Hargat per dus valents, Patric Guilhemjoan e Elisa Harrer, lo tot navèth Diccionari occitan-francés (Gasconha) en tres tòmes vien d’espelir en çò de l’associacion editora Per noste, fondada a Ortés en 1960 per Rogèr de Lapassada (1912-1999). Aqueste obratge, se torna préner, arrevirada dens lo sens occitan (gascon) / francés l’integralitat deu Dictionnaire français-occitan (gascon) en dus volums de Per noste, sortit en 2007 e hargat per Michel Grosclaude (1926-2002), Patric Guilhemjoan e Gilbert Narioo, qu’intègra tanben hòrt d’autas causas. Evidentament, la basa ne demòra lo famós “Palai” (Dictionnaire du béarnais et du gascon modernes), publicat a l’origina dens l’entre duas guèrras, tornat editat mei tard dab un bèth heish de complements per lo CNRS e reeditat l’an passat, en dus volums, per las edicions Reclams. Totun, la navèra produccion “pernostiana” intègra ua bona dòsi de mots o expressions d’autes parçans gascons, de las Lanas de Gasconha e de Shalòssa en particular.
 
En efèit, entertemps, que pareishoren dus autes diccionaris gascon-francés. Per començar, lo diccionari de Feliç Arnaudin (tòmes VI e VII de las soas Òbras completas publicadas en 2001 per lo parc naturau regionau de las Lanas de Gasconha e las Edicions Confluences). Puish, lo Dictionnaire gascon-français de l’abat Vincenç Foix[1], editat en 2003 per las Presses universitaires de Bordeaux. Aquestes dus obratges utilizan cadun la lor grafia, enqüèra que lo diccionari d’Arnaudin balhi tanben lo mot en grafia classica de la lenga nòsta.
 
Dab aqueras duas autas honts lanusquetas, que tròban donc dens los tres tòmes de l’“òc-francés” de Per noste, ua gran varietat lexicau: mots d’usatge haut o baish locau[2] com d’emplec generau, paraulas de geir mes tanben mots o expressions de uei, tèrmis corrents o especializats (vita de tot dia, tèrmis tecnics, sabents o literaris). Los mots gascons que son arrevirats per un o mei d’un mot francés en cada accepcion e acompanhats d’exemples d’emplec. Las diferentas formas locaus d’un medish mot que remandan a ua entrada unica qui detalha los sens. “L’endom – o, se voletz, l’amplor – d’aqueth navèth utís es comparable au Tresor dóu Felibrige de Frederic Mistral”, ce ditz l’editor. N’es pas gloriós d’ic díser, solide. Forçadament, que va mei luenh que lo Palai compausat dab los mejans deu son temps: pluma o gredon, fichas e letras manuscritas deus diferents correspondents deu “costurèr [e lexicograf] de Gelòs” portadas per lo factor (e los PTT de l’epòca èran performants, d’après çò que disen!).
 
Un petit arcast en forma de question totun: perque ne pas aver profieitat deu parat d’aquera bèra enterpresa entà balhar – cada còp qu’èra coneishuda, assegurada – l’etimologia deu mot, plan sovent latina? Lo famós diccionari d’Alibèrt[3] qu’ic hè, eth. E tanben, ja que sii probablament tròp chic coneishut, lo landés Pèir Morà dens lo son Diccionari Tot en gascon (30 000 mots) pareishut en 2011 (Edicions deus Regionalismes-PyréMonde-Princi Negue); d’alhors, curiosament, dens las indicacions bibliograficas deu Diccionari occitan-francés (Gasconha), n’es pas mentavut. Aisida es la critica, mes qu’es mensh simple quan e cau pegà’s au tribalh, segur. Egau, que sembla de dòu har…
 
En tot cas, mentre que uei escambiam quasiment a la velocitat de la lutz, que dispausam donc, d’ara enlà, d’ua maneita que muisha la lenga nòsta deu sègle XXI^au. Com per clavar qui volerén la condamnar a mòrt. Per comandar (cada volum: 32 €): www.pernoste.com
 
 
 
 
Joan Jacmes Fénié
 
 

---

GUILHEMJOAN, Patric e HARRER, Elisa. Diccionari occitan francés (Gasconha). Per Noste, 2021. (3 volums), 32 èuros cada volum