L’an 2013 serà pas un an coma los autres per la Val d’Aran. Ongan, dins aquel sens, se celèbra maitas efemeridas dins aquel país, ja que los capricis de l’istòria an volgut que fòrça eveniments basics per Aran e per Occitània se sián passats, justament, pendent lo tretzen an de diferents sègles. Per aquela rason, las autoritats del Conselh General d’Aran an preparat una seguida d’actes commemoratius que se menaràn a tèrme pendent tot l’an.

Comencem. En l’an 1213, se luchèt e se perdèt la famosa Batalha de Murèth, que l’armada occitanocatalana i foguèt vencuda per las fòrças de la crosada francesa de Simon de Montfòrt. Lo rei catalan Pèire II trobèt la mòrt davant los barris de Murèth, mentre que lo comte Ramon VI de Tolosa e los autres nòbles occitans vegèron frustradas lors esperanças d’escapar al jo francés e de bastir una entitat politica qu’abastèsse una partida importanta d’Occitània. Amb aquela desbranda trista, França s’emparèt definitivament dels territòris occitans; e Catalonha, aliada tradicionala dels òmes e de las femnas de la lenga d’òc, virèt sos uèlhs cap a la Mediterranèa.
 
Un sègle puèi, en 1313, lo rei Jaume II d’Aragon autregèt a la Val d’Aran la Querimònia, lo privilègi que configurèt e donèt de legitimitat als dreches istorics de la Val. Lo rei ordenèt de compilar a l’escrich totes los usatges e costums araneses per lor balhar una vigor legala, e a l’encòp autrejava mai de privilègis e de dreches a las autoritats de la Val. Per exemple, la Querimònia autrejava la liura e franca possession als araneses de lors bòsques e montanhas, de l’aiga, de la pesca e de la caça, e tanben qualques exempcions d’impòstes e mai la reconeissença del regim economic tradicional. Mas, sustot, la Querimònia liguèt Aran a la corona reiala de Barcelona, en evitant aital lo risc que la val tombèsse dins las disputas feudalas entre senhors.
 
Mas i a encara mai d’efemeridas de celebrar ongan. En 1513, a Hòs, se signèt lo Tractat del Plan d’Arrem de Lies e Patzeries entre un ensemble de vals e de vilas dels dos costats dels Pirenèus. L’acòrdi general establissiá e sagelava la patz entre aqueles territòris, e mai se los reialmes d’Espanha e França se declarèsson la guèrra. En consequéncia, se garentissiá las relacions economicas, socialas e pastoralas entre las vals, e mai s’assegurava lo drech de passatge e transit per la zòna. Çò mai important es que lo tractat, redigit en occitan, foguèt ratificat posteriorament pels monarcas espanhòl e francés.
 
Per començar aqueste an especial de 2013, lo 25 de genièr començarà lo Festenal Barnasants a Vielha, amb un concèrt consagrat a la musica occitana, qu’i participaràn Sergio Berardo del grop Lo Dalfin (Lou Dalfin) amb Enric Hernàex. Pendent lo festenal, se metrà de musica a de poètas catalans e occitans de totes los tempses. Serà lo començament de fòrça mai actes commemoratius.
 
Pendent tot l’an 2012 s’es debanat en Aran lo cicle de conferéncias e concèrts “Eth gran masèl”, per presentar los eveniments de 2013.