S’omogeneïzam eth coneishement perd tota era sua riquesa Cercam era integracion de totes es cultures deth pòble, entà dar a conèisher causes nòstes e apréner es sues Acieu encara son pòques es hemnes que reconeishen eth maltractament psicologic e cerquen supòrt Parlar deth passat mos ajude tanben a créisher coma persones, conservar era nòsta identitat e a reforçar eth sentiment de comunitat, en autes paraules: a hèr pòble Se mos liegen [es òmes] les convidam a hèr-se sòcis, participar enes activitats e demostrar qu’era igualtat pòt èster

L’activitat de l’Associacion de Hemnes de Les (Val d’Aran) nos a tirat l’atencion. S’agís d’una brava associacion de femnas amb una activitat estrambordanta. Es per aquò qu’avèm pensat que las entrevistar seriá quicòm de fòrça interessant. E vertadièrament es estat aital. Vaquí l'entrevista que Jornalet a fach a Mireia Boya.
 

 
Qu’es aquò l’Associacion de Hemnes de Les?
 
Ei ua Associacion socioculturau formada per hemnes que vòlen hèr causes en Les e entà Les. Era sua mision ei constituir-se coma ua entitat de representacion deth collectiu femenin locau deuant des institucions publiques, mès ena practica non ei ua auta causa qu’eth reconeishement deth trabalh e servici ath pòble que des de hè uns ans es hemnes de Les an realizat de forma desinteressada.
 
Era Associacion a 3 airaus diferents mès complementaris:

1. Benèster e salut, a on se treabalharà entà mielhorar era situacion personau e collectiua des hemnes damb activitats, servicis, assessorament e infrastructures restacades damb eth benèster fisic e psicologic e damb era gestion e emplec deth léser.
 
2. Transferéncia de coneishences, a on se trabalharà entà sauvar es coneishemces tradicionaus des hemnes enes diferents airaus (gastronomia, artesania, gestion deth miei, eca.) e a on s’aufriràn tanben airines contemporanèes e naues coneishences practiques entà mielhorar era vida vidanta deth collectiu femenin.

3. Enterprenedoria e desvolopament locau, a on se trabalharà entà aufrir assessorament, supòrt e visibilitat as iniciatiues empresariaus liderades per hemnes.
 
 
Es un collectiu feminista?
 
Non, mès era junta ei integrada per hemnes, ei era soleta particularitat qu’auem, e en part, organizam activitats pensades entà nosates mès non exclusives.
 
 
Cossí comprenètz lo feminisme dins l’associacion?
 
De forma integradora, mès que feminisme cercam igualtat e que se reconeishe e valore eth ròtle dera hemna. Entad açò cau potenciar era participacion dera hemna en activitats sociaus, culturaus, esportiues e enterpresariaus. Cau hèr-mos visibles entà que se mos tengue en compde, se mos escote e se hesquen es causes tanben pensant en nosates.
 
 
Perqué cal una associacion de femnas?
 

Entà dar votz ath nòste collectiu deuant des administracions e entà organizar activitats adaptades as nòstes necessitats. En temps de crisi es qu’amien es familhes son es hemnes e les cau tot eth supòrt possible.
 
 
Cossí sorgiguèt l’iniciativa?
 
Era associacion ei dar ua figura juridica as hemnes de Les que pòrten molti ans dant un servici ath pòble de forma desinteressada. Mos dérem compde qu’organizades legaument podíem auer mès pes e demanar ajudes entà projectes pròpris. Sonque calec alugar era hlama e amassar-mos ua quinzea de nosates. Ara ja èm mès de 70 sòcies.


 
La salvagarda de las coneissenças tradicionalas de las femnas, es un afar de país, lenga e cultura? O es un afar de genre?
 
Ei un ahèr de país, lengua e cultura qu’a ua composanta de genre que cau tier en compde e valorar. S’omogeneïzam eth coneishement perd tota era sua riquesa. I a coneishements tradicionaus que sonque se transmeten de mares a hilhes, aquieu ei er ahèr de genre.
 
 
A l’associacion un engatjament amb lo país, la lenga o la cultura occitana?
 
Òc, per descompdat. Mès tanben cercam era integracion de totes es cultures deth pòble, entà dar a conèisher causes nòstes e apréner es sues. E eth país tanben le vedem damb es naues idèes, damb eth desenvolupament locau, damb era ocupacion femenina.
 
 
La violéncia de genre es un triste fenomèn que semble qu’es arribat a la Val d’Aran…
 
 
Non a arribat, i é des de hè temps e ei un ahèr amagat. Ei trist mès sonque mo’n dam compde quan ges enes mejans de comunicacion. Parlar-ne e aufrir supòrt dilhèu ajude a trencar tabús, maugrat que cau reconèisher qu’en miei rurau, a on toti mos coneishem, açò encara ei mès complicat. Acieu encara son pòques es hemnes que reconeishen eth maltractament psicologic e cerquen supòrt.
 
 
En agost passat, l’Associacion de Femnas de Les organizèt un omenatge a las victimas de l’exili…
 
Era transferencia intergeneracionau de coneishements ei un objectiu dera associacion. Aguest exercici de memòria istorica aprofitèc era preséncia d’ua refugiada joèua dera II Guerra Mondiau que siguec acuelhuda en Les, Paquita Sitzer. Entà rebrembar a toti aqueri aranesi e araneses que ajudèren a toti es que trauessauen es montanhes hugent des guèrres. Enes tempsi que corren cau hèr aguesti exercicis mès que jamés.
 
E, perqué non?, començar a reconèisher es causes positiues qu’a hèt era nòsta gent grana. Parlar deth passat mos ajude tanben a créisher coma persones, conservar era nòsta identitat e a reforçar eth sentiment de comunitat, en autes paraules: a hèr pòble.
 
 
E ara sètz a organizar l’amassada d’associacions de femnas de Naut Pirenèu e Aran. Que son exactaments aquelas amassadas? Que i poirem trobar de particular a l’amassada d’Aran? 

 
 
Ei ua trobada anuau des associacions d’hemnes deth Pirinèu. Er an passat anèrem entà La Seu d’Urgell e mos aufrírem a organizar era amassada d’enguan. Èm ua asociacion nauèra mès damb moltes ganes de hèr causes e dar a conéisher era Val d’Aran ara gent de dehòra.
 
Peth maitin auem preparat activitats ludiques e culturaus, damb un torn guidat per Les entà coneisher era istòria e es particularitats dera arquitectura aranesa. Despús visitaram era fabrica de caviar deth Pirinèu e haram ua degustacion. Despús de dinar es associacions deth pòble mos aufriràn cançons, dances araneses damb en Corbilhuers e dances tradicionaus bolivianes damb era comunitat boliviana.
 
Entà acabar se harà era assemblada, ara qu’auem convidat a totes aqueres hemnes araneses que volguen vier a conéisher ce que hèm damb era intencion de hèr a crèisher era associacionisme femenin en d’auti pòbles e, perquè non?, començar a parlar de “Hemnes d’Aran” en un contexte de Pirinèu e damb projèctes comuns damb es nòstes vesies.
 
 
Lo fotbòl femenin de Les, es òbra de la vòstra associacion?
 
Non. Ei era associacion AFLes. Mès moltes des nòstes sòcies joguen a fotbòl e nosates damb plen supòrt ara iniciatiua. Aguesta ei ua mòstra mès dera fòrça des hemnes deth pòble.
 
 
I a d’ òmes dins l’associacion?
 
Pòden vier mès son poqui es qu’ac hèn. Nosates èm dubèrtes a toti, ei mès, moltes des activitats son pensades en clau de pòble. Se pensen que non volem saber arren d’eri e non ei vertat. Trabalhar era igualtat signifique integrar. Se mos liegen les convidam a hèr-se sòcis, participar enes activitats e demostrar qu’era igualtat pòt èster.
 
 
Quin programa d’activitats avètz per la sason que ven?
 
Continham damb eth cicle de conferéncies “hemna e salut” e damb es corsi e talhèrs d’artesania, enguan damb fabricacion de sabons, ceramica, paèrs e jòies.
 
Seguim tanben damb es corsi anuaus de dances latines, gimnasia, informatica e damb eth projècte “tapones solidarios”, en qu’amassam taps de plastic tà portar-les ara associacion Garmitxa, ara que mos agermanaram aguesta primauera acieu en Les.
 
En noveme auem era nòsta prumèra assemblada e aquieu totes es sòcies proposaràn activitats entà 2013 e totes decidiram quines amiam tà dauant.