Robèrt Martí me metèt dins las mans La Quimèra de Bodon, que legiguèri en una setmana sens aver aprés la grafia. La revelacion! Aquí aviái trobat Ma literatura… Quand foguèri responsable de las edicions d’IEO me batèri per publicar tot çò que me semblava d’o meritar Soi pas conegut coma autor francés (e me’n foti). Los occitans, dins l’ensemble, an apreciat mas òbras, e mai se d’unes l’an trobada “ tròp intellectuala “ (sic) o tròp pessimista Niça es mai que mai l’encastre d’un vila somiada Ai perdut plan d’illusions e soi decebut del retorn de mai en mai visible a las vièlhas lunas de la literatura occitana Aimarai clavar en publicant un segond recuèlh de novèlas fantasticas, que comença de prene forma e qu’ai longtemps remés Cal pas recular suls principis coma la revendicacion que França ratifique la Carta Europèa de las Lengas Regionalas o Minorizadas. Pas de concession, pas d’occitan light! La lenga abans tot. Modernizar, sortir del passadisme e del localisme

Se vos volètz presentar
 
Nasquèri pendent la guèrra (de 40!) dins una borieta de Tarn. Mos parents parlavan mai que mai occitan, mas del jorn qu’anèri a l’escòla de la Republica Francesa, amb ieu arrestèron de lo parlar per dire qu’agèsse pas d’embolh amb lo francés.
 
Estudis segondaris, facultat de las letras de Tolosa . M’arrestèri al CAPES per rasons familhalas.
 
A aquel moment èri pro mespresós pel “patés” qu’ausissiái, e subretot la “literatura” d’òc qu’aviái jols uèlhs: Catinou e Jacouti a la radio relaiat per la premsa regionala, o los Contes de mon vilatge del canonge Farenc… Pas de qué enfuocar lo professor de letras grand legeire de sciéncia-ficcion e de fantastic, e picanhat per l’enveja d’escriure…
 
 
D’ont vos ven l’interés, l’engatjament per l’occitan lengadocian e la cultura occitana en general?
 
Lo clic? Mon rescontre dins lo meteis collègi amb Robèrt Martí, ja afogat d’òc que sa familha èra pròcha de la de J. Bodon (serà pus tard president de l’IEO). Me metèt dins las mans La Quimèra de Bodon (500 paginas), que legiguèri en una setmana sens aver aprés la grafia. La revelacion! Aquí aviái trobat Ma literatura…
 
Dintrèri a l’IEO militant de basa e finiguèri que diriguèri las Edicions de l’IEO nacional pendent un desenat d’annadas, après la publicacion d’Enlòc.
 
 
Qu’avètz escrich?
 
Ai començat coma tot lo mond per tastar lo terren per un recuèlh de poèmas: Formigas Capudas. Seguiguèron un recuèlh de novèlas fantasticas coma Masquetas e Mariòtas en 1985, puèi lo roman Enlòc en 1989 . Pendent mas annadas d’editor sortiguèron jol pseudonim de Rascal de libròts de reflexions “filosoficas” umoristicas: Las Pensadas, Texticuls (tèxtes mai que cortets, per exemple sonets monovocalics.), Rasdicalcionari (mots-valisas), Gratacuol…
 
Dempuèi qualques annadas, un pauc per azard (per ajudar qualqu’un), me soi interessat a la lexicografia e ai publicat, dins d’abòrd en collaboracion un Lexic elementari francés-occitan/occitan-francés, puèi Tot en òc,diccionari unilingüe illustrat; puèi solet Tot en Un, qu’a conegut ja tres edicions dempuèi 2009. Aran soi a preparar la quatrena plan enriquida, que serà, probable, definitiva.
 
A costat d’aquò ai pro escrit dins de revistas occitanas, mai que mai dins Occitans!, revista de l’IEO, ont tenguèri una rubrica de critica literària, e tanben una pus risolièra un pauc dins lo biais de Pierre Dac: l’uèlh cilhat dins la supièra …
 
 
Es facil de se far editar en occitan?
 
Dins las annadas 80, dependiá del genre de literatura qu’escriviatz: s’èretz pro localista, òm trapava totjorn una ajuda locala, e mai en defòra del mitan occitanista: comuna, conselh general… e la seccion departamentala d’IEO butava. Pel genre de literatura que prepausavi, que sortissiá del canton e tanben de las abituds presas, se caliá adreiçar pus naut: l’IEO nacional. E aquí tanpauc èra pas evident: un tipe inconegut que prepausa de literatura fantastica o d’SF en òc en plaça dels sovenirs d’enfança al campèstre! Aürosament agradèt a de mond que per ieu son de referéncias: Lafont, Max Roqueta, Ives Roqueta … Mos dos primièrs libres (Masquetas e Mariòtas e Enlòc) foguèron premiats e toquèron un public pus jove.
 
Quand foguèri responsable de las edicions d’IEO me batèri per publicar tot çò que me semblava d’o meritar (nivèl de lenga, tematica, valor panoccitana per dire pas universala …) e dins totes los dialèctes occitans.
 
A aquel moment (lo darrièr decenni del sègle passat) çò pus malaisit èra de trapar d’ajudas oficialas: CRL, DRAC, etc. De còps que i a caliá rainalejar. Me soveni d’aver produsit un escapolon d’edicion bilingüe (çò que demandavan) per un libre que sortiguèt coma totes los autres ATOTS solament en occitan …
 
Pensi qu’ara es pus aisit, almens dins ma region. E ai pro d’editors que publican de causas en occitan. Mas coneissi pas lo detalh, que i a gaireben 20 ans qu’ai daissat aquel prètzfach …
 
 
Coma èra lo quotidian per vos d’un professor d’occitan e escrivan occitan? Coma trobar temps, inspiracion...?
 
Ensenhèri l’occitan pendent un vintenat d’annadas (adultes, primari, collègi, licèu). Pels adultes e lo primari, respondiá a una demanda. Doncas pas de problèma…
 
Dins lo segondari èra un autre parelh de margas: se caliá batre cada an contra l’administracion, la marrida volontat, per poder contunhar… Vertat qu’aviaí pas de CAPES, simplament un certificat en seguida d’una inspeccion de l’IPR d’occitan, pas lo mendre títol universitari (jamai seguiguèri pas UN sol cors d’occitan ni mai de formacion).
 
Per l’escrivan, demorava la nuèit, las vacanças, los dimenges… E quand bailegèri las edicions, me calguèt arrestar d’escriure per trabalhar suls manuscrits dels autres. A aquela epòca podiái viure e trabalhar en dormiguent quatre oras per nuèit, mas ara o pagui: l’esquina, los uèlhs, lo mal d’òsses …
 
 
Coma foguèt la recepcion de vòstras òbras pròche los non-occitanistas? E de la part de l’occitanisme?
 
Soi pas conegut coma autor francés (e me’n foti). Los occitans, dins l’ensemble, an apreciat mas òbras, e mai se d’unes l’an trobada “ tròp intellectuala “ (sic) o tròp pessimista. De mond que son pas occitanistas an fait un pichon esfòrç per me legir, e mai agèri qualques criticas dins de jornals locals en francés.
 
 
Entre totas vòstras produccions, una òbra m’a tocaa particularament. Enlòc. Es un biais de descripcion pron rar de nòstra region de la “Côte d’Azur”, fa pensar a una autra òbra rara dins l’estil Lei passatemps de l’antibolenc Miquèu Miniussi. Perqué aquel libre, de qué parla?
 
Me caldrà tornar legir minuciosament Minussi …
 
Fa 30 ans qu’ai pas mes los pès a Niça. Doncas sabi pas çò que poiriái aprene a un niçard sus son país. I venguèri pendent 5 ans 3 o 4 jorns d’ivèrn. Es vertat que dins aquel temps foguèri trucat pel nombre de vièlhs (èri jove!) que vesiái landrar puslèu a broa de mar. L’annada qu’escriguèri foguèt per ieu fòrça marrida… Èri un pauc obsedit per la mòrt e comencèri d’escriure (per un còp aviái léser) per far una mena de “Catarsi”. E puèi totes aqueles tèxtes s’entrenosèron dins un espaci que dessenhèri, prenguèron una dimension geografica e sabi pas perqué me faguèt pensar a Niça, e mai lo nom siá pas prononciat. Sus la Riviera tan niçarda coma genovesa, çò que vesi primièr es la verticalitat, la montanha que tomba dins la mar. L’imaginacion necrofila e subrerealista faguèt lo demai: veniái de trobar mon Enlòc amb la simbolica de l’òme drech, puèi colcat. “La forme d’une ville” (coma disiá J.Gracq) se prestava a mos deliris! Se pòt pas parlar de vertadièra “descripcion” , mas d’una vision. La primièra pagina es un avertiment sus aquel sicut.
 
Ja la meteissa tonalitat, 4 ans abans, dins mas novèlas … Ço que mai m’obsedís es ço amagat, una “ realitat “ qu’es pas sovent qu’aparéncia e un biais de manipular cadun de nosautres: cf. lo títol Masquetas e Mariòtas.
 
Per tornar a la Còsta d’Azur, vertat qu’a costat de la còsta de Lengadòc que coneissi plan mai, “Bronze-cul de l’Europe” (coma disiá Ives Roqueta, que ven de morir) un pauc a la Dubout (cf Palavas-les-flots), l’Esterèl e la Rivièra fan un pauc “rufapèl” per de rics vièlhs (e mai se deguèsse democratizar e rejovenir uèi??? ). Pensi ça que la que per totes los que i venon acabar la vida al solelh i deu aver logicament d’estructuras e d’emplecs de servici a la persona, espitalièrs, necrologics, etc. Lo luxe, la fèsta, los lums, mas darrièr la mòrt amagada. Me o confirmèt Nostradamus quand legiguèri, lo libre acabat d’escriure, la centuria que citi a la debuta, e ailàs los eveniments del 14 de julh d’ongan… Perqué Niça? Giraudoux pensava que çò qu’es tròp brilhant atira lo destin e la colèra dels dieus …
 
Mas faguèri pas d’estudi istoric e sociologic: per o far i caldriá viure pro de temps, enquistar… Ieu, es lo “sentit”, es coma aquò que foncioni. Enlòc/Niça es mai que mai l’encastre d’un vila somiada.
 
 
Avetz agut de ressons d’occitanistas de Provença orientala, de Niça o de Gavotina maritima en rapòrt d’aquel libre?
 
Non. Benlèu an pas aimat ma vision del país …
 
 
De que deven aüra, de projèctes, d’accions sota d’autras formas?
 
Ara soi retirat de tot: de l’ensenhament dempuèi 12 ans, del militantisme hard dempuèi 15 ans, de la vida publica, qué! Soi tornat lo salvatge que dins lo fons totjorn foguèri. Recupèri doçament que me soi pro afrabat la santat e lo moral. Ai perdut plan d’illusions e soi decebut del retorn de mai en mai visible a las vièlhas lunas de la literatura occitana, qu’aviái en tant qu’escrivan e editor ensajat de las caçar per passar al nivèl superior. De temps en temps ça que la legissi amb plaser un libre que sortís un pauc d’aquel enfangament… Alara tant aimi legir de bons libres americans, o suedeses o argentins, o japoneses…
 
Tant qu’IEO ne voldrà, farai qualques trabalhs de correccion o de critica o de lexicologia. Aimarai clavar en publicant un segond recuèlh de novèlas fantasticas, que comença de prene forma e qu’ai longtemps remés. Apuèi…
 
 
De qu’es la situacion de l’occitan aüra en cò vòstre (comuna, aglo, departament, region...), sa visibilitat, sa transmission?
 
Vist d’un pauc luènh sembla se melhorar (ensenhament, ajudas culturalas, manifestacions, finançaments …… lo problèma es: per qué far? un estagi de danças occitanas? una fièra als produches del terrador amb acompanhament de sansonhas e de grailes? Caldrà prene lo risc de servar un cert nivèl d’exigéncia per la cultura, l’ensenhament… al lòc de se plegar a las demandas dels pagaires.
 
 
Parlatz occitan en familha, amb vòstres enfants, amb vòstre entorn?
 
Lo mai possible (mas vòl pas dire pro sovent). Amb los que comprenon, plan segur, e mai se respondon en francés.
 
 
Com vesètz l’evolucion de l’occitanisme de vòstra region e d’Occitània en general despuèi que l’observatz?
 
Ai un pauc perdut lo fial en prenent de recul, mas vesi que i a de crispacions dels occitans de Gasconha, de Provença, de Lemosin, d’Auvèrnhe … dempuèi que vivi oficialament dins la grande région Occitanie! N’i a que i veson quicòm coma una volontat de devisir per far esclatar lo panoccitanisme. Pensi que i a d’autras causas a agachar e que cal promòure ara mai que jamai l’unitat. Pas totjorn aisit a far comprene…
 
 
Coma l’occitan seria salvable partent de la situacion actuala?
 
Cal pas recular suls principis  coma la revendicacion que França ratifique la Carta Europèa de las Lengas Regionalas o Minorizadas. Pas de concession, pas d’occitan light! La lenga abans tot. Modernizar, sortir del passadisme e del localisme.  . Mistral es un gèni, soi a tornar legir Lo Poèma dau Ròse, mas òm se pòt pas contentar de far ad vitam æternam de sos-Mistral), actualizar, prene en compte lo mond actual e li adaptar la lenga (neologismes) sens transigir sul fons, sens sacrificar una massa lingüistica plan plus rica que la del francés. E doncas non pas francizar o americanizar per far modèrne.
 
 
De qué son vòstres conselhs per los que se vòlon endralhar sus lo camin de l’escritura en occitan? Parlar de quinas tematicas, quins genres e epòcas pluslèu (ficcion, temps contemporanèus, passat...)?
 
Ai pas de conselh a balhar. Dèu èsser abans tot una enveja personala, viscerala, una necessitat vitala. Cal pas esperar far fortuna en escrivent en occitan!
 
Las tematicas, cadun las sentís — o pas. Òm pòt escriure sus una epòca quala que siá, l’important es de o far plan: una òbra plena, que pausa de questions, que pòrta de testimoniatges fòrts, que tafura l’imaginacion, que fa sortir d’un mond claus e replegat sus se. Cadun deu trobar la forma que li conven . Per ieu, se me pòdi permetre, es passat per lo fantastic, l’utopia (o la contra-utopia), lo sòmi. Mas soi pas un exemple! Un domeni, me sembla, pas pro espleitat en occitan e que uèi es benlèu lo que pausa melhor las questions existencialas: lo policièr. I a agut qualques ensages, per exemple R. Merle o la colleccion Crimis de l’IEO … (Personalament, n’ai començats, mas los ai abandonats en camin: devi pas èsser dotat per aquò far…)
 
 
 
 
Laurenç Revèst