Actualitats
Francés Boya vòl melhorar l’autogovèrn d’Aran a l’ocasion del 30n anniversari de la primièra Lei d’Aran
Dins son messatge de cap d’an, lo sindic d’Aran remembra l’efemerida e soslinha son engatjament pels servicis publics e socials
L’an 2020 serà marcat pel 30n anniversari de la primièra Lei d’Aran, après la restauracion del Conselh General, atal o a soslinhat lo sindic d’Aran, Francés Boya, dins son messatge de cap d’an. Segon lo sindic, aquel anniversari “mos a de dar un punt d’inflexion tà melhorar eth nòste govèrn e es nòstes institucions”. A mai, Francés Boya a desirat als araneses un bon an 2020 en tot soslinhar son engatjament per l’economia, las comunicacions, los servicis publics e socials. Enfin, a desirat un “bon jorn des aninòs tàs mès petits dera familha”.
La lei de 2015
E mai la primièra Lei d’Aran, après la restauracion del Conselh General, siá de 1990, l’autogovèrn d’Aran se regís ara per la Lei d’Aran que l’aprovèt lo Parlament de Catalonha lo 21 de genièr de 2015, e qu’intrèt en vigor lo 14 de febrièr d’aquel an après una ceremònia solemna de confirmacion.
Aquela lei definís Aran coma una “realitat nacionau occitana”, establís que son imne es la version locala de Se Canta, entitolada Montanhes Araneses, e que lo drapèl es la crotz occitana amb l’escut d’Aran. Definís que la lenga es l’occitan, nomenat aranés en Aran, e definís una politica lingüistica amb l’occitan coma lenga “d’usatge normal” de l’administracion publica e “lenga veïculara” dins l’educacion.
La lei tanben definís los organs del Conselh General d’Aran, lo foncionament, lo regim electoral, lo drech civil aranés, l’organizacion del territòri, las politicas d’egalitat, l’educacion, las infrastructuras, la seguretat, la santat, etc.
Se definís tanplan las relacions del Conselh General d’Aran amb lo govèrn e lo Parlament de Catalonha, e lo finançament per far possible tot aquel autogovèrn.
La lei garentís que la Val d’Aran serà pas inclusa dins cap de division territoriala pròpria de Catalonha. Aquel ponch èra estat un chepic màger per totes los politicians araneses, qu’avián vist aquel drech istoric en perilh quand Catalonha aviá definit sa division territoriala dins çò qu’apelava de vigariás.
Lo modèl de finançament e lo sistèma d’eleccion dels conselhièrs generals foguèron los subjèctes mai contestats. Mas fin finala la Lei s’aprovèt amb los vòtes favorables de totes los partits levat Ciutadans, que s’abstenguèt.
L’encastre istoric
Après la desfacha de Murèth en 1213, França s’apoderèt dels territòris occitans secutats per la Crosada contra los catars, e Catalonha virèt sos uèlhs vèrs la Mediterranèa. Mas los araneses decidiguèron de demorar del costat la Corona de Catalonha e Aragon, que reconeissiá l’organizacion administrativa aranesa per mejan de divèrses tractats e documents. Cal soslinhar lo document conegut coma la Querimònia, un privilègi que configurèt e donèt la legitimitat als dreches istorics d’Aran de 1313 a 1839. Se tracta d’una compilacion dels usatges e de las costumas dels araneses per lor donar una valor legala. Es un document que balha de privilègis e de dreches a las autoritats del petit país occitan. La Querimònia establissiá pels araneses la liura e franca possession de lors bòsques e montanhas, de l’aiga, de la pesca e de la caça, e tanben qualques exempcions d’impòstes en mai de la reconeissença del regim economic tradicional. Mas, sustot, la Querimònia restaquèt Aran a la corona reiala de Barcelona, en evitant aital lo risc que la Val tombèsse dins las disputas feudalas entre senhors. Lo resultat de tot aquò es l’istòria d’un país autogerit, liure de feudalisme, qu’encara uèi lo jorn la majoritat de son territòri es de titularitat publica.
Quand Catalonha perdèt sas institucions e sas libertats, après la desfacha de 1714, Aran conservèt sas institucions, e mai se foguèron contrarotladas per las autoritats espanhòlas. Mas en 1834, lo Reialme d’Espanha suspendèt lo Conselh General d’Aran e impausèt al país lo nòu regim administratiu general de l’estat espanhòl, en tot integrar de fòrça Aran dins la província de Lhèida.
Après 156 ans, en 1990, se restabliguèt lo Conselh General d’Aran. Lo govèrn autonòm de la Generalitat de Catalonha escotèt las revendicacions aranesas e restabliguèt l’institucion aranesa que, dempuèi aquel moment, gerís sas politicas en educacion, santat, cultura, environament, agricultura e torisme. Aquela lei de 1990 desenant s’es actualizada.
La lei de 2015
E mai la primièra Lei d’Aran, après la restauracion del Conselh General, siá de 1990, l’autogovèrn d’Aran se regís ara per la Lei d’Aran que l’aprovèt lo Parlament de Catalonha lo 21 de genièr de 2015, e qu’intrèt en vigor lo 14 de febrièr d’aquel an après una ceremònia solemna de confirmacion.
Aquela lei definís Aran coma una “realitat nacionau occitana”, establís que son imne es la version locala de Se Canta, entitolada Montanhes Araneses, e que lo drapèl es la crotz occitana amb l’escut d’Aran. Definís que la lenga es l’occitan, nomenat aranés en Aran, e definís una politica lingüistica amb l’occitan coma lenga “d’usatge normal” de l’administracion publica e “lenga veïculara” dins l’educacion.
La lei tanben definís los organs del Conselh General d’Aran, lo foncionament, lo regim electoral, lo drech civil aranés, l’organizacion del territòri, las politicas d’egalitat, l’educacion, las infrastructuras, la seguretat, la santat, etc.
Se definís tanplan las relacions del Conselh General d’Aran amb lo govèrn e lo Parlament de Catalonha, e lo finançament per far possible tot aquel autogovèrn.
La lei garentís que la Val d’Aran serà pas inclusa dins cap de division territoriala pròpria de Catalonha. Aquel ponch èra estat un chepic màger per totes los politicians araneses, qu’avián vist aquel drech istoric en perilh quand Catalonha aviá definit sa division territoriala dins çò qu’apelava de vigariás.
Lo modèl de finançament e lo sistèma d’eleccion dels conselhièrs generals foguèron los subjèctes mai contestats. Mas fin finala la Lei s’aprovèt amb los vòtes favorables de totes los partits levat Ciutadans, que s’abstenguèt.
L’encastre istoric
Après la desfacha de Murèth en 1213, França s’apoderèt dels territòris occitans secutats per la Crosada contra los catars, e Catalonha virèt sos uèlhs vèrs la Mediterranèa. Mas los araneses decidiguèron de demorar del costat la Corona de Catalonha e Aragon, que reconeissiá l’organizacion administrativa aranesa per mejan de divèrses tractats e documents. Cal soslinhar lo document conegut coma la Querimònia, un privilègi que configurèt e donèt la legitimitat als dreches istorics d’Aran de 1313 a 1839. Se tracta d’una compilacion dels usatges e de las costumas dels araneses per lor donar una valor legala. Es un document que balha de privilègis e de dreches a las autoritats del petit país occitan. La Querimònia establissiá pels araneses la liura e franca possession de lors bòsques e montanhas, de l’aiga, de la pesca e de la caça, e tanben qualques exempcions d’impòstes en mai de la reconeissença del regim economic tradicional. Mas, sustot, la Querimònia restaquèt Aran a la corona reiala de Barcelona, en evitant aital lo risc que la Val tombèsse dins las disputas feudalas entre senhors. Lo resultat de tot aquò es l’istòria d’un país autogerit, liure de feudalisme, qu’encara uèi lo jorn la majoritat de son territòri es de titularitat publica.
Quand Catalonha perdèt sas institucions e sas libertats, après la desfacha de 1714, Aran conservèt sas institucions, e mai se foguèron contrarotladas per las autoritats espanhòlas. Mas en 1834, lo Reialme d’Espanha suspendèt lo Conselh General d’Aran e impausèt al país lo nòu regim administratiu general de l’estat espanhòl, en tot integrar de fòrça Aran dins la província de Lhèida.
Après 156 ans, en 1990, se restabliguèt lo Conselh General d’Aran. Lo govèrn autonòm de la Generalitat de Catalonha escotèt las revendicacions aranesas e restabliguèt l’institucion aranesa que, dempuèi aquel moment, gerís sas politicas en educacion, santat, cultura, environament, agricultura e torisme. Aquela lei de 1990 desenant s’es actualizada.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Un chic de respècte per l'eslegit del pòble aranés. Insultar-lo es indigne.
A perdut son nas roge, Paco lo palhassa?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari