Se vòles publicar un libre en Kenya, es fòrça improbable que lo publiquen en una lenga africana. As de l’escriure en anglés Aqueste estat de las causas se creèt mejançant la violéncia e l’umiliacion contra las lengas autoctònas. Lo desequilibri entre las lengas es pas brica natural Se Joyce es de literatura irlandesa, alavetz que son los qu'escrivon en irlandés? Quand s’ensenha Joseph Conrad a las escòlas, degun gausa pas dire que fa de literatura polonesa! Cal un autre nom Que me donèsson lo Nobel seriá simplament important perque soslinhariá l’existéncia de fòrça lengas africanas. Lor seriá un estimulant Totas las lengas an la meteissa capacitat de produire de granda literatura e d’exprimir de sentiments universals a partir de la particularitat de cada situacion. Aquela universalitat s’atenh pas pel fach d’emplegar una lenga dominanta

 
Doas de las òbras que sintetizan sas posicions anticolonialas, culturalament emancipadoiras e revolucionàrias —perque, òc: de metre en question las egemonias culturalas per que sián redistribuïdas equitablament es encara una pensada revolucionària— venon de se publicar en lenga catalana, a l’ostal d’edicion Rai Verd: Descolonitzar l’esperit (Decolonising the Mind, 1981) e Desplaçar el centre (Moving the Centre, 1993). Amb aquela rason, e a l’invitacion del PEN Catalan, lo Centre de la Cultura Contemporanèa de Barcelona aculhiguèt un rescontre de Ngũgĩ amb de jornalistas de divèrses mèdias abans la conferéncia que l’autor prononciariá dins lo meteis centre cultural aquel 10 de mai.
 
“Me senti de còps coma aquelas formigas qu’ensajan de pojar de montanhas amb de grandas cargas sus l’esquina”, çò ditz Ngũgĩ quand se li pausa la question sul prètzfach, justament, de descolonizar aqueles esperits que pensan que, en Africa, çò que servís de verai es de s’exprimir en de lengas europèas. “Lo kikuiu, coma totplen d’autras lengas africanas, es pas una lenga de poder. La lenga de poder en Kenya es l’anglés. Es la lenga de l’educacion, de l’administracion, del comèrci internacional... Es fondamental per aver un bon emplec e prosperar. I a tot un malhum institucional e economic que favorís qu’aquò siá aital: se, per exemple, vòles publicar un libre en Kenya, es fòrça improbable que lo publiquen en una lenga africana. As de l’escriure en anglés”.
 
La majoritat de las lengas autoctònas africanas o ben dispausan pas d’una ortografia pròpria —se mantenon dins lo domeni de l’oralitat— o ben an un accès e un usatge limitat als espacis escriches e de l’oficialitat. Lo wolof, lo somali o lo swahili constituisson qualques excepcions. Fòrça estats pòstcolonials, de fach, optèron per emplegar l’anciana lenga coloniala coma un veïcul de construccion nacionala... De la nòva nacion africana naissenta. Es paradigmatic, per exemple, lo cas de Moçambic, ont lo FRELIMO —la guerrilha anticoloniala que venguèt après lo partit unic de l’èx-colònia portuguesa— privilegièt fòrça la lenga portuguesa, amb una intencion almens tripla: la far venir un aisina de coesion intèrna d’una populacion que parlava de desenats de lengas desparièras, aisina de diferenciacion al respècte de l’entorn geografic, e l’usar coma marcador sòciopolitic —pòrta d’accès a las estructuras de l’estat e del govèrn. Qualques dirigents del FRELIMO an quitament afirmat que de parlar las lengas nadivas moçambicanas èra “tribalista” e “antipatriotic”.
 
“Aqueste estat de las causas se creèt mejançant la violéncia e l’umiliacion contra las lengas autoctònas”, çò ditz mai d’un còp Ngũgĩ. Dempuèi que fugiguèt en exili en 1982 —d’en primièr en Anglatèrra e puèi als Estats Units, ont ara demòra e fa lo professor a l’Universitat de Califòrnia—, l’autor kenyan afirma aver vist, dins de viatges qu’a faches dins de desenats de païses, cossí es “una experiéncia globala, un patron que se repetís. Mon libre Descolonitzar l’esperit, en partida, amassa una seguida de conferéncias que faguèri en Nòva Zelanda sus la situacion de las lengas africanas. Coma acabavi una d’aquelas conferéncias, una dòna se sarrèt de ieu e me diguèt: «Avètz pas parlat de Kenya. Avètz parlat del pòble maòri». E aquela meteissa identificacion la me faguèt recentament una persona sami en Lapònia. I a de lengas que son maltractadas”. Aquela pensada se representèt en la participacion de Ngũgĩ a l’elaboracion de la Declaracion Universala de Dreches Lingüistics (1996), aprovada a Barcelona jos l’impulsion del PEN Internacional e del CIEMEN.
 
“Aquel desequilibri entre lengas —çò contunha l’intellectual— es pas brica natural. Se produtz pas perque i auriá de lengas pus nautas, mas perque i a de relacions inegalas de poder, entre colonizaire e colonizat, entre pòbles dominants e pòbles dominats. Als coreans, pendent l’ocupacion japonesa de 1910 a 1945, lor arribèt la meteissa causa que çò que s’èra passat anteriorament pels indians de l’America del Nòrd: lor impausavan de prenoms qu’èran pas los lors”. Un procès que, se perlonga dins lo temps en se servissent d’una accion desvalorizadora permanenta: “Reüssisson a associar la lenga autoctòna amb de valors negativas, fins al ponch que los parlants nadius refusan lor lenga pròpria. Sens gaireben quitament se n’avisar, càmbia lor percepcion sus la lenga pròpria, qu’es evitada” pels quites parlants. “E la lenga del dominant es embraçada. Es una anomalia, mas que paradoxalament se normaliza. E las nòvas generacions o vivon coma una normalitat, quand en realitat es una anormalitat.”
 
 
Literaturas africanas o en lengas africanas? Lo “panatòri de l’identitat literària”
 
A Ngũgĩ li demandan çò que pensa d’una polemica qu’als lectors catalans —en cambiant de gentilicis, localizacions e glotonims— lor semblarà familiara dempuèi qualques ans: la literatura escricha per d’africans en lengas non africanas, pòt èsser considerada vertadièrament coma de literatura africana? “Es pas una question solament per Africa, mas per fòrça luòcs del Mond: del ponch de vista identitari, quina sòrta de literatura fan aquelas personas? Joyce Escriviá en anglés. Es de literatura irlandesa? S’oblida, en aquel cas, que i a d’autres escrivans que fan de literatura en irlandés. Se Joyce es de literatura irlandesa, alavetz que son los qu’escrivon en irlandés? Quand s’ensenha Joseph Conrad dins las escòlas, degun gausa pas dire que fa de literatura polonesa! Cal un autre nom. Dins nòstre cas d’Africa, prepausèri de li dire «literatura africana eurofòna». Mas ara m’avisi que dins mos libres m’auriá agradat d’introduire lo concèpte del «panatòri de l’identitat literària». O explicarai amb un exemple: pòt capitar que qualqu’un suplante nòstra identitat personala, entre dins nòstres comptes bancaris e s’empòrte nòstre argent. Alavetz nos esmalissèm fòrça, perque nos an panat. Doncas en literatura se passa a pauc près la meteissa causa, amb la diferéncia que nos esmalissèm pas gaire. Deuriam pas permetre, d’un ponch de vista terminologic, que nos panèsson l’identitat de las literaturas escrichas dins aquelas lengas qu’an patit de dominacion”.
 
Encara uèi, una part notabla dels escrivans africans que capitan plan o fan dins las lengas de las ancianas metropòlis. Ne parla Sebastià Bennàssar dins aqueste article sul nòu roman negre african, ont mençona Barbara Fraticelli: “Dins los darrièrs ans —çò ditz la professora— los autors africans pòdon publicar dins los ostals d’edicion africans, mas o fan gaireben totjorn dins las lengas colonialas, francés, anglés e portugués. I a gaireben pas d’escasenças per la produccion en lengas africanas”. “Car fòrça joves escrivans africans actuals son estats educats en anglés”, çò planh Ngũgĩ. “Qualques unes coneisson quitament pas lors lengas nadivas. Mas n’i a totjorn agut qu’an contunhat d’escriure en lengas africanas, mas son pas tan visibles”.
 
A la visibilitat, justament, remanda l’autor kenyan quand li pausan la question inevitabla: “E lo prèmi Nobel de Literatura per vos —de rumors que fa d’ans que traïnan— quora arribarà?” NgũGĩ i vòl pas donar gaire importància personala: “Que me donèsson lo Nobel seriá simplament important perque soslinhariá l’existéncia de fòrça lengas africanas. Lor seriá un estimulant”, çò pronostica.
 
 
L’universalitat de totas las lengas
 
“Ai legit darrièrament los grands poemas epics indians: lo Mahābhārat e lo Ramayana. Ai vist fins a quin ponch se i exprimís, de manièra incresabla, l’integracion de la natura a çò uman, e fòrça autras idèas. Aqueles poèmas foguèron escriches en sanscrit. La granda literatura classica, en grèc. Lo Quishòt, en castelhan. I a pas cap de lenga que o siá mai que cap d’autra. Totas las lengas an la meteissa capacitat de produire de granda literatura e d’exprimir de sentiments universals a partir de la particularitat de cada situacion. Aquela universalitat “s’atenh pas pel fach d’emplegar una lenga dominanta”, çò perpensa l’escrivan e professor, qu’avertís: “Nos manca fòrça coneissenças a causa de la marginalizacion de las lengas”.
 
De coneissenças e de nuanças. De manièras desparièras de veire e d’interpretar la realitat a partir de las experiéncias que veïcula caduna de las lengas del Mond. Caduna, unica e irremplaçabla. “Aquestes darrièrs jorns sèm estats a Viena —çò remembra Ngũgĩ— e sabètz ja que la capitala austriana a una granda devocion per la musica e las orquèstras. Seriá impensable d’argumentar que, per poder gaudir del piano, calga far calar lo violon, pas’rai? Totes los instruments, amassa, crèan de grandas armonias. Per contra, en matèria lingüistica, aqueles arguments si que los trobam. Es la logica de la dominacion: sembla que la lenga marginalizada aja de desaparéisser perque la lenga dominanta visca. Lo monolingüisme, subretot quand es impausat, es lo dioxid de carbòni de las culturas. E lo multilingüisme n’es l’oxigèn”.
 
 
 
 
David Forniès
 
 
 

---

Aqueste article es adaptat de Nationalia amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion.