Lo referendum d’independéncia de la Nòva Caledònia, previst inicialament pel 6 de setembre, s’endarrierarà d’un mes e se farà lo 4 d’octòbre, çò rapòrta l’AFP. La justificacion n’es que la crisi sanitària a causat de problèmas logistics importants suls preparatius del vòte.
 
Lo 4 de novembre de 2018, se faguèt ja un referendum. S’i impausèt lo “non” amb un 56%, una victòria mai estrecha que çò que s’esperava. L’”òc” a l’independéncia arribèt a un 43% e ganhèt amb fòrça clartat dins la província del nòrd. Los independentistas considerèron que lo resultat èra fòrça bon e aquò los a encoratjats a demandar un autre vòte.
 
L’Acòrdi de Nouméa permet de tornar far lo referendum en 2020 e 2022 se de tres parts dels deputats una o sollicitan. Dins las darrièras eleccions, los partits independentistas obtenguèron un bon resultat. Lo Congrès de la Nòva Caledonia es ara compausat de 24 deputats independentistas e 24 antiindependentistas. E mai i a sièis deputats non inscriches. Los independentistas tenon la majoritat dins la cambra gràcias a un pache amb los tres deputats de L’Esvelh Oceanian.
 
 
Un recensament polemic


En 2017 se resolvèt la question pus polemica d’aquel referendum: lo recensament. Aperaquí 140 000 personas foguèron cridadas a las urnas en 2018, una chifra inferiora a las que pòdon votar a las eleccions correntas. Es aital perque l’Acòrdi de Nouméa decidiguèt de crear una lista electorala gelada que, essencialament, empedís que pòscan votar las personas non nascudas en Nòva Caledònia que i sián arribadas après 1994 e que pòscan pas justificar 20 ans de residéncia al país. Aquò es una revendicacion dels independentistas, pr’amor que la tendéncia demografica en Nòva Caledònia es de recebre de nòus abitants en provenença de l’exterior que, abitualament, son contraris a l’independéncia. Efectivament, en 1963 los canacs èran lo 48% de la populacion, en 1996 avián davalat al 44%, e en 2014 ja èran sonque lo 39%.
 
França ocupèt la Nòva Caledònia en 1853 e ne sometèt sos abitants, los canacs, a un regim legal de discriminacion pendent de decennis. Mentretant, i promoguèt la colonizacion europèa, asiatica e del Pacific. En consequéncia, la populacion actuala de la Nòva Caledònia es multietnica. A l’ora d’ara, los canacs representan lo 39% de la populacion, los europèus lo 27%, e los polinesians originaris de Wallis e Futuna —un autre territòri francés—l’8%. Segon Nationalia, un 16% de la populacion declara que fa partida de divèrsas comunautats o ben simplament qu’es “neocaledonian”.
 
 
Un territòri de descolonizar
 
La Nòva Caledònia es un territòri, situat dins l’ocean Pacific, a 17 000 quilomètres de la metropòli, que ten una autonomia politica dempuèi 1999, çò es: compren un govèrn, un parlament (lo Congrès) amb competéncia legislativa e un Senat costumièr. Ça que la, oficialament es considerat coma un territòri non autonòm per l’ÒNU, que doncas se deu descolonizar, e se pensa que lo referendum deuriá èsser util a aquela tòca. Ara que lo resultat d’aqueste referendum es negatiu, l’Acòrdi de Nouméa ne prevei la convocacion d’un segond sus la meteissa question al tèrme d’un an e mièg.
 
L’apertenéncia de la Nòva Caledònia a França es un dels vestigis del vast empèri colonial que París governèt pendent qualques sègles. Napoleon III ne prenguèt possession en 1853, e un sègle pus tard, totes sos abitants obtenguèron lo ciutadanatge francés. Mentretant, los abitants originaris de la Nòva Caledònia —los canacs— foguèron someses a un regim legal de discriminacion, e França encoratgèt la colonizacion europèa, asiatica e oceanica de las illas. A partir dels ans 1960, França s’interessèt a l’esplecha del niquèl, la principala riquesa que s’extrai del territòri. Los canacs qu’èran pas d’acòrdi amb la dependéncia envèrs la metròpoli comencèron d’organizar de partits independentistas pendent los ans 1970, gaireben totjorn d’esquèrra. De totes, lo pus important es lo Front de Liberacion Nacionala Canac Socialista (FLNKS), fondat en 1984.