Los escolans del cors B2 d’occitan a Barcelona, que l’organiza lo CAÒC, an legit ongan dos libres: Bartleby eth copista, d’Herman Melville, traduch e publicat pel Conselh General d’Aran, e Istòria de Joan-l’an-pres, un roman occitan de l’escrivan lengadocian Joan Baptista Fabre publicat al sègle XVIII. Demest los comentaris de libres, los escolans Marc Comas e Ramon Balagué an fach un trabalh de tria, que publicam cada dissabte sus las paginas de Jornalet. Remarcaretz qu’en legissent los libres Marc Comas e Ramon Balagué i an trapat de causas diferentas.

Quand lo professor nos prepausèt de legir un tèxt en aranés, me remembri que cadoi en panica. Dempuèi que comencèri d’estudiar l’occitan, ai totjorn mostrat de respècte e una distància volontària envèrs la varietat gascona, pr’amor qu’a d’importantas diferéncias amb l’occitan referencial. M’en mainèri per lo primièr còp, lo jorn qu’ensagèri de legir una BD (Gaston) traducha en gascon. Mon nivèl de compreneson foguèt òrre. Cal dire qu’èri pas encara pro occitanizat per me petaçar amb aquel dialecte. En consequéncia, ai totjorn ensajat de l’evitar, coma una gasèla qu’espia lo predator qu’es pròche e amb lo qual cèrca de gardar una distància prudenta. Lo bon moment èra doncas arribat, aqueste còp aviái pas cap d’excusa. S’i caliá metre de cap a fons.
 
A la debuta, amb mos cinc senses, me batèri amb los eth, es, era, des, deth, dera, ena, entà... pendent las primièiras 3 o 4 paginas. De quora en quora me caliá relegir qualque frasa que n’èri confle d’aquelas pichonas paraulassas, de coma moscas, que m’empachavan d’avançar e d’aver una lectura fluida. Finalament m’adaptèri. Amb los noms e los vèrbs, ça que la, mercés a mas coneissenças combinadas de catalan e occitan referencial, anavi plan melhor. Mas mon optimisme renovelat, rapidament venguèt de depression quand me trapèri amb la frasa “M’estimaria mès non hè’c”. Non hè’c, qu’es aquò!? Cap d’idèa. Espèra! Cresi que los romulans d’Star Treck disián quicòm de parièr. De mai, aquela frasa maudita, sens cap de sens per ieu, se repetissiá de contunh dins lo tèxt. Bartleby quitava pas de respondre aquò a son patron. Podiái pas far vejaire de l’aver pas vista e que m’empachèsse pas de comprene lo sens general del tèxte. Èra una frasa capitala, me la caliá traduire o autrament compreneriái pas lo conflicte que s’èra a entamenar. Foguèt pas aisit, m’i calguèt metre de bon còr. D’en primièr me calguèt comprene que hè es hèr, la forma gascona del vèrb far, a l’infinitiu. E aprèp “ ‘c”... ailàs! Me calguèt l’ajuda de Sant Google per trapar un exemple dins un contèxt que me permetèsse de ne deduire lo sens. Fin finala, capitèri plan: es la contraccion d’ac, lo forma gascona del pronom nèutre o. “M’estimariái mai o far pas” ne seriá mai o mens la revirada. Pro per me desencalar e contunhar de legir.
 
Ara que finalament me trapavi mai a l’aise amb lo tèxt, d’un biais lingüistic, l’istòria se complicava. Lo protagonista, Bartleby, començava de se mostrar inquietant. De fach, o èra ja un pauc dempuèi sa aparicion, amb sa cara palla, sa beutat angelica e son indiferéncia. Ara, per lo primièr còp, lo copista se rebèlla contra l’autoritat de son patron, en refusant de revisar las còpias o d’anar a la pòsta quèrre de documents, sens cap de rason, sens balhar cap d’explica. Puèi l’atmosfèra ven de mai en mai misteriosa quand son patron descobrís que Bartleby quita pas lo burèu e i demòra tota la nuèch. A aquel moment comencèri de veire un ligam amb las istòrias de misteri d’Edgar Allan Poe, contemporanèu de l’autor, o las mai surrealistas de Franz Kafka, ont los personatges venon presonièrs de situacions improbablas e oniricas. Bartleby finalament agís coma un fantauma que totescàs bolega dins son pichon canton del burèu e cèssa quitament de far son trabalh. Son patron se sent pas capable de far çò mai normal en aquela situacion: lo remandar. Mas fin finala o fa, e, pasmens, Bartleby contunha de demorar e quita pas lo burèu. Quitament quand son patron decidís de se mudar dins un autre burèu, el i demòra encara.
 
Per ieu i, a quicòm mai estonant que l’actitud de Bartleby, e es la de son patron, lo narraire de la istòria. Davant lo refús de Bartleby de far qualques unes dels trabalhs que li comanda, al començament s’encolerís, mas quand vei que aquò fa pas bolegar Bartleby, se resigna e evita lo conflicte. Es pas la causida mai esperada d’un patron davant aquela situacion. E aquò dona al raconte un ambient de suspens. Aquela resisténcia mena son patron a una situacion de perplexitat permanenta, a se pausar de questions de tota mena e quitament a protegir Bartleby coma se foguèsse un àngel vulnerable tombat del cèl. Cossí que siá, la resisténcia passiva a totjorn estonat l’umanitat e fach trantalhar lo poder. N’avèm d’exemples plan coneguts: Rosa Parks, lo Mahatma Gandhi, los catalans lo jorn del referèndum del primièr d’octòbre de 2017. En aqueles cases totes avián de bonas rasons per resistir. Mas quand aquela resistència a pas cap de sens, cap d’objectiu, encara ven mai estonanta e produtz un conflicte psicologic en lo narraire qu’en fach es l’arma del roman.
 
Es pas aisit d’escriure un roman psicologic e, a mon vejaire, Herman Melville capita plan. Sustot capita a metre lo legeire a la plaça del narraire e a li far partejar los meteisses sentiments provocats per l’actitud de Bartleby. Ten totes los ingredients d’un roman psicologic e de mistèri a l’encòp, que te daissa pas indiferent. E traduch en l’aranés, qué mai?
 
 
 
 
Marc Comas

 

---

MELVILLE, Herman. Bartleby eth copista. Edicions Conselh Generau d'Aran. 2015. 46 paginas.

 

fffff		fffff
	Jornalet a l'escòla Jornalet a una seccion especifica sus l’escòla occitana. Nos agradariá fòrça que las escòlas, que sián de Calandretas o d’escòlas bilingüas, poguèsson emplenar elas meteissas aquesta seccion amb de nòvas, e que los quites escolans las poguèsson redigir en explicar los faches que fan l’actualitat dins cada escòla: una excursion culturala, la vesita d’una personalitat, una fèsta populara amb los parents, una competicion esportiva, etcetèra. Evidentament, las fotografias, los enregistraments o los imatges de vidèo seràn tras que benvenguts, se n’i a.  Se cada escòla nos manda quatre o cinc nòvas per an serem plan contents e satisfaches. Pensam que pòt èsser un bon ponch d’amassada per la comunautat educativa occitana, una iniciativa interessanta pels escolans e un esplech de socializacion lingüistica per las familhas dels escolans. Esperam de poder comptar amb lo vòstre sosten, e esperam que Jornalet serà una aisina utila per las escòlas occitanas. Mandatz-nos las vòstras nòvas a info@jor…