Aquí, dins la capitala de la region de Magallanes, totes los jorns de la setmana a 5 ora, e aquò dempuèi mai d’un mes, se pòt ausir lo bruch estrident dels claxons de camions. Coma las campanas que sonan l’ora de la messa, aquò marca la debuta de las manifestacions. Pels ciutadans, es lo moment de jónher lo cortègi que va de la Carrièra Bories a la Plaça de las Armas. Lo centre de la vila se claufís al son de la “Batucada”, una mena de fanfara de percussions. L’atmosfèra es festiva. Los que sortisson del trabalh tròcan lor cara de trabalhador per la de manifestant. Brandisson lor bandairòla “Sèm pas en Guèrra” o “Lo pòble es unit”, fièrament. La caminada pòt alara començar.

“N’avèm nòstre sadol dels abuses “
 
“N’avèm nòstre sadol dels abuses, [dels politicians] que nos fan creire que comprenèm pas res de res. Basta!” ço diguèt una manifestanta, Maria, que n’a son confle del modèl social del país considerat com inegalitari, injust. Totes mòstran los meteisses problèmas: lo sistèma de retirada, lo modèl educatiu, de santat… Per Maria, qu’es una maire al fogal de 40 ans, cal bastir un novèl sistèma amb una melhora reparticion de las riquesas. “Los que se pòdon pagar una assegurança de santat son en bona santat, e los que pòdon pas investir, tan pièger per eles!”. Coma Maria, los manifestants questionan un sistèma fondat sus la privatizacion, que l’aprofiècha solament un panèl de la populacion. Roger, que representa lo Collègi dels Professors, un sindicat d’ensenhaires, insistís sul fach que i a de vertadièras “caréncias” dins aquel sistèma escolar. “Çò que demandam ? La garentida de nòstres dreches fondamentals”. Cossí? “Baissatz los salaris dels politicians, aumentatz las pensions, balhatz mai de ressorsas a las escòlas publicas… I a un fum de causas a cambiar”,  s’indigna lo jove professor.
 
 
Una remesa en question de las politicas neòliberalas
 
Chile es longtemps estat presentat coma lo “Jaguar d’America Latina”, lo modèl de reüssida d’una transicion neoliberala de la politica economica. Al mitan dels ans 1970, l’escòla de Chicago menat pel economista Milton Friedman se gandissiá regularament en Chile, per ne far son laboratòri. Ço qu’èra presentat coma “lo miracle chilen” sembla uèi virar a la cachavièlha: al classament dels países mai inegalitaris, Chile se classa 113n sus 133, segon l’OCDE.  La vida es de mai en mai cara e las inegalitats s’aprigondisson.
 
 
“Pas pus d’AFP”, lo cas del sistèma de retirada, primièra revendicacion dels manifestants, simbòl de la malescasuda d’aquelas politicas
 
Elena, jova trabalhadora dins lo sector de l’audiovisual, designas aquelas politicas neoliberalas coma responsablas de la situacion d’ara, ont los retirats son particularament vulnerables. Elena es vestida d’una camiseta jauna “No más AFP” (Pas pus d’AFP), qu’es un dels eslogans mai utilizats pels manifestants. Lo sistèma AFP, que vòl dire “Administrators de Fonzes de Pension”, fonciona per capitalizacion individuala. Mentre que d’unes cotizaràn tota lor vida, se pòt que ne tòquen solament lo 40% de lor esparnha a causa d’aquela sistèma dependent del flotament del mercat financièr. Es per abolir aquel sistèma e lo remplaçar per un foncionament solidari que Elena manifèsta: “Ieu soi aicí per dire que vòli pas pus de l’AFP, e dire de òc a un sistèma tripartit, entre l’Estat, los emplegaires e los trabalhadors”.
 
Partit de Santiago en seguida de l’aumentacion del prètz de la billeta de mètro, lo movement ara pertòca totes los sectors de la societat. Fa qualques jorns, un vidèo de femnas militantas contra las violenças sexistas e sexualas a fòrça virat suls malhums socials. Sembla que lo movement de protèsta aja dobèrt la boita de Pandòra per una remesa en question prigonda del foncionament del país. Pòrta amb el de fòrtas demandas socialas.
 
 
 
 
Marie Gallizia
Correspondenta de Jornalet en America Latina
Divendres lo 22 de novembre, Punta Arenas