Quan arribèi a la ciutat universitària dita “cité U” deus gojats de Pau (per’mor que n’i èra ua auta tà las gojatas e de recarga qu’èra interdita aus prumèrs), a l’abòr de 1971, nada auto suu parquing completament vueit. Vacas que i peishèn au ras, dens los camps. Un cassorrar que daunejava l’espaci d’un navèth campus… Tot qu’èra tranquillitat, com ua extension de la campanha en vila o lo contra. Los estudiants qu’èran pauc nombrós, haut o baish duas centeas, arribats de las campanhas bearnesas e deu Bascoat. Chic de la vila de Pau. Au cap de quauques dias d’iniciacion desestruga au monde navèth qui m’encontravi que trebuquèi, un fin de vrèspe de noveme, lo men vesin, un Beñat E., de Baigòrri, en Baisha Navarra. Non sèi perqué enqüèra uei lo dia que ns’amistosèm e lèu que m’invitè a participar a las seradas organizadas peu larèr basco de la ciutat U.
Que i anèi. Que’m cau díser que non coneishí pas arren a la problematica basca: arren d’arren. De segur, que n’aví entenut a parlar ací, enlà, mei que mei dab l’actualitat de l’Espanha franquista. Qu’aví anat tà las hèstas de Baiona tà hestejar lo bachelierat qui m’aví atraçat, mes çò d’aute, lo combat nacionalista, la revendicacion independentista que m’èran hèra estrangèrs. Au larèr, Beñat e los sons amics que m’ensenhèn la luta d’ÈTA de l’auta part deu calhau contra lo centralisme òrre de Franco. Mes çò de mei estranh e paradoxau, que’m hasón descobrir l’occitanisme e mei que mei las òbras darrèras de Robèrt Lafont —La Révolution régionaliste e Décoloniser la France— qui Beñat avè lejut e qui’m prestè. Còp sec, qu’estoi en·hicat dens un monde navèth en plen qui n’èra pas mei daunejat per las idèas republicanistas o nacionalistas francesas qui aví suportat a l’escòla primària, ací e aulhors, e sustot au licèu.
En deceme de 1973, l’atemptat contra Carrero Blanco per un comando d’ÈTA qu’estó lo parat d’ua beròja timpona dab los companhs deu larèr e los hilhs de republicans espanhòus qui frequentejavi tanben. Los bascos que vadón los mens eròis. Franco que’s moriva e l’espèr de véder la luta deu Bascoat enfin abastar que vadó mei anar mei gran. Fin finala, la democracia espanhòla que s’installè dab lo vòte de la Constitucion de 1978 —qu’èri, en aqueths temps, escolan jornalista a Saragossa— qui arreconeishè l’autonomia deu Bascoat e deus vielhs drets (los fòrs) perduts dab la des·hèita de la Republica en 1939.
Lo temps que corrè e los atemptats d’ÈTA non deishavan de segotir l’actualitat espanhòla e francesa. Ailàs, après l’atemptat dit de l’Hipercor de Barcelona de junh de 1987, la cortina ja esperrecada que fení per s’esquiçar e que comencèi de denonciar la holia murtrèra de “la banda”…
Perqué e’vs disi tot aquò? Per’mor d’aver tornat léger Arantxa, lo roman d’Eric Gonzales, en ua navèra edicion adobada per l’autor. Un libe màger dens la pròsa gascona e occitana per’mor de parlar d’un subjècte navèth, hòra de noste, e sustot dab aqueth estil e aquera lenga plomada en medish temps nerviosa, joena, que diserí “rock”.
Eric Gonzales qu’avè ja beròi honhat la literatura occitana dab lo son cap d’òbra, L’òrra istuèra deu hilh de Gelòs, prèmi Joan Bodon 1997 qui s’ameritaré totun un navèth espiar, mes com ac ditz eth medish dens lo son blòg “Dia per dia”, la critica occitana que’s cara quan la volerem mei lenguda…
Quan la prumèra edicion d’Arantxa espelí en 1999, las recensions qui pareishón non parlèn pas, ce’m sembla, deu messatge prumèr e pregon d’aqueste roman. Que vedón ben segur l’istòria d’amor inscriuta dens lo païsatge adara plan coneishut de la guèrra shorda e murtrèra qui s’i hasè lavetz capvath lo Bascoat, miada per ÈTA contra lo govèrn espanhòu de Madrid, mes non apercebón un arrèrplan celat per lo relat romanesc.
Aqueste roman, qui’s debana a Vitòria-Gasteiz en Alaba, que’ns muisha, dab realisme e precision, quin ÈTA e las soas organizacions satellits e lutan contra Madrid. Mei que mei, qu’evòca las qui amassan los joens bascos. Arantxa, l’eroïna, que frequenteja aqueth demiei “abertzale” d’extrèma esquèrra, e Alan, estudiant en occitan, arribat tà fenir lo son tribalh de recèrca, que la trebuca e lèu que’n cad amorós.
Mes aquera istòria d’amor qu’ei, ce’m sembla, la metafòra de la subversion de l’amor capabla de totas las libertats, de totas las revolucions, capabla d’aflaquir lo mau qui arroganha la societat basca lavetz: la violéncia organizada dont lo principi prumèr, leninista, “La fin que justifica tots los miejans.” Alan qu’aima Arantxa e reciprocament, banalitat de las bèras, ce diseràn... Totun, ací com aulhors, çò de banau qu’ei pregonament uman. La literatura que’n sap har l’umanitat nosta e que ns’i arreconeishem. Lavetz, quin víver un amor prumèr, iniciatic, capvath un país daunejat per la dòxa nacionalista qui designa e secuta los sons adversaris, tà espudí’us, e a còps, malaja, tà tuà’us, quan serén ciutadans deu país qui non accèptan la logica terrorista; violéncia, de segur, qui respon a la vielha violéncia d’un Estat centralizaire.
L’incipit deu roman que’ns liura aquesta frasa: “Que conegoi Arantxa per escunse, com se la vita e m’avè volut balhar ua mustra de la soa frivolitat: per escunce.” Tot lo relat d’Arantxa qu’ei portat per aquera frasa prumèra. De hèt, la frivolitat de la vita que s’apèra tanben la destinada, çò qui l’òmi non pòt masedar e qui’u ditz la soa umila condicion. Alan non poderà guardar la soa Arantxa e lo Bascoat que serà, chic a chic, un sovier malurós: lo païsatge d’ua auta violéncia etèrna e secreta, la de la dolor d’aimar e de non pas estar aimat. Sustot, per’mor, qu’ac torni díser, la promessa prumèra d’Arantxa, qu’ei la joenessa deu son messatge. Ua joenessa navèra qui a de har rampèu a un monde navèth, enqüèra mei violent e dur que lo qui coneishom nosautes.
Sèrgi Javaloyès
GONZALES, Eric, 2014, Arantxa, Edicions Reclams, 229 paginas, 9 èuros.
Que i anèi. Que’m cau díser que non coneishí pas arren a la problematica basca: arren d’arren. De segur, que n’aví entenut a parlar ací, enlà, mei que mei dab l’actualitat de l’Espanha franquista. Qu’aví anat tà las hèstas de Baiona tà hestejar lo bachelierat qui m’aví atraçat, mes çò d’aute, lo combat nacionalista, la revendicacion independentista que m’èran hèra estrangèrs. Au larèr, Beñat e los sons amics que m’ensenhèn la luta d’ÈTA de l’auta part deu calhau contra lo centralisme òrre de Franco. Mes çò de mei estranh e paradoxau, que’m hasón descobrir l’occitanisme e mei que mei las òbras darrèras de Robèrt Lafont —La Révolution régionaliste e Décoloniser la France— qui Beñat avè lejut e qui’m prestè. Còp sec, qu’estoi en·hicat dens un monde navèth en plen qui n’èra pas mei daunejat per las idèas republicanistas o nacionalistas francesas qui aví suportat a l’escòla primària, ací e aulhors, e sustot au licèu.
En deceme de 1973, l’atemptat contra Carrero Blanco per un comando d’ÈTA qu’estó lo parat d’ua beròja timpona dab los companhs deu larèr e los hilhs de republicans espanhòus qui frequentejavi tanben. Los bascos que vadón los mens eròis. Franco que’s moriva e l’espèr de véder la luta deu Bascoat enfin abastar que vadó mei anar mei gran. Fin finala, la democracia espanhòla que s’installè dab lo vòte de la Constitucion de 1978 —qu’èri, en aqueths temps, escolan jornalista a Saragossa— qui arreconeishè l’autonomia deu Bascoat e deus vielhs drets (los fòrs) perduts dab la des·hèita de la Republica en 1939.
Lo temps que corrè e los atemptats d’ÈTA non deishavan de segotir l’actualitat espanhòla e francesa. Ailàs, après l’atemptat dit de l’Hipercor de Barcelona de junh de 1987, la cortina ja esperrecada que fení per s’esquiçar e que comencèi de denonciar la holia murtrèra de “la banda”…
Perqué e’vs disi tot aquò? Per’mor d’aver tornat léger Arantxa, lo roman d’Eric Gonzales, en ua navèra edicion adobada per l’autor. Un libe màger dens la pròsa gascona e occitana per’mor de parlar d’un subjècte navèth, hòra de noste, e sustot dab aqueth estil e aquera lenga plomada en medish temps nerviosa, joena, que diserí “rock”.
Eric Gonzales qu’avè ja beròi honhat la literatura occitana dab lo son cap d’òbra, L’òrra istuèra deu hilh de Gelòs, prèmi Joan Bodon 1997 qui s’ameritaré totun un navèth espiar, mes com ac ditz eth medish dens lo son blòg “Dia per dia”, la critica occitana que’s cara quan la volerem mei lenguda…
Quan la prumèra edicion d’Arantxa espelí en 1999, las recensions qui pareishón non parlèn pas, ce’m sembla, deu messatge prumèr e pregon d’aqueste roman. Que vedón ben segur l’istòria d’amor inscriuta dens lo païsatge adara plan coneishut de la guèrra shorda e murtrèra qui s’i hasè lavetz capvath lo Bascoat, miada per ÈTA contra lo govèrn espanhòu de Madrid, mes non apercebón un arrèrplan celat per lo relat romanesc.
Aqueste roman, qui’s debana a Vitòria-Gasteiz en Alaba, que’ns muisha, dab realisme e precision, quin ÈTA e las soas organizacions satellits e lutan contra Madrid. Mei que mei, qu’evòca las qui amassan los joens bascos. Arantxa, l’eroïna, que frequenteja aqueth demiei “abertzale” d’extrèma esquèrra, e Alan, estudiant en occitan, arribat tà fenir lo son tribalh de recèrca, que la trebuca e lèu que’n cad amorós.
Mes aquera istòria d’amor qu’ei, ce’m sembla, la metafòra de la subversion de l’amor capabla de totas las libertats, de totas las revolucions, capabla d’aflaquir lo mau qui arroganha la societat basca lavetz: la violéncia organizada dont lo principi prumèr, leninista, “La fin que justifica tots los miejans.” Alan qu’aima Arantxa e reciprocament, banalitat de las bèras, ce diseràn... Totun, ací com aulhors, çò de banau qu’ei pregonament uman. La literatura que’n sap har l’umanitat nosta e que ns’i arreconeishem. Lavetz, quin víver un amor prumèr, iniciatic, capvath un país daunejat per la dòxa nacionalista qui designa e secuta los sons adversaris, tà espudí’us, e a còps, malaja, tà tuà’us, quan serén ciutadans deu país qui non accèptan la logica terrorista; violéncia, de segur, qui respon a la vielha violéncia d’un Estat centralizaire.
L’incipit deu roman que’ns liura aquesta frasa: “Que conegoi Arantxa per escunse, com se la vita e m’avè volut balhar ua mustra de la soa frivolitat: per escunce.” Tot lo relat d’Arantxa qu’ei portat per aquera frasa prumèra. De hèt, la frivolitat de la vita que s’apèra tanben la destinada, çò qui l’òmi non pòt masedar e qui’u ditz la soa umila condicion. Alan non poderà guardar la soa Arantxa e lo Bascoat que serà, chic a chic, un sovier malurós: lo païsatge d’ua auta violéncia etèrna e secreta, la de la dolor d’aimar e de non pas estar aimat. Sustot, per’mor, qu’ac torni díser, la promessa prumèra d’Arantxa, qu’ei la joenessa deu son messatge. Ua joenessa navèra qui a de har rampèu a un monde navèth, enqüèra mei violent e dur que lo qui coneishom nosautes.
Sèrgi Javaloyès
GONZALES, Eric, 2014, Arantxa, Edicions Reclams, 229 paginas, 9 èuros.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
” Violéncia, de segur, qui respon a la vielha violéncia d’un Estat centralizaire ! ” E òc, beròi, aquí tot es dit. Cal anar pescar lo mal a sa rasiga, abans de jutjar…
Qualques donadas que pòdon ajudar a comprene l’ambient a Euskal Herria pendent lo darrièr mièg sègle.
Sul referéndum de 1978, cal saupre que:
-lo resultat foguèt de 88% de òc per aprovar la constitucion;
-se prononcièron mens del 59% des espanhòls;
-siá 51,6% de òc suls votants potencials.
La feblesa de la participacion per un eveniment màger de l’istòria d’Espanha se pòt atribuïr en part a la mesfisança de la populacion après los referéndums del Caudillo ont de còps lo òc passava lo 100% (me rapèli un article del Canard Enchaîné que revelava qu’un còp lo Franco s’èra trapat amb un 107% de òc) e al sentiment qu’un referéndum dins aquela sembla democracia (se cal tornar situar dins l’atmosfèra d’aquela epòca tresvirada ont los socialista reclamavan la republica mentre que lo partit comunista acceptava lo Rei) amagava una trapèla.
Al País Basc, lo resultat del referéndum per aprovar la constitucion donèt mens d’un 70% de òc suls votants per un 24% de non (la rèsta son los blancs e nuls).
Aquò amb un 44,63% de participacion.
Fa que fin finala mens del 31% dels basques se prononcièron a favor d’aquela constitucion.
Aqueste resultat foguèt barrejat amb lo demai e lo govèrn central faguèt coma se los basques avián votat coma la rèsta de l’estat que ja, coma o avèm vist, aviá pas mostrat un estrambord extraordinari e fòrça mond disiá alara qu’après la “dictadura” èra venguda la “dicatablanda” (après la dictatura, la “dictamòla”). En s’estremant dins la denegacion, los govèrns successius de l’estat an pas ajudat a apasimar la situation al País Basc .
Aquò per rectificar la presentacion bescairada que los medias franceses fan de la "modèla" transicion; e tanben tòrcer lo còl a qualques prejutjats (que n’i a demest los quites occitans) abans de dobrir Arantxa qu’es un libre de legir, segur.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari