Lo dissabte 3 d’octobre, a Sent Sever-Cap de Gasconha, l’associacion nomenada “Esperit gascon”, apareishuda dempuish la fin de 2018 deu costat de Savés o de Fesensaguet, qu’a previst ua animacion au torn d’aqueth capdulh istoric deu maine nòste. Efectivament, dempuish bèra pausa la vielha ciutat, pitada a l’origina suu tuc de Morlana qui senhoreja, cap a bisa, la vath mejana deu flumi Ador, es subernomada “Cap de Gasconha”.
 
N’es pas un scoop de senhalar que los creators d’ “Esperit gascon” se muishan un chic menshidècs o, a còps, suspiciós o francament ostils cap un cèrt occitanisme. En fèit, mei frequentament que ne pensan, qu’i a sovent pro d’incompreneson enter las gents. E enqüèra mei de desconeishença. D’auguns qu’ic an arremarcat, dempuish quauquas annadas, puja la tendéncia a l’arreplec sus se, suu son petit parçan, suu son campanèr. Fòrça qu’es d’ic arreconeisher, los escambis entre regions occitanas, deus Aups aus Pirenèus, deu Creishent o d’Auvèrnhe dinc a la Mar Grana o a la Mar Mediterranèa, que semblan mancar. E dab eths, l’interdialectalitat… Que voletz! benlèu que tots ne hèn pas sufisentament esfòrç d’obertura e de pedagogia… Egau, quau es lo programa d’aquera jornada de Sent Sever?
 
 
Un chic d’istòria
 
Per començar, au claustre deus Jacobins, l’istorian Guilhèm Pepin evocarà lo duc de Gasconha, Sans Guilhèm, mort —ce ditz la cronica— lo 4 d’octobre de …1032. Lo parat de méter en perspectiva istorica la vielha ciutat, pitada a l’origina suu tuc de Morlana qui senhorejava sus la region nòsta. Qu’avè coneishut ua reneishença a la fin deu sègle X^u, quan lo duc de Gasconha fondèt un mostèir segond la règla clunisiana (de Cluny, celèbra abadia de Borgonha). La puishença de l’abadia que creishó a hum, mercés a las rendas vienudas deus maines e autas dependéncias en Shalòssa o Marçan. Lo mostèir èra de mei, com pro d’autes establiments religiós d’aquestes temps luenhècs, un centre espirituau e intellectuau deus màgers. Qu’imaginan bien lo silenci pasible deu scriptorium on tribalhavan clèrgues e copistas com los qui realizèren aqueth aqueth cap d’òbra, lo famós Beatus o Apocalipsi de Sent Sever qui conten un comentari de celèbra mapamonde o Mapa Mundi (XI^au sègle) de Beatus de Liebana, monge espanhòu de Cantàbria.
 
 
Arradics comuns
 
En fin de matinada, ua taula arredona permeterà d’evocar, ce anoncian los organizaires, lo sovenir de la “Vasconia”. Qu’es vertat, l’originalitat deu gascon, a sococ deu gran maine lingüuistic occitan, qu’es d’aver pro d’arradics ligats au vielh euskara, la lenga basca, se prefereishetz. Se veden en particular dens quauques evolucions foneticas e susquetot dens hòrt de noms de lòcs. Los tribalhs toponimics de M. Grosclaude o de B. Boyrie-Fénié qu’ic an muishat. E tots saben qu’i a pro de punts comuns que demòran (costumas, maisons ruraus, cantas e autas tradicions culturaus) deu Bascoat a Bearn e a las Lanas. Quan ne son pas esglachats per la tendéncia dejà longa a l’uniformizacion e a la banalizacion…
 
 
La corsa de vacas, ua tradicion bien ancorada
 
A 14h30, que serà lo moment de parlar de las corsas de vacas (e de taures, tradicion plan mei recenta en Gasconha o los autes parçans occitans…) dab ua conferéncia de François Bordes, archivista- paleograf, collaborador deu magazine La Cazériennee creator d’un site, ric de mei d’un document. La tradicion des jòcs taurins es d’alhors dejà mentavuda en 1450 a Sent Sever, per las hèstas de Sent Joan d’estiu. La màger part deus abitants deu Cap de Gasconha ne son evidentament un chic gloriós. Malaja! La corsa de vacas, pr’amor de la Covid-19, es engüan dens la longa lista de las activitats sinistradas. Hilh de garça de coronavirus!
 
A 16h30, qu’i aurà ua petita corsa o demostracion de sauts e d’escarts dab las bèstias de la vacada de Maynus (quartièr d’Augrelh) dens l’arena de Morlana.
 
 
Simbolica e Senta Estela
 
Enfin, au vrespe (19h), fauta de poder plantar un casso de Gernika – tot un simbòl! – que hicaràn en tèrra un autre arbo, en omenatge a Sans Guilhèm. Totun, la comediana e contaira Isabèla Loubère, vienuda de Gran Lana, diserà los vèrs que l’escrivan gascon Bernat Manciet (1923-2005) consacrèt a l’arbo famós au pè deu quau los sobirans espanhòus prometèvan d’arrespectar los “fòrs” ( o “fueros” de l’aute costat deus Pirenèus), qu’es a díser las franquesas, las libertats, de la Bizkaia e autas tèrras bascas. Lo tèxte (Lo díder de Guernica) que pareishó a las edicions de L’Escampette. Ua placa serà tanben metuda en plaça, per har memòria.
 
Atau, un hiu que’s tornarà establir dab la vielha tradicion d’estacament au hèit gascon puish qu’ua “Senta Estela” (hèsta deu Felibritge en aunor de la lenga occitana) estó organizada au Cap de Gasconha en mai de 1981. Tot un simbèu en efèit… Contacte: +33(0)6 68 43 64 89.
 
 
 
 
 
Joan-Jacmes Fénié