Actualitats
Es trobada la pression del proton
Malgrat que las estelas de neutrons sián entre los objèctes mai denses de l’Univèrs, l’interior d’un proton a encara mai de pression dedins
Malgrat que las estelas de neutrons sián entre los objèctes mai denses de l’Univèrs, l’interior d’un proton a encara mai de pression dedins. E pel primièr còp dins l’istòria de la fisica es estada mesurada corrèctament aquela pression. Los cercaires confirman qu’un proton a un nuclèu que empenh vèrs defòra e aquesta seriá la partida mai quichada dins lo proton. La pression seriá pus granda que dins una estela de protons.
Aital, lo nuclèu empenh vèrs defòra e la region que i a l’entorn d’aqueste empenh vèrs dedins. Ambedoas pressions crèan un equilibri que permet l’existéncia de l’estructura del proton. Per mesurar aquela pression, de cercaires de l’Institut de Tecnologia de Massachussets an estudiat quala es la contribucion de quarks e gluons —de particulas subatomicas basicas dins lo proton—. La resulta, segon la còla qu’o estudièt, es istorica.
“La pression que i a dins un proton es un fach brica conegut encara uèi lo jorn, çò diguèt Phiala Shanahan, del MIT. Ara sabèm que de quarks e de gluons al centre del proton fan una pression vèrs defòra. Amb aquela resulta lo retrach del proton e de son estructura es plan mai complet”.
Malgrat que l’an passat de cercaires del Departament d’Energia estatsunidenc aguèsson ja mesurada la pression presenta dins un proton, los fisicians que n’an mesurat la pression ara confirman qu’en aquela ocasion la resulta foguèt marrida pr’amor que s’èran enganats en mesurar pas de gluons e solament d’electrons e de quarks. En 2018, la distribucion d’aquela pression demorèt a 1035 pascals o 10 còps la pression que i pòt aver dins una estela de neutrons.
Un retrach mai complet
Phiala Shanahan e William Detmold, caps d’aquesta nòva experimentacion, confirmèron que “malgrat que pendent los darrièrs 60 ans ajam una melhora compreneson dels protons en tot descobrir lor estructura, es fondamental de mesurar tanben la pression que fan los gluons se volèm conéisser quala es la pression totala que i a dins un proton”.
Per o far la còla del MIT utilizèt de superordenadors que mesuravan cossí interagissián de quarks e de gluons entre eles per entraïnar la pression globala d’un proton. Foguèt malaisit pr’amor “que dins un proton i a de quarks e antiquarks mas tanplan de gluons que van e tornan e caliá plan mesurar tota aquela fluctuacion dinamica quantica, çò soslinhèt Shanahan”.
A mai, un estudi mai prigond de la pression foguèt realizat amb una tecnica sonada cronodinamica quantica, çò es una amassada d’equacions que permeton descriure quala es la fòrça mai fòrta dins un proton.
La còla de cercaires esperèt fins a 18 meses per poder plan mesurar la configuracion de quarks e de gluons e poder aital determinar la pression d’un proton. Amb la preséncia de gluons, la distribucion de la pression foguèt desparièra. “Los gluons provòcan mai de pression e la pression es mai fòrta del centre vèrs defora”, çò afirmèt Shanahan. (Legissètz la seguida)
Aqueste article es publicat dins Sapiéncia, la revista occitana de divulgacion scientifica, amb la quala Jornalet a un acòrdi de cooperacion. Podètz legir l'article entièr aicí.
Aital, lo nuclèu empenh vèrs defòra e la region que i a l’entorn d’aqueste empenh vèrs dedins. Ambedoas pressions crèan un equilibri que permet l’existéncia de l’estructura del proton. Per mesurar aquela pression, de cercaires de l’Institut de Tecnologia de Massachussets an estudiat quala es la contribucion de quarks e gluons —de particulas subatomicas basicas dins lo proton—. La resulta, segon la còla qu’o estudièt, es istorica.
“La pression que i a dins un proton es un fach brica conegut encara uèi lo jorn, çò diguèt Phiala Shanahan, del MIT. Ara sabèm que de quarks e de gluons al centre del proton fan una pression vèrs defòra. Amb aquela resulta lo retrach del proton e de son estructura es plan mai complet”.
Malgrat que l’an passat de cercaires del Departament d’Energia estatsunidenc aguèsson ja mesurada la pression presenta dins un proton, los fisicians que n’an mesurat la pression ara confirman qu’en aquela ocasion la resulta foguèt marrida pr’amor que s’èran enganats en mesurar pas de gluons e solament d’electrons e de quarks. En 2018, la distribucion d’aquela pression demorèt a 1035 pascals o 10 còps la pression que i pòt aver dins una estela de neutrons.
Un retrach mai complet
Phiala Shanahan e William Detmold, caps d’aquesta nòva experimentacion, confirmèron que “malgrat que pendent los darrièrs 60 ans ajam una melhora compreneson dels protons en tot descobrir lor estructura, es fondamental de mesurar tanben la pression que fan los gluons se volèm conéisser quala es la pression totala que i a dins un proton”.
Per o far la còla del MIT utilizèt de superordenadors que mesuravan cossí interagissián de quarks e de gluons entre eles per entraïnar la pression globala d’un proton. Foguèt malaisit pr’amor “que dins un proton i a de quarks e antiquarks mas tanplan de gluons que van e tornan e caliá plan mesurar tota aquela fluctuacion dinamica quantica, çò soslinhèt Shanahan”.
A mai, un estudi mai prigond de la pression foguèt realizat amb una tecnica sonada cronodinamica quantica, çò es una amassada d’equacions que permeton descriure quala es la fòrça mai fòrta dins un proton.
La còla de cercaires esperèt fins a 18 meses per poder plan mesurar la configuracion de quarks e de gluons e poder aital determinar la pression d’un proton. Amb la preséncia de gluons, la distribucion de la pression foguèt desparièra. “Los gluons provòcan mai de pression e la pression es mai fòrta del centre vèrs defora”, çò afirmèt Shanahan. (Legissètz la seguida)
Aqueste article es publicat dins Sapiéncia, la revista occitana de divulgacion scientifica, amb la quala Jornalet a un acòrdi de cooperacion. Podètz legir l'article entièr aicí.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#3 Quiò, i a ua blaga a’u deus fisicians, sus un colonèl qui, avent aprés que la matèria ei hèita mei que mei de vueit, e s’espotrica cada jorn en assajant de traversar la paret deu son burèu…
Medish a l’escala macrocosmica la nosta idea de dehens/dehòra qu’ei susceptibla de cambiar.
Ne sèi pas on èi lejut en darrèras que l’atmosfèra terrèstra, après tot, e seré mei espandida que n’ac avèn supausat, de tant que va hèra enlà de la lua medisha. (Acerà haut qu’ei suberdiluida e non respirabla, aquò va de carat.)
Tau sistèma solar, se pensa que los estremaus de la nubla cometària d’Oort anirén dinc a dus ans-lutz (2 AL). Òr lo sistèma (Proxima + Alfa Centauri A & B), situat a 4,37 AL, tot amassa a quauque 2,13 còps la massa deu sorelh solet, donc la soa zòna d’influéncia be deuré abastar los 3 AL adaise, e probable hèra mei qu’aquò. E que son estimats prudents! I auré donc tota ua zòna de continuitat enter lo Sistèma Solar e lo Sistèma Alpha Centauri, on senglas esfèras de Roche (zònas d’influéncia gravitacionau) se tuman.
#1 "Una nebulosa" me ven a l'èime per donar un nom a "un domani de l'espaci-temps sense contorn clarament definit" — es a dire "amb un dedins e un defòra indiscutibles".
Un "comportament matematic" es un comportament fisic modelizable matematicament, e donc, entre autre, predictible en qualitat de comportament de manifestant dins l'espaci-temps.
Per exemple, imaginam una molecula d'aiga (dos atòms d'idrogèn e un atòm d'oxigèn ligat per joncion electronica per formar aquesta molecula). "Imaginam" ? Nos imaginam una gròssa bòla ligada a doás mai pichonèlas per formar H2O. Perqué parlar de "nebulosa" dins aquesta cas ? Per amor que lo volum, es a dire lo contengut d'aquelas "bòlas" es globalament void. Se davalam d'escala, los tres atòms ligats semblaràn un pauc la conjoncion de tres sistèmis solars amb tres solelhs (nuclis atomics) e satellits en orbita (los electrons). Se davalam encara un còp d'escalas per nos "pausar" subre los "nuclis atomics", nos mainarem lèufait que çò que nos representavem coma de "solelhs" (sense lum) son de volums "sense dedins ni defòra plan definits" que dedins s'i costejan doás menas de comportament matematicament predictibles, ligats a dos modèls de comportament fisics : los protons e los neutrons. Del mai davalam d'escala e del mai çò que nos representavem coma de menas de bòlas mai o mens esfericas son d'espacis principalament voids, qu'al "dedins" mal definit los comportaments matematics i son mai o mens eterogèns (per exemple quarks e gluons, distincts comportamentalament, e donc, matematicament). E cada còp que davalarem d'una gra d'escala cam al sempre mai pichon, tornarem probablament far lo meteis constat : çò qu'imaginavem "plen" es un espaci globalament void amb domain espacial mai especific energeticament "mai plens".
Es per aquò tanben que m'agrada plan de remembrar que, mai que mai fisicament e experimentalament, qué que nos digam que lo mond e sos elements siá, sempre s'agís d'una representacion que non correspond a la realitat.
Çò mai espectaclós es de nos considerar, nosautres meteisses, amb çò que disèm "nòstres còrses". Nos i figuram un dedins e un defòra. E naturalament, e l'escala macroscopica, la dels nòstres cinc senses, aquò es una aproximacion cap e tot satisfasenta als uèlhs de las sciéncias experimentalas. Digam que, a aquesta escala, lo modèl dedins/defòra d'unas causas distinctas las unas de las autras fonciona a plèc. Mas en tombant a l'escala quantica, la dels quarks e gluons per exemple, apareisseriam un pauc coma conglomerats d'estelas escampilhadas pel void cosmic. D'aquí venon, per exemple, unes dangièrs probables de las "microparticulas" que nos pòdon traversar coma o fan, per exemple, las estelas filantas al ser d'estiu, tra los sistèmi solar, fins a l'atmosfèra terrenala… mas sense cap barralha per las empachar d'intrar !
A l'escala macroscopica, las matèrias que nos semblan mai o mens densas son a l'escala quantica d'espacis grasilhats de ligams energetics mai o mens fòrts segon los estats (solid, liquid o gasós, per exemple, a composicion atomica identica). E a una escala pro redusida, çò qu'apareissiá coma paret infranquibla semblarà mailèu las grasilhas d'òrt per una mirgueta que las travèrsa sense esfòrç.
En resumit a totas mas parlicadas, e per assajar d'o dire simplament, jamai non cal oblidar qu'en domani quantic, non parlam quamb l'ajuda de representacions fòrça maladreitas e fòrça aproximativas. Per plan far, non caldriá dire res, e sonque presentar calculs, mesuras, observacions e modelizacions equacionalas. D'aquí tota las dificultat d'establir d'articles clars per tractar de subjèctes tant abstraits coma "las fòrças de pression dins un proton", per exemple.
#1 E ben hòu! Hens los limits de çò qui la lenco pòt díser e l’esperit concéber, be’m sembla a jo qu’atz quauque capatge entà muishar l’indicible e mentàver l’invisible… Ne seré pas corrècte de hicar mei d’un poç quilhat, mes que ve’n horneishi ua juntòta de mei ací medish: ↑↑↑. Mercés hòrt.
Duas questions:
1) D’on vien la formula "una nebulosa de comportament matematic especific"…?
2) N’auretz pas quauque lutz sus la teoria de las cordetas per cas…? :)
Coma l'autor d'aqueste article o nos dona a legir, avèm l'impression que i a un "interior" e un "exterior" al proton, al neutorn, a l'electron, per exemple. Coma i a, a l'escala del macrocòsme (domani del visible), un interior e un exterior de botelha, de còrs uman, d'ostal. Mas aquí, l'autor nos parla del microcòsme. Nòstre senses nos fan incapables de concebrer correctament un image fisable de çò que que l'autor s'esfòrça de nos parlar. Non son "causas" pausadas subre "quicòm mai" que poiriam fintar de l'uèlh, e mostrar del det en disent : "aicí comença e aquí s'acaba". "Gluons", "quarks", "fermions" non son "causas" al sens ont un calhau, es una "causa. Aqueles concèptes designa cadun "una nebulosa de comportament matematic especific". Lo temps e l'espaci non i foncionan coma a la nòstra escala (macrocosmica) e, subretot, non an cap image, ja qu'un image es compausat de subèrna de fotons, mentre qu'aquí non parlam de fotons. E sense lutz (compausada de fotons), non i a res de visible.
Tocam aquí donc a doás dificultats :
1) Una essent de concebre, de visualizar dins nòstras imaginacions conceptualas, de "causas" que non ne son, e que non començan a un endreit precís. Per plan me far entendre, vos dmandi d'imaginar per exemple ont comença e ont s'acaba una gota de pluèja (aiga doça) tombada dins la mar (aiga salada). E totun, aqueste aiga de pluèja non quita ni una estona d'existir…
2) L'autra essent que totas aquelas donadas son matematicas e nebulosas, mas que lo lengtage, occitan o anglés, per exemple, non pòt far res mens que la nos donar a entendre coma de "causas distinctas". Se disi "gluon", pensi automaticament, dins lo quite èime de la lenga, que i a quicòm que se designa aital, e quicòm mai, de plan distinc ontologicament, que lo mot "gluon" non designa, mentre qu'en realitat, evocam una zòna matematica e fisica d'un continuum espaciotemporal que lo mai clar de çò que lo fa tal coma es escapa complètament a la nòstra entendença.
Aquela pression dita "interiora" al proton reclama una energia fantastica entre quicòm d'emissiu e quicòm mai de retensiu. Aquò val pel "proton". Mas dins un atòm, tanben i a d'electrons, de "carga contrària a la del proton". Aquí tanben un jòc fòrça potent d'atrasença e de repulsion se jòga… tot un sant fum de "causas" es a dire de "nebulosas d'interaccions modelizablas matematicament" se jògan per establir l'atomisitca sense que sapiam a de bon de qué parlam, causas imaginadas, mas a de bon (rigorosament) inimaginablas. Los mots non nos i devon enganar, ni mai non devèm oblidar qu'un mot non fa pas una causa, ni una causa un mot.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari