Las arròcas de Biàrritz
 
Uei, diluns 11 de mai de 2020, ne cau pas mesprene’s. Qu’i a un chic mei de soplessa mes qu’èm meilèu en semilibertat a maugrat que la raca sembli se replegar. Quan sii un chic mei longa, la brida es tostemps aquí. N’i a pas digun que sii vertadèirament descabestrat. Lavetz, limitadas demòran las passejadas mentre que la calor primtanèra e la beutat de la natura balhin l’enveja de’s en anar córrer au gran libran.  Egau, se vos chepica lo gost d’anar  préner un veire sus la Grana Plaja o au Pòrt Vielh de Biàrritz o de sentir las tumadas saladas de las andadas a Anglet, arren de perdut!
 
Fauta de poder circular librament que pòden seguir –  en gascon! – ua visita de Biàrritz o ua auta d’Anglet,  a las termièras deu Bascoat e deu parçan de Baiona. Sus un tèma un chic particular… N’i pensan pas forçadament qu’an a se gresilhar la codena sus la Grana Plaja, a se trempar los pès au Pòrt Vielh o a tiéner en equilibri sus la Còsta deus Bascos.  Totun,  las arròcas de la celèbra ciutat balneària que pòrtan un nom gascon. En efèit, suu sit Internet  https://izi.travel/fr, plataforma que permet de descargar un audioguida suu vòste telefonet, es possible de’s passejar de la Punta deu Far dinc a la Villa Belza. Qu’i a, bien segur, las famosas “crampòtas” deu pòrt, ancians locaus on mestieraus o pescaires estruçavan las lors hardas, mes qu’i a tanben lo chafre gascon de cadua de las arròcas qui an heit  celebritat  deu sit: lo celèbre “Cucurlon” on se quilha l’estatua de la Verge Maria dempuish la Bèra Epòca, lo “Bastar”, lo “Caishau”, lo “Colom” o lo “Bohon”, de la punta Sent Martin dinc au Pòrt Vièlh. Qu’aprenen d’alhors qu’aqueste s’aperava d’autes còps, lo Pòrt deu Hart.  Qu’èra deu temps de la caça a la baleia: qu’i hasèvan hóner la graisha (o lo sagin) deus caverats, òrcas e autes mamifèrs marins que los caçaires i miavan tà las talhucar. Aquera beròia presentacion s’es hèita mercés a l’IEO 40 e au tribalh de Camille Jautrou e de Laurenç Gosset, e susquetot  dab las  coneishenças e la votz de l’infatigable Miquèu Baris.
 
 
Anglet e Sent Esperit tanben
 
Mes  aquera audioguida n’es pas lo sol. Lo Miquèu, dab Izi.travel, que’ns hè tanben descobrir Anglet e lo barri Sent Esperit de Baiona. Dab “Suus camins d’Anglet”,  que començan a l’entorn de la “Crampa d’Amor”, celèbra per la legenda – teishuda au començament deu sègle XIXu – deus dus aimadors emportats per la mar. Puish qu’i a ua evocacion deu vin de sable que coneishen, uei, meilèu deu costat de Capberton o de la còsta landesa deu Maransin. Totun, sus las vielhas mapas deu sègle XVIII, que veden hòrt de vinhaus sus aqueth litorau sablós. Que servivan autan a produsir vin com a emparar las tèrras de l’instabilitat  de las dunas. Lo Miquèu Baris parla evidentament deu desvirament d’Ador, en 1578, per l’engenhaire Loís de Foish, engatjat per los baionés qui volèvan s’arrecapatar lo comèrci qui profitava a Capberton. Passat Ador, qu’i a tanben ua auta passejada prepausada, dens lo barri Sent Esperit qui, davant d’estar restacat a Baiona, èra ua comuna landesa. Mes que calot trobar terrens per implantar la gara de la Companhia deu Mijorn...  Capvath carrèras e carreiròts de l’ancian “Sent Esperit d’Arriba Labord”, l’audioguida que permet d’apréner pro de causas sus la comunautat judiva d’origina portuguesa (la sinagòga, los banhs rituaus), sus l’arrua Hugues (l’inventor deu pòt d’arrosia au sègle XIX quan comencèt l’orientacion industriau deus pinhadars lanusquets), suu cai de Lesseps, sus la Ciutadèla bastida per Vauban e on es cantonada ua unitat de las fòrças especiaus, o sus l’arrua deus Molins on l’Acadèmia gascona de Baiona-Ador a la soa sedença...
 
 
Lo Petit Baiona
 
E per har bona mesura, lo Miquèu e l’IEO qu’an tanben apitat ua visita deu “Petit Baiona” (https://izi.travel/fr/8926-suus-camins-deu-petit-baiona/oc ). Que descobreishen  tot: Ador e lo Pont Sent Esperit, l’ancian fòrt deu Crampòt dab l’agachiu e l’estatua deu cardinau Lavigeria, fondador deus “Pairs Blancs”, brandissent la crotz deu Sent Esperit, lo Musèu basco e de l’istòria de Baiona, deu cai Galuparia e ne passi... La visita qu’es tanben saupicada de cançons, hòrt coneishudas e cantadas au jorn de uei (Los Tilholèrs, per exemple, au parat de l’evocacion deu Pèir Lesca, lo “Pindar” baionés) o quasiment oblidadas adara. Totun, lo Baris tira atau deu desbromb la Canta a l’aunor de la naishença deu Daufin, hilh de Loís XVI (1781), deu medish Pèir Lescar, sus l’aire deu Jan de La Rèula.
 
La passejada entre Ador e Niva (Errobi en euskara), barri evidentament gascon mes largament investit adara per la dinamica basca, hè d’alhors ua plaça per l’evocacion de la vita e de l’òbra d’Augustin Chaho o Xaho (1811-1858) qui, ce ditz l’audioguida, “desvolopè lo purmèr las tèsis de l’independéncia deu Bascoat e la soa reünificacion dab lo Bascoat Nòrd, devath ua fòrma republicana”. Originari de Tardets, en Sola (Zuberoa), ua de las sèt provincias bascas, “que dehenó tota la vita – persegueish la noticia de l’audioguida –  idèas d’esquèrra, republicanas, laïcas, anticlericaus segur, mes jamés estretas ni replegadas sus ’termieròtas’. La soa vision d’ua nacion basca que’s projècta dens ua vision internacionalista, e qu’es considerat com un precursor de la construccion europèa, sus ua basa democratica”.
 
Au Miquèu, au Laurenç e a tots los qui an preparat aqueras audioguidas (d’escotar en francés o en occitan), que’us tiran lo bonet! Qu’es un exemple qui pòt estar seguit de pertot. E que sabetz que grans, estenuts, barrejats, rics que son los territòris deu maine d’òc sancèr. La musica de la lenga d’òc e , bien solide, los tèxtes escriuts en bona grafia balhan mei de shuc ad aqueras visitas que seràn probablament seguidas de mantuas autas, en Gasconha com dens los autes parçans occitans.
 



Joan Jacmes Fénié