Far de teatre, mas de teatre pas quin que siá, un teatre per dire la societat Quand nasquèt mon dròlle me soi butat a li parlar en occitan tre la debuta. Tre que nasquèt, l’aviái dins las mans e li diguère: "Escota-me, mon pichon, te’n fagas pas, soi aquí, ton papa t’acompanha!" Lo teatre es la vida. Las causas son fòrtas. Òm embarra pas son sentiment, òm reagís amb çò que se passa sus l’empont La vida es desparièra. Çò que se viu a Niça es important mas es important que se garde lo biais que se fa a Niça. E lo cal partejar amb çò que se fa en Lemosin, en Lengadòc, dins los Pirenèus e endacòm mai. Es aquesta diferéncia qu’es nòstre enjòc Lo mite de la torre de Babèl es un mite que mòstra que l’interès es pas que tot lo mond parle parièr. Devenga l’egal de Dieu. Non. L’egalitat es que tot lo mond es diferent. Perque l’enjòc es pas de semblar Dieu, es d’èsser çò que sèm. Dins nòstras diversitats Cossí se pòt organizar una societat per donar plaça a quauqu’un qu’es feble. La plaça del feble dins la societat. E l’occitan finalament permet de bastir aquela potencialitat

Òu Bruno, qual sès?
 
Soi Bruno Cecilhon, que demòre a Montpelhièr, nascut aquí en 1951. Ai la passion del teatre, la passion de la ràdio, la passion de l’occitan. Son causas que me son vengudas pauc a cha pauc dins la vida.
 
 
D’ont te ven l’interès per lo teatre, per la ràdio, per l’occitan de Lengadòc?
 
Per lo teatre, es quicòm que venguèt un pauc a l’azard. Sens que m’avisèsse. Es a dire que ère dins una banda, d’escotisme marin. Soi estat marinièr tanben!
 
Que tirave la rama entre Palavàs e los Quatre Canaus. E lo dimenge de tantòst, quand los collègas se passejavan en familha sus los cais de Palavàs, nos vesiam aquí. A la davalada èra facil. Mas lo ser en fin de jornada...
 
Passaviam au mitan de tot lo mond, nos vesián passar los marinièrs!
 
E aquela còla, a un moment donat, se trobaviam entre dètz e sèt e dètz e uèch ans, e nos caliá daissar la còla per far una experiéncia de vida. Se sèm trapats quatre, un qu’aviá enveja de far de teatre, aviá un pauc prepausat un pauc aquò del temps de velhadas. E donc sèm partits sus aquela idèa, perqué pas?
 
Far de teatre, mas de teatre pas quin que siá, un teatre per dire la societat. Aquí èra important.
 
E donc aquí s’endraièt, avèm recampat de mond, de collègas. Se sèm trapats a fargar una companhiá sota lo nom Les compagnons de la Rampe.
 
Tre la debuta, an fach una causida particulara, es a dire de far de teatre, de montar una pèça, mas pas sonque de la jogar un còp o dos aquí per los collègas mas de partir en virada.
 
 
De qu’es la genèsi de la tropa de teatre occitan La Rampa?
 
Tot aquò se debanava a la fin de 1968, a la debuta de seissanta nòu, sèm partits l’estiu en virada dins lo país. Avèm jogat a Montpelhièr, segur, e mai dins de vilatges cap a l’Augal, las montanhas aquí. Sièis o sèt representacions. E foguèt una experiéncia fantastica. E çò que m’interessava mai que mai, èra lo teatre mas la còla trabalhar en còla. Trabalhar amb de mond, per bastir quicòm. Finalament, aquò que se faguèt.
 
L’aventura a l’entorn del teatre, se seriá poscuda far endacòm mai. E finalament, lo teatre devenguèt una passion. Me soi avisat que lo teatre permetiá de causas fantasticas. Me soi avisat, en far d’estagis, la potencialitat enòrma que donava lo teatre per exprimir son emocion, per exprimir sas pensadas prigondas. E me soi trapat d’aise de banhar aquí dins aquela aiga d’emocion e d’expression.
 
Devenguèt quicòm que me noirissiá prigondament la vida.
 
 
E per l’occitan a la ràdio?
 
E per la ràdio, es quicòm que venguèt a la debuta dels ans nonanta, benlèu un pauc abans. Perqué me soi avisat que quora fasiái l’escotisme marin, preparave d’enregistraments de musica quora fasiam de passejadas entre Marselha e Tolon. Que fasiam las Calancas. O alora del costat de Leucata, Pòrt Barcarès, Cap de Creus.  E donc enregistrave ja de musicas, compausave de playlists de fach. Anonciave de playlists, me regalave de far aquò.
 
A la debuta dels ans nonanta, son de collègas de Ràdio Clapàs qu’èran en manca d’animator per una emission occitana m’an demandat, e aquí s’entamenèt l’afaire. M’avián prepausat de far una ora per setmana mas i aviá un tipe finòt a Ràdio Clapàs que disiá: una ora es guèt.Perque los qu’aman l’occitan an de mal de se trapar a l’ora de passatge. Es totjorn tròp tard, o pas pron o pas lo bon moment. E los que son a l’antena, una ora d’occitan al cap d’un moment, èra un pauc pesuc e al final se n’anavan. Donc fasiá plaser a degús.
 
«E alora perqué, puslèu que de faire una ora, fariás pas dètz minutas, un quart d’ora cada jorn?»
 
E li ai dich de òc. Dètz minutas, un quart d’ora, es un parelh de musica, un pichon comentari, una anóncia de manifestacion, un pauc de generic e bom-bim. Es dins la boita. E donc avèm començat aquí, dètz minutas, un quart d’ora dau diluns au divendres. E avèm fach aquí vint minutas, perqué i aviá fòrça de causas de dire. Eriam mai, ère pas solet. Aviái de collègas, cadun fasiá son tròç. E puòi al cap d’un moment, avèm espandit, e avèm fach vint minutas, mièja orada. Lo dissabte e lo dimenge mai.
 
Puòi se sèm associats au mond de Tolosa per aver d’informacions. Nos mandavan sas informacions que fasián a miègjorn, e las difusaviam a una ora e mièja. E puòi avèm fach un Apèro d’òc aquí a sièis oras.
 
E eriam a quasi un ora, cinquanta cinc minutas. E los collègas de Ràdio Clapàs an dich: «Espèra, n’i a pron. Se cal arrestar, ne’n fasètz tròp. Sembla que la ràdio tota es devenguda occitana.»
 
Perqué fasiam una emission de matin, las informacions a una ora e mièja, e l’Apèro d’òc a sièis oras e mièja.
 
E aquí m’an dich, as la capacitat de t’envolar solet. Te cal bastir ta ràdio e far ton camin solet. 
 
 
D’ont te ven l’occitan?
 
Ai aprés l’occitan lengadocian perque me soi trapat entre Seta e Montpelhièr. E los collègas qu’ai frequentats son de mond del pròche. De tot biais, la lenga l’ai un pauc apresa en cors amb Larzac (Joan Roqueta). E en faire de teatre, que jogave las Fablas de Bigòt. E sabiái pas tròp totjorn çò que disiái (rires). L’essencial es d’i creire e de far creire çò qu’òm a de dire. Se la compreneson d’un mot ven pas, es pas grèu. Es çò que m’a butat a l’aprene, la lenga.
 
Jogave «La cigala e la formiga», e d’autras. E quora sortissiái de l’empont, tot lo mond pensavan que parlave correntament e me parlavan occitan. Lor ai dich de non. Mas vos que sètz d’aicí, me lo podètz parlar, coma aquò aprendrai. «Non, çò me diguèron. Nosautres sabèm pas parlar mas vos parlatz ben!»... Al cap d’un moment èra insuportable. I èra pas la possibilitat d’avançar.
 
Doas causidas. Me soi dich: siá aprenes l’occitan, siá arrèstas de far de teatre en occitan. E ai causit la primièra solucion. Me cal aprene la lenga per posquer contunhar de parlar amb lo public al seguit de l’espectacle. Es coma aquò, qu’a l’entorn de trenta ans aquí, l’ai après amb de corses del Cercle occitan de Montpelhièr, puòi d’autres corses. E puòi mai que mai quand nasquèt mon dròlle me soi butat a li parlar en occitan tre la debuta. Tre que nasquèt, l’aviái dins las mans e li diguère: «Escota-me, mon pichon, te’n fagas pas, soi aquí, ton papa t’acompanha!»
 
E donc ai après a parlar amb el, doçamaneta, pauc a cha pauc. Vaquí, los mots, las istòrias. Ère aquí coma un aucèl que finalament se noirís e noirís son aucelon. En anant quérrer de peçucs de mots esparpalhats dins la natura, los tornave au nis per ne’n far profechar mon dròlle. Polit image.
 
 
Coma far per viure del teatre?
 
Se sèm trapats au nivèl del teatre, que fasiam de teatre coma amators. E pauc a cha pauc l’idèa professionala es arribada. Nautres eriam quilhats a costat de la gara de Montpelhièr. E dins los ans setanta, un fum de mond preniá lo tren per anar cap a París. Ont pensavan qu’es aquí que se poiriá faire la capitada de sa vida. De sa vida artistica. Nautres qu’eriam de costat de la gara, aquel tren que se n’anava cada ser, e que se’n tornava cada matin, e ben l’avèm jamai pres. D’autres l’an pres, e nautres qu’eriam aquí just a costat l’avèm jamai pres...
 
Sèm demorats al país e es çò que faguèt que sèm dintrats dins aquela logica, d’un teatre, d’una vida en rapòrt amb lo país ont eriam. E non pas l’immigracion per pantaiar de viure una vida diferenta. Avèm demorat e vist de mond tornar. Que nos demandavan de trabalh perque n’avián pas trobat d’amont o n’avián pus. Disiam «Òc, mas te cal aprene l’occitan per trabalhar amb la tropa.»
 
Manjar per viure o viure per manjar? Es pas la question. A partir del moment que fas quicòm que te regalas, t’organizes per que te faga viure tanbés. Viure lo còrs e viure l’esperit. Donc es vengut coma aquò, coma una evidéncia. E coma te l’ai dich, per la causida de demorar aicí. Es curiós, lo camin de vida. Ai fach d’estudis universitaris, soi anat a la Facultat de Medecina. Ai fach tot lo cursus complet aquí, totas las annadas d’estudis, puòi la darrièra annada d’estagi internat coma se ditz. Ai fach en clinica. Ai pas passat la tèsi, donc soi pas doctor. E me soi dich, vau contunhar un pauc lo teatre. Del pauc es devengut de contunh. De còps que i a los camins de vida son estranhs, òm es embarrat. A foncionat un autre camin, me soi congostat e es çò mai important.
 
Se vòls dins la vida, siá te dises: «Ai enveja de faire çò que vòle faire, sufís pas que de permetre de viure pron e sufisentament». Siá te dises: «Me cal ganhar d’argent per far çò qu’ai enveja de faire». Es un camin o l’autre. E la situacion del teatre nos a permés de nos en sortir pas d’un biais fòrt ric mas pron per menar una vida de dignitat.
 
 
Lo melhor recòrdi d’un espectacle de teatre?
 
Alora los espectacles n’ai jogat fòrça e tanbés per los pichons. Es totjorn un estrambòrd. Puòi de tot public.
 
Te dirai que çò que m’a lo mai espantat es quora avèm jogat Catinon e Jacotin e La crotz erbosa e l’autra pèça 39-45. Èran doas pèças de tragèdia de Fornier, que se debanavan en Peiregòrd pendent la guèrra, un problèma de bòria. E una segonda partida mai trufarèla amb Catinon e Jacotin. E ben dins aquela pèça terribla ont i aviá l’enjòc de la tèrra e de la dignitat, coma ditz la maire. “Aviái de causir entre mon onor e la tèrra, ai causit la tèrra. Perque l’onor es pas res. L’essencial es de sauvar la tèrra”. Aquela pèça ont i èran de citacions pron duras, l’avèm jogada dins de mitans rurals, e avián de mond que s’escacalassavan del rire. De çò que se passava. Vesián l’endevenir de la causa, e se risián. Capvirava l’agach qu’avèm del public cap a un espectacle. Lo public popular aviá una reaccion d’enfant, d’espontaneïtat, d’innocéncia. Èran pas coma maites publics en vila, coma s’èran a la messa o al consensus de la conferéncia. Èran al teatre, e lo teatre es la vida. Las causas son fòrtas. Òm embarra pas son sentiment, òm reagís amb çò que se passa sus l’empont.
 
E donc son estats de moments fòrts. De descobèrtas que d’autres biaisses de societat èran possibles.
 
 
La tropa de teatre a ja jogat al festenal d’Avinhon, lo mai famós d’Occitània e conoissut internacionalament?
 
Lo festenal d’Avinhon i sèm pas jamai estats. Es pas un luòc per aquò, es subretot un mercat de cafè teatre que s’i fa. E puòi aviam ben de viradas a aquel periòde.
 
Avèm assajat d’i anar a un moment donat, per jogar au Palais dau Rore[1]. Mas lo mond felibrenc d’aquí an pas jamai acceptat d’inclure de teatre, de teatre occitan, dins la programacion, que fasián de musica e de dança.
 
Damatge perque se debanava del temps del festenal. Seriá estat interessant de mostrar qu’un fum de causas se podián far en teatre en occitan. Mas eles volián que foguèsse aquí en provençau... Çò qu’es fòrça diferent... (sorire...).
 
 
Un gròs detalh: THE Molière jogava en occitan, perqué se sap pas?
 
I a de trabalh de far per i respondre! A tu d’o far que sès universitari.
 
 
La camin e l’evolucion per una ràdio en occitan?
 
Après Ràdio Clapàs, crear una ràdio tot en occitan foguèt una batèsta dificila. Avèm pas capitat tre la debuta perque lo Comitat Superior de l’Audiovisual nos a remandat defòra. Avèm menat una batèsta que foguèt fòrça federativa a l’entorn del movement occitan. Una revendicacion per de ràdios en occitan, aquò foguèt fòrt. Èra en 2005 que començava d’èstre la potencialitat d’aver de frequéncias oficialas. E dins aquela soscadissa se menèt una reflexion prepausada per la region Lengadòc-Rosselhon, La Consulta. Que justament pausava la question a las associacions occitanas: qu’imaginatz per vòstre endevenir dins cinc ans, dins dètz ans, dins quinze ans?
 
Ieu me soi pausada la question en dire: «O la, dins cinc ans aurai: voei... E dins quinze ans, ooo!» E donc lo problèma de l’avenidor de tèrme un pauc mai long. La batèsta que soi a menar es pas solament una batèsta per aqueste an e l’an que ven, e mai se i es de longa. Mas un projècte en perspectiva e amiras. E l’objectiu podiá pas èstre “aver una frequéncia a Montpelhièr”, e dins quinze ans aver pas totjorn qu’una frequéncia a Montpelhièr. E donc un projècte d’un malhum radiofonic se pausèt. E ai pausat aquí un programa sus quinze ans. Valent a dire, sus cinc ans d’aver un malhum regional per Lengadòc-Rosselhon. Puòi a dètz ans, un malhum interregional. Es a dire Lengadòc-Rosselhon e Miègjorn-Pirenèus, l’actuala region “Occitanie Pyrénées Méditerranée” e eventualament un pauc Provença-Alps-Còsta d’Azur. E a quinze ans un malhum panoccitan. Pas forçadament portats per nautres solets, mas per d’autres tanben. En ligason, mutualizacion e escambis. Es aquí que nasquèt lo projècte ràdio e tre la debuta au luòc de demandar una frequéncia a Montpelhièr n’avèm demandadas nòu. Obtengueriam tres. E aprèp avèm demandat Milhau, Sant Africa, Mende, e en Provença dins una experiéncia a Marselha. E aprèp avèm obtengut l’airal de Niça, la ràdio numerica terrèstra, pensant qu’es aquí l’avenidor.
 
 
Un objectiu?
 
L’objectiu per las ràdios, es d’obténer la difusion. Se parlas mas que degús t’escote pas, servís pas a res. I a la tecnologia qu’es a mudar d’un biais fòrt. Donc los principis tecnologics son un pauc diferents (coma via Internet). En un desenat d’annadas avèm mes en plaça un malhum radiofonic, Ràdio Lenga d’Òc amb d’autras ràdios associativas. E aquí es un endevenir que cal pas mancar. I a de trens que passan, e los cal pas mancar. Se trantalhas al moment de montar dedins, te traparàs solet sul cai.
 
Per l’occitan, mai d’un còp, avèm pas capitat d’enquilhar lo tren e sèm demorats a la gara. Aprèp, de còps que i a, de demorar a la gara pòt èstre una escomesa de las bèlas. Valent a dire que trabalhas al país, coma avèm vist pel teatre. Mas amb lo tren fas quicòm mai. Dins lo tren de la tecnologia, tant val de i montar dedins.
 
Per Ràdio Lenga d’Òc a Montpelhièr, avèm fach la pròva que i a potencialitat de professionalisme. E que la ràdio es una aisina fantastica per formar de mond, per èstre present. E tanben lo rapòrt de proximitat. La ràdio es un element màger de la mesa en plaça d’una politica de medias. Perque fornís una matèria quotidiana, permet de formar de professionals que son a mand de trabalhar dins l’escrich, o a la television o dins lo Web, aquò es important. Pense qu’es donc un element central dins los mèdias.
 
 
Que pòdes far coma bilanç de las accions passadas ja? 
 
Los bilances en aquestes moments... Finalament, qu’avèm aquí una bona fòrça. Una dinamica. Avèm fach la pròva de la potencialitat que la representa aquí un mèdia occitan quasi professionalizat. Lo problèma es que mancam de gasolina. Avèm un potencial, una còla, de mond, mas en meteis temps i a tròp de causas que foncionan sus lo benevolat. Lo benevolat associatiu es una causa interessanta perque permet de far la pròva que las causas son possiblas. Mas aprèp, un còp qu’es en plaça, e ben cal organizar un finançament professional. Es coma las escòlas, s’òm fa la pròva, e los parents l’an mostrat al nivèl de Calandreta, se pòt organizar un ensenhament. Mas aprèp avèm besonh d’ensenhaires que sián pagats. Pòt pas èsser sonque finançat per d’escotissons o quauques subvencions. I a besonh d’un autre nivèl de foncionament e de finanças. E al nivèl dels mèdias sèm un pauc a aqueste nivèl. Es a dire que nautres vesèm, las causas foncionan perque lo mond accèptan, los que son permanents o pagats, d’èstre pagats en dessota del trabalh que fan. D’autra part, i a de finançament que son d’emplecs ajudats mas aqueles emplecs ajudats, aquò dura dos ans. Al cap de dos ans, as format quauqu’un e aquesta persona la pòs pas gardar e donc sès obligat de tornar recomençar. Al moment que lo mond devenon competents, sès obligat de lo laissar partir perque as pas los mejans de lo pagar. Donc es aquí lo problèma. E puòi lo benevolat. Se pòt pas bastir una societat sonque amb lo benevolat. Es ben lo benevolat mas al cap d’un moment, cal que i aja de professionals que prengan en carga. Ieu soi per un benevolat, i a besonh de benevòls per l’animacion, de partenariats. Mas o pòt pas tot portar. E al cap d’un moment, s’es pas organizat e estructurat per de professionals, aquí se pòt escrancar.
 
 
Òc, coma professionalizar dins l’occitanisme, es difícil, non?
 
Se vòls una ràdio amb de benevòls, as besonh de tecnicians professionals que van valorizar lo trabalh d’aqueles benevòls (far lo montatge...).  Se i a pas que de benevòls, te diràn benlèu un jorn: «Escota-me, uèi soi pas disponible per far ton emission», la montan o la realizan de biscanti a la lèsta. Aquí me pense qu’aquesta complementaritat es tròp desequilibrada. Cal un vertadièr sosten institucional d’aquò. Sustot amb l’evolucion tecnologica, que fa qu’avèm besonh de ligar a l’encòp la ràdio e l’image. I a tanbés lo malhum social. Çò que fa que sèm obligats de trabalhar amb de mèdias desparièrs. Los que son radiofònics, televisuals, e l’escrich. E aquí, i a besonh de far de pòls coma aquò. E sustot pas un pòl central per Occitània. Perque Occitània es multipla. Es sus l’idèa que nos cal desvolopar de pòls desparièrs. Que lo territòri es immens e que cal pas pèrdre la proximitat. Es quicòm d’important. Cal far mèfi que sèm formatats “franceses”. Pensada francesa. Una capitala, una lenga, un centralisme, per permetre a tot lo mond de far ben, coma cal pensar las causas dins l’expression magica e idillica de la vida. Non. La vida es desparièra. Çò que se viu a Niça es important mas es important que se garde lo biais que se fa a Niça. E lo cal partejar amb çò que se fa en Lemosin, en Lengadòc, dins los Pirenèus e endacòm mai. Es aquesta diferéncia qu’es nòstre enjòc. Téner aquesta diversitat. E doncas cal defugir lo foncionament francés d’un centralisme que renda tot lo mond identic.
 
 
Parlas en occitan en familha, amb los amics?
 
Parle occitan en familha, amb mon dròlle. E amb tot lo mond, ensage a la ràdio e de còps que i a es dificil. Al teatre tanbés. Cal prepausar de tot biais cada còp la lenga. Lo mond te i respond de son biais o coma pòdon. E puòi n’i a que son completament tibats sus la question.  Fa pas res, l’essencial es de se comprene. Nosautres comprenèm aquí los autres. Cal acostumar lo mond a nos comprene tanbés. L’enjòc es pas que tot lo mond parle la meteissa lenga, es que tot lo mond se comprenga dins sa diversitat. E la normalitat es pas de parlar totes la meteissa lenga. Lo mite de la torre de Babèl es un mite que mòstra que l’interès es pas que tot lo mond parle parièr. Devenga l’egal de Dieu. Non. L’egalitat es que tot lo mond es diferent. Perque l’enjòc es pas de semblar Dieu, es d’èsser çò que sèm. Dins nòstras diversitats.
 
 
Es complicat de far en occitan en la Republica de França. Coma salvar la lenga?
 
Per salvar l’occitan, fasèm çò que podèm. Fasèm çò qu’avèm enveja de far. E ja es una causa importanta. Ieu fau d’occitan perque m’agrada. Primièrament. Perque me regale, segondament. E perque es una aisina fantastica. Aprèp, la lenga es benlèu polida mas totas las lengas son polidas. Nòstra istòria es meravilhosa e tragica. Mas per contra ont sèm l’occitan es una aisina fantastica per pensar diferentament. Es a dire imaginar un mond amb una plaça per una minoritat qu’a pas de fòrça, pas de poder. E pas de viruléncia.
 
Cossí se pòt organizar una societat per donar plaça a quauqu’un qu’es feble. La plaça del feble dins la societat. E l’occitan finalament permet de bastir aquela potencialitat. E puòi l’occitan dins lo sens qu’es una lenga que lo francés te mena a nomenar las causas d’un biais diferent. E donc de pausar un autre vejaire, un vejaire complementari. Quand òm parla pas amb qu’una lenga, sèm dins una vision plata. Quand metèm un agach complementari, novèl, aquò dona un pauc de relèu a las causas, quinas que sián. Avèm dos uèlhs pròches un de l’autre, sufís per donar lo relèu.
 
E mai se l’occitan de còps es pròche del francés, per son origina comuna, aquò empacha pas que done de relèu. E donc, donar lo mond en relèu, en tres dimensions.
 
 
As de projèctes?
 
Coma projèctes, en teatre es de contunhar. Sèm dins una passa dificila. Los mejans nos mancan per montar de causas bèlas. Ieu pantaiariái de montar una tragèdia. Avèm fòrça montat de farcejadas, de causas amusantas, jogar una tragèdia a la Shakespeare, e i jogar un ròtle bèl seriá un grand plaser, veirem ben.
 
Aquò empacha pas de prene de plaser a jogar çò que fasèm, quora fau de teatre, ai de plaser. Mas aquò nos manca. De far d’aquela passa de causas prigondament tragicas. E la societat n’a besonh de tragic, tant la societat mondiala coma occitana.
 
E per los mèdias, te l’ai dich. Desvolopar un projècte polimèdia. Me sembla que cada mèdia deu èstre un global mèdia. Cada mèdia amb son originalitat a respècte de l’àudio, de la visualisation e de l’escrich.
 
 
Es quasi la fin, una darrièra questioneta: l’actualitat?
 
De reflexions sus l’actualitat, pas brica. N’ai mon gonfle. (Rires)
 
Bruno, mercés! A lèu en hertzian, RNT, o sus lo pontin!
 
 
 
 
 
Laurenç Revèst