Qu’i a benlèu un an, lo Musèu d’Aquitània a Bordèu, anciana facultat de las Letras e tanben de la Sciéncias dinc aus ans 1960,  au canton deus vielhs “Fossats” (cors Victor-Hugo adara) e deu cors Pasteur, adobèt navèras salas. Dab ua museografia renovelada (vidèos, nombrosas bòrnas interactivas) e, bien evidentament, objèctes originaus vienuts de las resèrvas. La mustra permanenta es consacrada a Bordèu e aus país de la vielha Aquitània “administrativa” de 5 departaments. Davant la reforma territoriau que, mei tard, a creat la regionassa “Navèra Aquitània”. Enqüèra que - pr’amor d’ua petita focala sus l’estuari de Gironda - i agi ua espiada braca sus l’anciana region “Peitau-Charanta”, ja qu’estossi mélher de parlar d’Aunis, de Santonja e de Charanta Lemosina…. Chic de causas, totun, suu Lemosin “recuperat”, se gausam díser, per Bordèu.
 
L’exercici, qu’ic cau arreconeisher, qu’estó dificil per Dauna Geneviève Dupuis-Sabron, conservatora en cap, qui, dab los sons collaborators, gavidèt l’elaboracion d’aquera navèra presentacion. Que va de la fin deu sègle XIXu a la debuta deu XXIu. Aquera navèra concepcion qu’aliga aspèctes geografics e istorics, etnografia e “tradicions” en generau, shens oblidar la dimension economica: la seuva industriau de las Lanas de Gasconha, per exemple, l’aerospaciau, bien present dens las zònas tecnologicas a sococ de l’aglomeracion bordalesa, o l’agricultura. Sus aqueth darrèr punt, lo capdulh d’Aquitània es d’alhors bien dotat, sus un deus sons punts hòrts, dab la Ciutat deu Vin, dens lo quartièr de Bacalan, a l’entrada deus vielhs “bacins sus l’aiga” cavats un chic abans 1900. Rebat de la tendéncia actuau, quasi obligatòria en aqueths temps on tot cambia e on la “senta moneda” supereja (n’es pas navèth), quauques salas o parets deu musèu que son estat esponsorizadas per grops industriaus o financèrs regionaus.
 
Sovenir deus Arts Déco. Per la petita istòria, senhalam que quate grans tablèus -entre cubisme e factura mei academica- illustrant l’Aquitània deus ans 1920 son presentats. A la glòria de l’agricultura deu “Sud-Oèst”, com començavan de díser a l’epòca, en l’aunor de las activitats de Bordèu-pòrt coloniau, en omenatge au vin e aus vitatges qui balhèren la renommada deus terradors girondins. E celebrant tanben los pinhadars lanusquets dab ua grana pintura deu François Roganeau (1883-1973), longtemps director de l’Escòla de las Bèras Arts de la grana vila girondina. Aqueras òbras qu’estóren creadas per la famosa exposicion dita deus Arts déco (decoratius), en 1925, a París.
 
Lo hèit navèth es que, dens aquera partida inedita de l’exposicion permanenta deu musèu bordalés, las lengas d’Aquitània, a començar per lo gascon nòste, son en “bona” plaça. Dab lo cartograf Guy Talazac, un sarròt de benevòls autorn de Joan-Pèir Laliman (Benedeita Boyrie-Fénié, Natalia Roulet-Casaucau, Eric Roulet e …lo vòste servidor) qu’an participat a l’ahar entà que la dimension linguïstica ne sii pas estremada.
 
Espiada sus la lenga. Que seré estat en efèit de dòu har se l’euskara, lo peitavin-santonjés e bien segur la lenga occitana estossin ignoradas! Solide, a permèira vista, apareishen sonque sus un gran panèu dab objèctes o manèitas originaus de la vita païsana o maritima d’autes còps: chancas, gardala a gema, hauç, un par de mastons (s’ètz de Gujan-Mestràs, d’Audenja o d’Endernòs, que sabètz probablament çò qu’es) e tanben ua maqueta de shalibardon, vielh vaisheth deu flumi Ador. Mes, se passatz un chic de temps sus ua bòrna interactiva, que trobatz pro de causas. Sustot qu’i a avut, en efèit, la volontat de presentar aquera dimension linguïstica dens ua amira positiva, scientifica, viventa. Atau, que podetz espiar per exemple filmòts, vidèos crompats a l’INA (entervistas, espectacles, tròç de sequéncias TV…) e véder monde de pertot. De las Lanas de Gasconha (la contaira Eliette Dupouy, de Belin-Beliet, Miquèu Baris dens lo filme Joantiron deu cineasta Jacques Baris), de Shalòssa e de Bearn (l’arrenavida deu Carnaval bearnés, l’esmaventa fin de las hèstas de Dacs dab la sequéncia de l’Agur… ). Qu’i a tanben Agenés dab lo regretat Marcèu Esquieu qui recita la famosa Letra a Mossur Silvan Dumont deu poèta Jansemin, l’amic Joan Rigosta rapelant la neishença de l’Escòla occitana d’estiu a Vilanuèva d’Olt. En bona plaça tanben es Peiregòrd: l’escrivan Michèu Chadeuil, lo majorau Joan-Claudi Dugros evocant l’escrivan Bernat Lasfargas, lo praube Joan Roux – lo noste “Janton” de Ribèirac – o filmes rodat per liceans de Peiriguers o per Patric Lavaud. Qu’i a mapas, petitas explicacions sus las originas de las lengas d’Aquitània, sus la toponimia (B. Boyrie-Fénié), sus la dinamica culturau recenta, sus l’ensenhament, sus la cançon (l’incontornable grop Nadau, los Perlimpinpin “d’un temps que los mensh de vint ans…”) e tanben sus la ràdio e la plaçòta deu gascon dens la premsa “regionau”…
 
En har deu mús, benlèu, daubuns arremarcaràn: “Qu’i èm! Adara, la lenga es au musèu… Demoraré sonque a empalhar lo darrèr occitanofòn, dab lo son bonet o quauques plumas suu cap…” Responsa: que cau de tot! N’es pas pr’amor que’s i tròba, que la lenga es forçadament estupada. Au contrari, qu’es ua arreconeishença, un chic tardièra solide, mes qui ne sap pas qu’en aqueth domeni, malaja! las causas n’avança pas forçadament a hum de calhau? De tot biaish, a cada còp que la lenga occitana se pòt engulhar a la soa justa plaça, ne cau pas, ce sembla, trantalhar.
 
 
 
 
 
Joan Jacmes Fénié