Cansoneta leu e plana,
leugereta, ses ufana,
farai ,e de Macron,
del traidor de Matignon
qu'es d'engan farcitz e ples,
A, Macron, Macron, Macron
d'engan etz farcitz e ples.

Guilhem de Berguedà 1138-1192

#5 Justament es pas rar de trobar de zorey que dison qu’a La Reünion òm sentís pas lo « racisme contra los blancs qu’i a en Guadalope e Martinica ». La fiertat d’èsser guadalopean o martiniqués es interpretada aital, coma de racisme.
Dintri pas dins las diferéncias entre los pòblaments qu’explican qu’i aja una tranquillitat aparenta a La Reünion. Mas sembla que la fiertat d’èsser reünionés es pas del meteis calibre. D’unes son persuadits que lo nom de l’illa ven d’un cèrt art de viure amassa quand, en realitat es una autra istòria (quand las colonias trantalhavan al temps de la revolucion, los capolièrs de l’illa decidiguèron, après una brèva ocupacion anglesa de se tornar reünir amb França, al contrari de Maurici). E nosautres sabèm çò que còsta d'aver estats ninòis...

En Guadalope, e Martinica , lo monde son fièrs de la lor identitat, fièrs de la lor tradicion de rebellion, fièrs de refusar la colonisacion, fièrs de la lor lenga, e la parlan tostemps e pertot . E los ensenhaires e los politics, tanben.
Segur , parièr , se tròban quauques "bounty" afrancisats, , segur lo creòle es rosigat per lo francés omni-present.
Pr'aquò… A còps las gents semblan ne pas díser arren , mès n'oblidan pas arren, e quan n'i a pro, tot d'un còp , aquò peta.

Lavetz castigar quauqu'un pr'amor de parlar creòle, seré l'encausa d' una susmauta , me sembla ... Ne seré pas sonque per una question de lenga , mès per una question de DIGNITAT . Lavetz me sembla, las autoritats academicas s'i aviserén a dus còps , abans d'ic gausar héser .

Per nosauts , on es la nòsta tradicion febusiana "tòca i se gausas !" ? on es ? on es ?
.

#2 Se cal pas far tròp d'illusion sus la santat del kréol: malauteja tanben. E se i a pas lèu un cambiament a la region, maissanta limonada! Per téner targa a l'estat jacobin, cal una region fòrta e fièra de sa creolitat qu'aplicarà lo "Nou lé pa plis, nou lé pa moin" de Paul Vergès.
L'oral basta pas. La lenga s’empaurís rapidament. E l'escrich en creòl es pas gaire encoratjat. Al revèrs, se bota en davant los autors reünioneses que s'exprimisson en francés.
"Lofis pou la lang kréol" fa un trabalh remirable d'unificacion de la grafia mas los poders publics actuals ne'n tenon pas gaire compte quand fan qualque eslogan condescendent. Quant als regents bilingues, fan un brave trabalh mas son pas qu'un punhat.
Demòra que las televisions regionalas e subretot las ràdios daissan una plaça que nosautres, occitans, trobariam fòrt bèla. I a tanben un fum d'umoristas e de cantaires plan populars que mantenon un bon nivèl de lenga.
Lo teatre en creòl arriba tanben a tocar un public letrat, amb un nombre interessant de zorey (metropolitans) mas, ailàs, sempre los meteisses. Malurosament es un public redusit e fòrça creòls del mitan intellectual i van pas jamai. De tot biais, en defòra de la familha emplègan pas la lenga levat per contar qualque vièlha galejada. Son de mond que dison que los cantaires creòls los an pro vistes quand, d'un autre costat badan la vièlha cançon francesa. Es una etapa inquietanta qu'avèm plan coneguda, e coneissèm plan la seguida.
En fin, un punt interessant: los principals sindicats de l'ensenhament son pas tan barrats sul sicut coma abans. Es un punt sul qual son un pauc en avança sus la comunitat educativa.

Lo centralisme-fachisme dels governs de París cal que sia investigat per la Seu dels Drets Humans de l'ONU de Ginebra. Perquè es una violacion constant de los Drets Universals basics que pateissen tots los pobles de l'estat Francès de lenga non francesa.