Qu’estó lo noste 14 de julh, sinistrat peu Tour de France en Arièja: un l’endoman dens la realitat “bobo” deu ahuecats de la grana bocla arron un talhèr de dança e un bal estrambordants en companhia de VERD E BLU.

Rewind tornar arrèr:
   
 
Conte petit deu gran embarràs: automobilistic, campingcarèsc e velocipedic tot dòi, resultant de la privatizacion deus camins pendent lo Tour de France.
 
Lionel qu’ac avèva dit que lo tornar en Bearn estore mauaisit. Anticipat qu’avèvam mes pas pro. Encausa: lo Tour de France.
 
Solide lo camin per Foish qu’èra impossible e l’autopista interdita.
 
Que decidim lavetz de partir suu Pòrt de Pòrt (pleonasme de l’administracion francesa, imperdonable!) tà passar, com a l’anar bucolic, per Sant Guirons. Pro de d’òra. Per precaucion... mes pas pro qu’ac saberam mei luenh. Lavetz que pujam. E mei e pujam, mei e constatam lo bòrd deu camin qu’ei ocupat per campings cars mei o mensh immenses (la talha deus campings cars de uei!!!! bòoooo). Per monde qui an dejà passat ací la velha o quitament l’abans velha... sabem pas. Que verificam totun que n’èm pas sus l’itinerari deu torn. Tanben que verificam los oraris e que començam de devarar. Aquiu los dus costats deu camin que començan d’estar mei ocupats, dens tots los sens... dab tota sòrta de veïcules... vueits deus lors ocupants dejà e ne son pas 10h.
 
9:40 dens un cuu-torn dus campings cars, mastodontes carapaçats de plastic immaculat, que son parcats de part e d’auta d’un camin de montanha pro modèste au finau. Au miei ua mercedès dab ua longa caravana que vien de s’empachalicar, a 200m de la horcada liberatòria que puntàvam, tot que’s blòca definitivament e dens los dus sens.
 
A partir d’aquiu un sentit d’impoténcia mesclada d’apocalipsi de cara a la coneria umana, d’anticipacion desesperanta deu temps que ns’aprestam a pèrder e d’enveja de se n’arríder non i avosse pas lo cap de Lionel qui eth ac sabèva d’avança.
 
Non sèi pas si avetz vist “L’ingorgo: una storia impossible” (en francés Le grand embouteillage) filme italian d’antologia de Luigi Comencini dab Ugo Tognazzi, Marcello Mastroiani, Alberto Sordi, Fernando Rey, Annie Girardo e ua pleiada d’actors (sortit en 1979 d’après ua novèla de l’argentino-bèlga Julio Cortázar). E ben qu’estó tot a fèit aquò mes transpausat a ua petita rota deus Pirenèus d’Arièja a duas viradas de la paret de Peguèra on anavan sudar aiga e sang, e tanben crebar los ciclistas endòra.
 
Au cap d’ua òra de marronada, cap a l’adversitat qui ns’arriba e en constatar la magrèra nosta: pas ua gota d’aiga, arren a cracar, que decidim de trobar la civilizacion e Sant Guirons a pè. Ua balada que nse permet de contra passar a barrejas: bèlgas en trin de minjar dejà (a lor qu’ei mei de d’òra...), alemands desguisats en lapins ciclistas ròse cascant, flamencs sonorizats a teca e tota ua umanitat gaujosa au-delà de véder a passar lo torn: çò qui n’ei pas lo cas de tots, nosauts e d’autes que s’arretrobam blocats e deu torn que se’n chautam que cau plan díser la vertat.
 
Au cap d’ua òra de marcha que juntam au vilatjòt d’Espies, ací escadença tà la canalha, ua alimentacion, un depòsit de pan (biò e bon), vin, jambon... de tot, monde qui an pausat taulas devant l’espiceria e la demanda deu monde: lo bonur. Qu’ei benlèu l’ua òra e mieja e que pensam de remontar pr’amor lo camin que serà blocat tau passatge de la caravana abans lo deu torn a 16h.
 
La caravana que hasè ce’m pensi 50 ans que n’avèvi pas vist aquò autament qu’a la tele incidentament (n’èi pas la tele): arren a véder mei dab la caravana deu començar de las annadas seishanta.
 
Dejà per devant la nosta alimentacion arcuelhenta que’s planta un camion qui t’anóncia que d’ací 5 minutas que veneràn gelats harts de salopèr artificiau e de s’aprestar las monedas enfin totun un bon punhat d’euros. Las servidoras dançairas que son vestidas de ròse, mascaradas, blondas, e sonorizadas. Que’s tiran autanlèu com veden que los ahars e son acabats...
 
Que tornam pujar dinc a l’embraquèra de la paret de peguèra e qu’enregistri las premissas de la caravana: efectivament la preséncia sonòra que’s hè mei anar mei pregnanta. Los bèlgas eths... que minjan enqüèra, que’n son a las musclas, lo dessèrt probable... Lo lapinon alemand que hè lo son torn a bicicleta abans que sia defenut per las autoritats.
 
Dens la caravana: las stars, monde pressats, motorizats, sonorizats e qui s’adreçan au monde d’ua espeça de hautor condescendenta qui comença de’m pesar. Joan Francés e Lionel que voleràn aténer lo torn. Qu’assisti ua pausa a d’aqueste circ: miaires, animators e gojatas lançairas (especializadas costat esquèr o dret) dab boçons d’aurelha de tant lo nivèu sonòr ei insuportable, dens veïcules improbables: de la dus chivaus punchy a la botelha d’aiga gasosa cancerigèna, e hèra d’autòs platèus on monde cargats de lançar las faribòlas au public e son arrimats per la cinta aus quate còrns.
 
Estrèss parièr.
 
Que me’n voi tornar trobar l’auto.
 
E a 10 mètres d’aqueste horvari que descobreishi un paisatge encantaire de camin quiraulejant dens la seuva pirenenca on son pausats veïcules de tota traca, dens tots los sens, abandonats per ua bona part au bèth miei deu camin, ací un silenci planviengut mes totun relatiu pr’amor los elicoptèrs - securitat e televisions – que rondalejan e que pujan dens la vath.
 
Çò que s’ei passat? istòrias que se’n podem contar e que las me hèi en tot marchar de tant ei estranh lo tablèu.
 
Qu’ei passat lo Tour e lo monde que començan de tornar, qu’entran dens las autos los que’s son parcats suu bòrd deu camin e aquiu reflèx individualista cadun que se’n vòu partir deu son costat. Lo chic de plaça libra que i avèva suu camin qu’ei conquesit e ... blocatge terminau... a créder la gent que son òrbs e shords.
 
Chic d’iniciativa individuau o collectiva tà melhorar la situacion e per exemple deishar passar los motards que temptan de ganhar lo pòrt tà començar d’evacuar per un cap aqueste engorg. Meilèu causas estranhas: com la caravana tractada per la soa mercedès qui un moment estruçada suu bòrd deu camin mercés a tant d’esfòrçes de persuasion e de muscles, tanlèu com dètz mètres e’s libèran, e’s precipita taus préner era e ac blocar tot un navèth còp... Com aquesta batava determinada còste que còste a passar: jo que credèvi los bataves autant braves com un Dick Annegarn qu’estoi beròi desapuntada mes que devèva estar probable ua mair Ubú.
 
En tot 9 òras blocats. Quauques beròis encontres e solidaritats: un mossur anglés desidratat e handicapat pres en carga per un bordèr deu nas es.hlorit. Probable un bevedor d’aiga qui se’n tornava a pè de la paret de Peguèra on èran estats tà carcar un mos e béver un còp e qui descobreish lo son endret ocupat per ua mareja de concrecions mecanicas de totas las colors.
 
Lo dia que baisha e la ploja qu’a lo bon gost d’arribar adara que la gent e’s pòden assobacar a l’auto.
 
Qu’apreneram mei tard per un bon amic musician peitavin que pendent lo Tour de France los camins segondaris que son, au moment deu passar, “privatizats”e los gendarmas o autes pompièrs n’i intervienen pas tà un simple engorgament... estosse de mantuns centenats de veïcules e milierats de personas.
 
 
 
 
 
Domenja Lekuona
En Ondas
Ràdio País
 
 
 
 
_____
D’escotar dab l’entervista de J. L. Rouzoul, organizator de Festen’òc dens lo podcast d’En Ondas setmana 45 suu site de Ràdio País.