Aquel territòri, dins lo nòrd d’Argentina, a qualques centenas de quilomètres de Bolívia, coneis una bèla afluéncia toristica. La Quebrada, que vòl dire “valada estrecha”, foguèt recensada coma patrimòni cultural e natural de l’UNÈSCO en 2003. Sa construcion geologica li balhèt de formas e de colors especialas: los tons son pastèls, òcres e rufes, e nos poiriam sentir al far-west dins las gòrjas creadas pel regolament de l’aiga. Reportatge sus las diferentas culturas de la Quebrada, de Yala a Purmamarca.

Yala festeja la copla, sa melodia tradicionala
 
Quora arribi a Yala —que se pronóncia aquí “Shala”—, sembla una oasi al mitan del desèrt. En aval de la Quebrada, soi suspresa per un clima verdejant. Lo riu qu’i passa l’aiga mai luènh i deu èsser per quicòm e conferís al vilatge sa famosa “Troita de Yala”. Venguèri aquí per assistir a la «Fièra del Pan Fach a l’ostal», qu’es una mena de fèsta de vilatge cada fin de setmana dins l’estiu. E òc, aquí, genièr e febrièr son los meses de las grandas vacanças! Los jujueños, estatjants de la província de Jujuy, festejan lors costumas reiralas e las produccions artisanalas del vilatge. L’ambient es animat, las gents s’acampan a l’entorn d’un mate per escotar los concèrts que se succedisson.
 
Dins aquel chafaret aürós, tròbi Martin Rafael, cantaire de copla afogat. Se definís coma un “tradicionalista rural”, vertadièr eiretièr de la cultura de la copla, mòde d’expression poetica e musicala. Martin es vestit de son pancho en lana de feda e d’un capèl tradicional. “Ieu, me revendiqui dels gauchos, los trabalhadors dels camps que s’ajudan, se balhan la man”, çò diguèt lo cantaire. “La copla es aquesta melodia populara, lo vertadièr cant de la solidaritat”. Format de quatre vèrses poetics, es segur que son poder proven de sos messatges corts qu’abòrdan de tèmas coma la vida quotidiana o la de l’òrt. Mas pas solament. Son poder ven tanben de l’instrument que l’acompanha, la caja, un tambornet que balha lo ritme. La serada contunha tota la nuèit, fins al moment que la melodia claufís lo silenci.
 
 
Un cant per l’istòria locala a Purmamarca
 
Mai naut, a 2000m d’altitud, en çò que podèm ja nomenar la “Puna”, los nauts planòls de la sèrra de dels Andes, lo vilatge de Purmamarca es tanben una estapa toristica. Conegut per sa montanha de las sèt colors, nos sentissèm ben dins aquela cultura andina. Dins los restaurants, las cartas son trufadas de mangisca facha de milh, de papinas o pichòtas patatas andinas e de carn de lama.
 
L’estiu es tanben l’escasença per faire viure la cultura locala, a travèrs de seradas tematicas. Uèi, assistissi al concèrt de Tomás Lipan, un cantaire de silkuris nascut a Pumamarca. Se ditz silkuri segon lo silku, l’instrument per excelléncia dels Andes, una flaüta facha en bambó. Canta e conta l’istòria de Purmamarca en començant per sa celebracion de la “Santa Ròsa de Lima”. Tot lo vilatge es recampat sus la Plaça del Nòu de Julhèt, talament que gaireben totes las botigas son tancadas! Dins un cant fòrt bèl, Tomas Lipan rend omenatge al vin de la region de Jujuy e subretot, a “la tèrra que nos balha aquestas riquesas”. Remarqui que los cants festejan plan sovent la “Pachamama”, concèpte fondador dins los Andes que significa la simbiòsi entre los umans e lor Tèrra Maire. Mai qu’un simple cant, la melodia dels silkus es sacrada, es una òda a la tèrra. Tot lo vilatge a los uèlhs clavelats sul cantaire e a sa cara aimara de son etnia d’origina.
 
Fin finala, comprene la portada de las musicas e culturas localas permet de s’immergir dins lo rapòrt qu’aquestes estatjants entretenon amb lor environament. Ben luènh de las vilas —sèm a dos cents quilomètres de la vila de Jujuy—, podèm observar una vertadièra resisténcia culturala, per servar l’identitat dels territòris. Manténer la cultura e l’agricultura localas es doncas lo mejan qu’an trapat los estatjants de Yala e Pumamarca per faire viure lors riquesas. En esperant que lor combat contunharà…

 
 
 
 
Marie Gallizia
Correspondenta de Jornalet en America Latina