Petit tròç de literatura en occitan de la Gasconha maritima, los sovenirs d’un “bogés”: Mar Grana, Bacin d’Arcaishon, seuva usatgèra. E Ador tanben...

Estampas de bèth tèmps
 
Testerin cap e tot, passionat de l’istòria deu País de Buc e deu gascon nòste, lo Francesc Pedemai que vien de méter en musica – que’s i coneish! – los sons sovenirs de joenessa. Dab expressions e mots a còps qui an tendéncia a càder dens lo desbromb, que publica  Estampas de bèth tèmps.  Influenciat per  lo biaish de har de Bernat Manciet dens lo son recuelh de novelòtas Casaus perduts (publicat per las edicions Reclams e tanben per las Edicions deus Regionalismes), l’autor girondin,  drollet dens los ans 1950-60, qu’a espigat: istoriòtas entenudas en familha o en çò deus vesins o deus cosins, petitas hèitas qui marcan un gojat de ueit o dètz ans, pertrèits deus fins de païsans o personatges dont ne rencontran pas hòrt, adara.
 
 
En país bogés: peugue e Montanha
 
Deu temps on lo Pedemai es mainat, los tentaculs d’ua urbanizacion pèga n’an pas enqüèra tròp gahat las termièras de la Montanha, la seuva usatgèra au bèth miei de las grans “ròcas” (las dunas) on, suus penents de las letas, se mesclan vielhs “pins botelha” de la cama en·hlada per tantas carras, cassis venerables e cassiòts prometedís, ledonèirs e heuguèiras. La via rapida que mia a Arcaishon, dab grans escambiaders, punts arredons e zònas comerciaus, ne trauca pas los pinhadars mei anar mei arroganhats per lotiments. Lavetz, qu’es un petit paradís per los gojats deu borg: que van véder lo chivau deu bordilhèir de Camicàs e que jògan au miei deus cussèrs quan henejan dens las pradèras deu Vaqueiràs. Au ràs de la “petita mar deu Buc”, com ne pas evocar las cabanas chancadas pitadas au miei deu crassats de l’Isla deus Audèths, la Mar Grana e los òmis deu “peugue” qui tornavan – o non, malaja! –  dab las malinas au pòrt de la Tèsta o au de l’Arròs (a Gujan…)?  Atau, dens la memòria deu Francesc, salhíssen lo pertrèit deu pepé Charles e de l’oncle Lafita: d’origina bretona, com pro de shardinèirs d’An Oriant o de Groe qui vienèn pescar dens las aigas deu Golf de Gasconha.  Escadença de’s rapelar un jorn que manquèt de virar a un navèth “grand malaür”[1]. Lo 14 de març de 1914, las pinassas deus shardinèirs qui son a pausar los hilats cap a Biscarròssa, son gahadas per las èrsas gramejantas lhevadas per la ventena e la hòla au moment de sòber (franquir) las passas tostemps dangeirosas a l’entrada deu Bacin, enter los grans Sablonèirs deu Pilat e la peninsula deu Horret. Dab l’esquipatge de “L’Alcyon”, un vapor mei parat per afrontar lo maishant temps e lo “roart” (las maishantas andadas qui acaban d’ahonir las barcas deus pescadors), lo pepé Charles es un d’aqueths valents qui sauvan navanta cinc shardinèirs…
 
 
 
 
Dens las bartas d’Ador
 
Pr’amor d’amistats familiaus, lo joen Francesc que hè tanben quauques sejorns dens las Lanas nòstas. Embarcat dens l’Aronde P60 deu toton Rogèr, que’u mian dens un quartièr enter Tartàs, Ponson e Sent Jàguen. Qu’i pren la soa permèira leçon de gascon! Mei d’un còp, la familha rend tanben visita  a gents de las bartas de Tetiu, on lo flumi Ador hè grans retortelhs au redís de Pontons, Preishac o Poi (Saint-Vincent-de-Paul). Justament, que devaran deu trin a l’estanc de Buglòsa ( s’i arrèstan adara, los machacuus modèrnes?) e, dens ua Peugeot 202 carroçada de bòi, que filan cap au bordiu de Coslós. Tèrra rica, arribas hangosas o creishen las sescas e se hartan los arrats-sesquèrs, nauvienuts, hartèiras lanusquetas o shalossesas (borit de poralha, costilhas a la brasa, chichons, tripas, crespèras…) e las aigas, tot a costa, que colan. Quan ne montan pas dab las “islèras” (los aigats) on tot lo tinèu muda entau solèr, mentre que lo bestiar es embarrat sus ua terrassa en atendent que l’aiga baishi. Quauques particularitats graficas causidas per l’autor pòden d’abòrd troblar lo legidor, mes – ciselats e esmavents – los tèxtes que son de qualitat. E qu’i rencontran quitament Primo Carnera (1906-1967), gigantàs italian que los “rings”, la propaganda fascista e un mèste de bòxa arcaishonés avèn hèit coneisher.
 
 
 
 
Joan Jacmes Fénié
 
 

---

PEDEMAI, Francesc. Estampas de bèth temps. Edicions deus Regionalismes, 2021, 106 paginas. 11 èuros.