L’autor, August Vidal (1846-1931) es un dels istorians magèrs d’Albigés. Foguèt sòci de la Societat de las Scéncias, Arts e Bèlas-Letras d’Albigés. Demest sos autres obratges publicats cal senhalar “L’anciana diocèsi d’Albi d’aprèp los registres notarials” publicat en 1913 e “La revòlta dels Albijòls contra Loís d’Amboise”, publicat en 1924. Aqueste darrièr libre es un roman istoric malurosament ara agotat e introbable dins lo comerci. La primièra edicion de l’obratge “Istòria de las carrièras d’Albi-lo-vièlh” data de 1904. Es un obratge, per definicion, imperissable. Mercejam las edicions Princi Negue de lo nos aver tornat metre a posita de mercés aquesta reedicion.
 
August Vidal es estat cartista. Los noms ancians de las carrièras d’Albi los a cercat suls pergamins e vièlhs documents que d’unes son datats de la debuta del sègle XIII. Se tracha mai que mai de documents eclesiastics, mas tanben de registres de las deliberacions del consolat de la ciutat episcopala. L’autor es estat un famós e menimós furgaire de bibliotècas. Se poriá quitament dire qu’es estat un arqueològue de l’escrich. Tota sa vida demorèt en cèrca de la mendra còpia, del mendre tèxte. Per el, latin e occitan avián pas cap de secret. Cada trobalha èra analisida dins totas sas dimensions e sa portada istorica condreitament pesada. Èra un scientific que daissava pas res a l’asard. Preniá lo temps de la reflexion. Coma un enquistaire trabalhant sus un afar delicat, arrestava pas de far totes los recopaments possibles e imanginables abans de poder afirmar qué que siague. Coma los obrièrs senats, dins son trabalh de recèrca, balhava de temps al temps.
 
L’estudi dels noms de las carrièras de la ciutat vièlha d’Albi, li balha l’escasença de nos parlar de la vida de la vila e de sos estatjants a travèrs dels sègles. Al bestorn d’una carrièra aprenem atal qu’a l’Edat Mejana la preson d’Albi se nomenava, per derision o per rasons istoricas d’usatge anterior, “lo Palais”. A n’aquela epòca anar “Sejornar al Palais” aviá pas res de plan regaudissent dins la capitala d’Albigés. Òm pòt imaginar aisidament que las condicions de vida dels embarrats devián pas aver res a véser amb una “vida de palais”, quina que siá. Lo nom complet d’aquel bastiment comunal èra “lo Palais de Candela”. August Vidal o precisa pas, mas benlèu que se trachava d’un palais anteriorament bastit pels abats de la potenta abadiá de Candelh. D’ont mai qu’aquesta gròssa ostalariá se trapava carrièra de... Candelh. Se pòt, adoncas, imaginar qu’abans de servir de preson, la residéncia dels abats de Candelh se deviá apelar “Palais de Candelh” e non pas “Palais de Candela”.
 
Camin fasent per las carrièras d’Albi, dins aqueste libre, se’n apren de totas e dins totes los domènis. S’i fa coneisséncia amb Santa Marciana, una santa albijòla del sègle V. Aqueste obratge d’August Vidal es d’ont mai preciós per l’amator d’istòria locala que, de fial en agulha, l’autor nos balha unas referéncias bibliograficas tras qu’interessantas. Per donar pas qu’un exemple nos senhala un obratge de l’abat Salabèrt titolat “Los sants e los martiris de la diocèsi d’Albi”. Un repertòri que, sens dobte, deuriá agusar la curiositat de totes los amators d’etnologia e autres espepissaires de las mors religiosas a travèrs los sègles.
 
D’un autre latz, dins aqueste estudi se pòt constatar l’evolucion negativa, e quitament la desriba lingüistica dels toponimes. Prenem a l’asard la carrièra Foixenc. Amb lo temps vendrà “carrièra Foissenx”, per acabar, fins finala, “carrièra de Foissants”. Aquela evolucion anèt, al debanar dels sègles, a tusta e a busta amb los cambiaments generacionals dels escrivas. Es tanben la consequéncia, aprèp l’annexion d’Occitània per França, d’una francisacion insidiosa e permanenta menada per las diferentas administracions civilas e religiosas.
 
Dins aqueste repertòri de las carrièras de la vila vièlha d’Albi se trapa qualques classics toponomics. Coma planas vilas e planes vilatges d’Occitània, la ciutat episcopala possedís sa carrièra Bombacuol. Pus original e pus enigmatic a tanben una carrièra Panadeutes. Qual, jamai de la vida, auriá enveja de panar de deutes? Mistèri e pachaca! Lo quiti autor balha pas la mendra debuta d’explica etimologica plausibla sus aquesta misteriosament denominacion.
 
A travèrs los noms de las carrièras, es l’istòria de la vila que se debana a portada de lectura. Tot i passa dels eveniments mai importants fins a la cronica pus locala e qualque còps pus pintoresca. Atal, a bestorn de pagina aprenem que lo 27 de novembre de 1381, lo bisbe Domenge de Florença ordena “que hom mudes lo bordel deforas la vila”. L’evocacion d’aquesta facha divèrsa permet a August Vidal d’informar lo legeire sus una particularitat girgotica dels Albijòls del sègle XIVen. Aquestes nomenavan lor bordèl del polit nom de “castèl”. Solide que totòm s’i retrobavan d’una tan preciosa apelacion. D’en d’abòrd las peripateticianas que probablament s’estimavan melhor trabalhar dins un “castèl” que non pas dins un bordèl; e tanben los putanièrs que se devián conflar lo pitre coma de pols en disent qu’anavan al “castèl” puslèu qu’a lupanar. Coma que, nimai per dire e redire, l’ipocrisia a sabut travèrsar los temps.
 
De notar que dins lo libre, los tèxtes son reprodusits dins lor grafia originala medievala, sens traducion en francés. Es pas susprenent de constatar que se legisson plan. Pròva, un còp de mai, que desempuèi sas originas, l’occitan a plan pauc evoluit dins son estructura fonza.
 
Per acabar, lo legeire sera pas estonat d’aprener que la vila d’Albi compta a l’ora d’ara una carrièra del nom d’August Vidal. Aquel omenatge en forma de clucada d’uèlh, èra la mendra de las causas que se podiá far per mercejar lo valorós istorian de la vila.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule.
 
 
 
_____
VIDAL, August. Histoire des noms des rues d’Albi. Edicions Princi Negue, 2012. 118 paginas.