Benlèu a ieu m’arrestaràn tanben quand rintrarai en Turquia. Dempuèi las eleccions del 7 de junh de 2015, a l’entorn de 7000 trabalhadors e membres del nòstre partit son estats detenguts. La meteissa causa se passa amb mai de 80 cònsols màgers Turquia a solament un camin de sortida: resòlvre la question curda d’un biais pacific Erdoğan vòl vòl donar la nacionalitat als refugiats arabis perque pensa que lo votaràn a el e aital l’AKP poirà ganhar las eleccions en Curdistan En Turquia son pas totes de musulmans sunnitas de lenga turca: i a tanben de gitanos, d’alevis, d’armènis, de crestians, d’arabis, d’assirians e de iaziditas. Es un país multicultural Foguèri elegida eurodeputada, carga que mantenguèri fins en 2009. E en 2014 partiguèri d’Alemanha devèrs Diyarbakır

 
 
Cossí va vòstre braç?
 
Es a se recuperar, e mai se lo pòdi pas encara mòure completament. Ai tanben qualques feridas a l’esquina. An arrestat 12 dels nòstres deputats, dont los dos caps del partit e lo nòstre pòrtavotz. Benlèu a ieu m’arrestaràn tanben quand rintrarai en Turquia. Dempuèi las eleccions del 7 de junh de 2015, a l’entorn de 7000 trabalhadors e membres del nòstre partit son estats detenguts. La meteissa causa se passa amb mai de 80 cònsols màgers. Davant las municipalitats, lo govèrn turc los remplaça pels kayyum (administradors nomenats per l’executiu). Son de caps non elegits, e mai se de milièrs de votants avián causit lors cònsols democraticament.
 
Quand uèi vesitas quina comuna que siá en Curdistan, t’avisas que Turquia es un estat policièr. I a de canons d’aiga fòra los edificis, que son entièrament envoltats de barralhas, plenas de polícias... La bastissa de la municipalitat de Diyarbakır sembla ara un comissariat de polícia, pas una comuna!
 
 
Tanben an barrat d’agéncias municipalas e d’organizacions de la societat civila que trabalhan pels dreches de las femnas.
 
D’associacions de femnas, culturalas, cinematograficas... O barran tot. Fòrça emplegats municipals an perdut lor emplec, e son estats remplaçats per de membres de l’AKP. Los kayyum son contra los dreches de las femnas, alavetz una de las primièras causas que fan es eliminar nòstre sistèma de copresidéncias.
 
 
Valent a dire que totas las municipalitats devon èsser dirigidas a l’encòp per un òme e una femna.
 
Exactament. Es un sistèma fòrça important per nosautres. E lo suprimisson. E en mai d’aquò, lo govèrn a barrat 370 associacions, fòrça d’elas curdas, dont lo Congrès de las Femnas Liuras (KJA), qu’a de centenats de membres. An tanben clavat d’autras associacions de femnas contra la violéncia de genre, o quitament d’associacions que donan a manjar a 35 000 personas que n’an de besonh. Aquí la politica dictatoriala d’ Erdoğan. Vòl metre en marcha un sistèma presidencial ont, o ben accèptas çò qu’el vòl, o riscas plan d’èsser detengut.
 
Es un camin fòrça perilhós, perque condutz Turquia a una guèrra entre curds e turcs. Dins l’HDP avèm totjorn dich que voliam la patz e la democracia, demandàvem nòstres dreches culturals e nòstra lenga, nòstra identitat. Mas l’AKP vòl pas res de tot aquò. Après lo còp d’estat de 2016, en nom de la seguretat, en Turquia s’enebís tot. Pòdes quitament pas caminar per carrièras sens rescontrar de policièrs o que te blòquen. E après la bomba de Kayseri, fòrça sètis de l’HDP son destruches just davant la polícia, mas oficialament degun a pas res vist, e mai se los imatges se son quitament emeses a la television. Fòrça vilas curdas son estadas tanben rasadas per las fòrças turcas, çò qu’a forçat de centenats de milièrs de personas que partiscan d’en cò lor e vengan de desplaçats. Erdoğan los vòl remplaçar per de refugiats arabis que lor vòl donar la nacionalitat, perque pensa que lo votaràn alavetz a el e aital l’AKP poirà ganhar las eleccions en Curdistan.
 
 
Cossí se pòt sortir d’aquela situacion, segon vos?
 
Turquia a solament un camin de sortida: resòlvre la question curda d’un biais pacific. Lo govèrn turc e lo cap del PKK, Abdullah Öcalan, se reüniguèron fòrça còps abans 2014, e arribèron quitament de se metre d’acòrdi sus una fuèlha per rota per dètz ponches per la patz. Mas lo govèrn turc decidiguèt d’o gelar. E aquela decision nos a menat a la situacion actuala.
 
 
Erdoğan pòt èsser immergit dins una deriva perilhosa e autoritària, mas per metre en òbra qualques unas d’aquelas accions, coma per exemple los incendis dels sètis de l’HDP, fa servir los sentiments ultranacionalistas que son fòrça enrasigats dins una part de la populacion turca.
 
Çò que veses per carrièras, aquelas gents que s’amassan per atacar l’HDP, manifèstan la posicion del partit nacionalista turc MHP. Mas atrason pas tant de mond. Totes los turcs son pas de racistas o nacionalistas. Mas l’MHP e l’AKP trabalhan ara ensems per preparar una nòva Constitucion. Alavetz, sembla qu’Erdoğan agisca per complaire a l’MHP.
 
 
Ça que la, lo principal partit d’oposicion en Turquia es pas ni l’MHP nacionalista de drechas, ni tanpauc l’HDP: son los kemalistas del CHP. Cossí avaloratz lor posicion actuala?
 
Normalament, lo CHP se situa endacòm entre lo centre e l’esquèrra. Lo CHP ditz qu’es dins l’oposicion contra lo govèrn de l’AKP, mas totun n’an acceptat fòrça politicas. Aquò mòstra que l’AKP tracta lo CHP e l’HDP d’un biais fòrça desparièr. L’HDP foguèt lo primièr partit a se plaçar contra lo còp d’estat. Mas lo govèrn de l’AKP convidèt solament l’MHP e lo CHP a la manifestacion contra lo còp d’estat. Nos excluson. En aquel contèxt, lo CHP a un problèma: a acceptat las politicas d’Erdoğan, e agís pas vertadièrament coma un partit opausant. Aquò es perilhós, perque dins l’avenir se poiriá passar que vegèssem pas qualas son las diferéncias entre l’AKP, lo CHP e l’MHP. Aquò marcariá l’imposicion d’una vision de la societat turca, segon la quala Turquia es un país omogenèu, e non solament en tèrmes politics, mas tanben per rapòrt a la composicion de la societat. En Turquia son pas totes de musulmans sunnitas de lenga turca: i a tanben de gitanos, d’alevis, d’armènis, de crestians, d’arabis, d’assirians e de iaziditas. Es un país multicultural.
 
Avètz començat la convèrsa en disent qu’es probable que vos arrèsten quand rintraretz en Turquia. Perqué rintrar, alavetz? L’HDP a ja fòrça deputats, cònsols e membres detenguts o en preson. Lo partit a de besonh d’un autre membre de tria en preson?
 
Mai de 6 milions de personas votèron per mon partit. Pòdi pas demorar a Euròpa en seguretat del temps que los membres e los salariats de la municipalitat son detenguts o pèrdon lor emplec.
 
 
D’acòrdi, mas seriá pas possible que foguèssetz mai utila pel vòstre partit e pel movement curd en denonciant aquela situacion dins lo mitan internacional, mai que non pas en complissent una condemna en preson?
 
Avèm de contactes amb de partits politics dins fòrça païses. Quand un membre de l’HDP es detengut, eles o denóncian. Segur qu’es per ieu important d’èsser en Euròpa, e d’ajudar a far pression sul govèrn turc. Mas mon messatge devèrs mon pòble deu èsser: “Soi aicí amb vosautres, en Curdistan”. Al Parlament o arrestada, contunharai nòstra lucha.
 
 
Foguèretz una de las deputadas mai joves del Parlament Europèu, en essent elegida als 23 ans. A qualque rapòrt amb una experiéncia politica fòrça precòça en cò vòstre?
 
Los curds se son totjorn afrontats a de massacres, discriminacions, detencions massissas... Quand anavi a l’ escòla, ja m’interessava la politica. Legissiái o escotavi d’informacions, e m’agradava de debatre de politica alemanda amb mon professor. En 1991, comencèri de trabalhar al Centre Cultural Curd, dins ma vila natala, Celle. Dos ans puèi, comencèri de trabalhar amb la comunautat iazidita, sus de tèmas restacats a la musica, al folclòre, a l’enfança... Èri lo membre mai jove. I foguèri fins en 1997. Un an puèi, foguèri elegida eurodeputada, carga que mantenguèri fins en 2009. E en 2014 partiguèri d’Alemanha devèrs Diyarbakır.
 
 
Foguèretz elegida al Parlament Europèu coma membre del PDS (a l’ora d’ara, Die Linke). Perqué causiguèretz aquel partit?
 
A causa de la guèrra de Kosova. Ieu èri contra la guèrra e la violéncia. Legiguèri totes los programas dels partits e m’avisèri que mas idèas, ont s’inscrivián melhor, èran dins lo PDS.
 
 
Disètz que vos engagèretz per la comunautat iazidita d’Alemanha dempuèi plan jove. La majoritat dels iaziditas de Turquia (almens 80 000 personas) se vegèron forçadas a abandonar lo país pendent los decennis de 1980 e 1990, e plusors se dirigiguèron devèrs Alemanha, França, Belgica e d’autres païses occidentals. De la populacion iazidita originala en Turquia, qualques comptatges dison que uèi ne demòra a pena 1000 personas. Que pòt far la comunautat per evitar sa dissolucion dins la diaspòra?
 
Aquò dependrà se los iaziditas son ensems o pas. Los iaziditas an totjorn patit de massacres. Nòstres comptatges dison que ne foguèron 74 long de l’istòria. Lo darrièr se debanèt en agost de 2014 a Sinjar, a las mans de Daish. De centenats de milièrs se vegèron obligats de fugir, e 33 000 finiguèron qu’anèron dins de camps de refugiats de Turquia, que son gerits per nòstras municipalitats. Lo govèrn turc los reconeis quitament pas coma refugiats, e fa pas res per eles. Sabèm que, se los iaziditas demòran pas units, serà mai aisit que sián assimilats. Mas en Euròpa, las divèrsas comunitats son en dialòg e en contacte, son de conselhs.
 
Per aquela rason, per nosautres es tant important que Sinjar siá rebastit entièrament un còp que serà totalament liberat de Daish. Euròpa i deu ajudar, per permetre que los refugiats iaziditas pòscan tornar demorar a Sinjar. Benlèu aital eles meteisses se poiràn reconstituir coma comunautat.
 
 
Mas sabètz ben que fòrça iaziditas sètz tròp espaurugats per far çò que vos prepausatz. Ni per aur ni per argent voldràn pas tornar dins un luòc ont se senton extrèmament vulnerables. Plusors acusan lo Govèrn Regional Curd d’Iraq de los aver abandonats a lor pròpri sòrt quand los combatents de l’Estat Islamic se sarravan de la region en agost de 2014.
 
 
Çò que disèm nosautres es que cal permetre a totòm de causir. S’un iazidita vòl tornar a Sinjar, li’n cal poder aver la possibilitat. Es parièr se vòl partir devèrs Euròpa.
 
 
 
 
David Forniès
 
 

---

Entrevista publicada originalament en catalan sus Nationalia, amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion.