Rèsta qu’es verai qu’i a encar de gents que tenon en boca son occitan marselhés. Mai coma sabon pas se son interlocutor lo conois, li parlan en francés (de còps), o en francitan. Non, la situacion es pas bòna. Dins pas gaire anam pèrdre lei darriers occitanofòns naturaus. Auràn ganhat lei racistas.
 
Mai faudrà pas cridar seba per aquò! La transmission de la lenga aurà de se far per l’ensenhament: serà de segur un occitan nòu, diferent d’aqueu que parlavan lei comunards marselhés, lei païsans de Roergue, lei boscatiers de Lemosin o lei gabarriers de Tolosa, mai serà una lenga tancada dins son temps que pescarà dins totei nòstrei parlars e crearà sei neologismes. Una lenga que posarà dins lo passat per anar vèrs l’avenir.
 
Serà per la batalha deis idèas que ganharem, per la lucha còntra lei racistas, tant aquestei de drecha, çò normau, que d’aquestei qu’ausan se dire de senèstra e que son ren que de breguetians. Es per la creacion que ganharem aquela batalha. Per l’escritura e per la cançon e la musica que fan la pròva que siam encar vius.
 
Es çò qu’ai assajat de far amb d’estudis sus lo lop o leis escrivans sociaus marselhés, de romans policiers o sus la guèrra d’Argeriá, sus la Comuna de Marselha e la republica marselhesa du sègle XVI, sus la cosina provençala tanben qu’es una part agradiva de la cultura nòstra, sus lo music-hall marselhés d’expression occitana… De projèctes? Estent qu’ai passat lei uech crotz, l’avenir es puslèu darrier ieu qué!  Pasmens ai acabat un estudi sus lei tèxtes occitans de la Comuna de Marselha e un trabalh sus lo music-hall marselhés que repren e completa aqueu qu’aviáu publicat dins leis annadas 1980. Ai pereu dins la cabeça lo projècte d’un roman nòu. Sabi pas se capitarà…
 
Per clavar te voudriáu dire, brave Laurenç, que çò que se debana ara sus la planeta es gaire estrambordant. Mai coma faire? Es çò qu’es. Èstre occitanista es èstre un pauc nèci, creses pas? Brave Laurenç, braveis amics, ramentatz-vos de l’inscripcion “Resistir” qu’escrincelèt Maria Durand sus lo relaisset dau potz de la Tor de Constança, a Aigas Mòrtas, onte foguèt embarrada 38 annadas per çò qu’aviá pas la meteissa religion que lo rei de França. Adonc, Occitans: RESISTISSÈTZ còntra totei lei racistas e lei faissistas, que fan camin ensems, e benlèu que ganharem.